PROFILPELAJAR.COM

	Wartość odżywcza
	Poziomka
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Poziomka pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	poziomka
Gatunek	poziomka pospolita
	Nazwa systematyczna
	Fragaria vesca L.; Sp. pl. 1:494. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Poziomka pospolita (Fragaria vesca L.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Inne zwyczajowe nazwy: czerwona jagoda, koziomka^[3]. Rośnie dziko w całej Europie, niemal w całej Ameryce Północnej oraz w Azji (z wyjątkiem wschodniej i południowej jej części)^[4]^[5]. W Polsce gatunek jest pospolity na całym obszarze^[6]. Jest uprawiany w wielu krajach świata, również w Polsce.

Morfologia

Pokrój: Wysokość 5-20 (30) cm. Wytwarza sympodialne, długie i cienkie rozłogi (brak ich zwykle u odmian uprawnych).
Liście: Głównie liście odziomkowe. Są trójdzielne i grubo piłkowane, środkowy listek na krótkim ogonku, boczne listki są bezogonkowe, o klinowatych, niesymetrycznych nasadach. Listki są luźno owłosione, na górnej stronie ciemnozielone, spodem sinawe lub szarawe.
Kwiaty: Na łodygach wyrasta zwykle od 3 do 10 białych kwiatków na szypułkach tylko niewiele dłuższych od liści. Kwiaty promieniste o działkach kielicha odstających od „owocu”, który (po dojrzeniu) odrywa się od nich.
Owoc: Soczyste, czerwone owoce pozorne bardzo podobne, lecz mniejsze od owoców truskawki. Nasiona rozsiewane przez zwierzęta lub ludzi (endochoria).
Gatunki podobne: Poziomka wysoka F. moschata różni się kwiatostanem wyraźnie wyższym od liści, szypułkami odstająco owłosionymi i wszystkimi listkami osadzonymi na krótkich ogonkach. Poziomka twardawa F. viridis ma listki od spodu gęsto, jedwabisto owłosione; działki kielicha przylegające do owocu, odrywającego się zawsze razem z kielichem; ząbek na wierzchołku szczytowego listka wyraźnie mniejszy od innych^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: lasy, słoneczne brzegi lasów, polany, przydroża. Preferuje gleby wilgotne, żyzne i gliniaste. W górach występuje do piętra kosówki (w Tatrach do 1710 m n.p.m.). W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy zespołów (Cl.) Epilobietea angustifolii^[8]. Kwitnie w maju i czerwcu, kwiaty są zapylane przez owady.

Systematyka i zmienność

Tworzy mieszańce z poziomką twardawą (F. x hagenbachiana Lang et Koch) oraz poziomką wysoką^[7].

Występuje w trzech podgatunkach^[5]:

Fragaria vesca subsp. americana (Porter) Staudt
Fragaria vesca subsp. bracteata (A.Heller) Staudt
Fragaria vesca subsp. vesca

Wyróżnia się także, m.in. odmiany bezrozłogową (var. eflagellis) oraz powtarzającą kwitnienie (var. semperflorens)^[9].

Zastosowanie

Roślina uprawna

Jest uprawiana w Europie od co najmniej XV wieku. Istotny wpływ dla uzyskania wartościowych odmian uprawnych miały niezależne od siebie odkrycia w Alpach odmian bezrozłogowej (var. eflagellis) i powtarzającej kwitnienie (var. semperflorens). Rośliny te stały się macierzystymi dla odmian uprawnych^[9].

W uprawie liczne odmiany uprawne, m.in. 'Regina'.

Sztuka kulinarna

Owoce o średnicy 1–2 cm są jadalne i smaczne. Osiągają najlepszy smak dopiero w pełni dojrzałości. Zawierają wartościowe kwasy organiczne, węglowodany oraz bardzo dużo witaminy C, a także witaminy A, B1, B2, B6, E, H, PP i sole mineralne: wapnia, fosforu, kobaltu, zwłaszcza zaś żelaza^[10]. W 100 g poziomek znajduje się 60 mg witaminy C, 212 mg kwasu asparaginowego i 132 mg kwasu glutaminowego^[11]. Ze względu na aromat nieprzetworzone poziomki są znacznie lepsze w natychmiastowym spożyciu niż hodowlane odmiany poziomek i truskawek. Stosuje się je także do wyrobu marmolad, kompotów i kruszonów. Dziś już znacznie rzadziej zbierane ze środowiska naturalnego z powodu mniejszej wydajności od odmian hodowlanych.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski – młode liście (Folium Fragariae). Zawierają flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, witaminy i inne substancje. Własności lecznicze mają jednak tylko liście z poziomek dziko rosnących – nie mają ich uprawiane odmiany ogrodowe^[10].
Działanie – ściągające, słabo moczopędne i ogólnie wzmacniające organizm. Stosuje się przy niektórych schorzeniach układu moczowego, nerek i schorzeniach żołądkowych związanych z biegunką^[13].

Uprawa

Choroby

Obecność w kulturze

Okazy poziomki pospolitej w postaci płonnych różyczek liści przyziemnych występują kilkakrotnie, wiernie odwzorowane, w tle malarskim scen w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie. Tylko jeden raz przedstawiony jest tam okaz owocujący tej rośliny^[15]. Gałązkę poziomki, z kwiatem i owocem, trzyma w dłoni „Madonna z poziomką” – przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem na kolanach na obrazie (2 poł. XV w.), pochodzącym z żywieckiej parafii Narodzenia NMP (obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie)^[16].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
↑ ^a ^b Fragaria vesca L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-09-18] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 242, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1, Warszawa: Muza SA, 1998, s. 168, ISBN 83-7079-778-4 .
↑ ^a ^b Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ ^a ^b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 626. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .
↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: „Kwiaty w naturze i sztuce”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102–117.
↑ Madonna z poziomką. mnk.pl. [dostęp 2020-04-05]. (pol.).