PROFILPELAJAR.COM

	Wartość odżywcza
	Por, świeży
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Por
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Podrodzina	czosnkowe
Rodzaj	czosnek
Gatunek	por
	Nazwa systematyczna
	Allium ampeloprasum L.; Sp. pl. 1:294. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Por (Allium ampeloprasum L.) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny amarylkowatych (podrodzina czosnkowe). Pochodzi z Azji Mniejszej. Uprawiano ją w celach konsumpcyjnych w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Na tereny Polski trafiła w średniowieczu. Jest jednym z symboli narodowych Walii.

Morfologia

Łodyga: Jest bardzo skrócona – tworzy tzw. piętkę.
Liście: Płaskie i wydłużone.
Kwiaty: W drugim roku wegetacji wyrastają wysokie nawet na 2 m pędy kwiatostanowe wydające białe lub białoróżowe kwiaty zebrane w baldachy.
Owoce: Nasiona czarne, pomarszczone 350–400 szt./g.
System korzeniowy: Wiązkowy, silnie rozwinięty, większość korzeni sięga 20 cm w głąb gleby, niektóre nawet 125 cm.

Kwiatostan
Owocostany, nasiona

Systematyka, zmienność i nazewnictwo

Gatunek por Allium ampeloprasum L. należy do rodzaju czosnek Allium L. zaliczanego w systemie APG do podrodziny czosnkowych Allioideae Herbert, do rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae J. St.-Hil.^[2]

Synonimy^[3]: Allium adscendens Kunth, Allium albescens Guss., Allium ascendens Ten., Allium babingtonii Borrer, Allium bertolonii De Not. Allium byzantinum K.Koch, Allium durieuanum Walp., Allium gasparrinii Guss., Allium holmense Mill. ex Kunth, Allium kurrat Schweinf. ex K.Krause, Allium laetum Salisb., Allium porraceum Gray, Allium porrum L., Allium pylium De Not., Allium scopulicola Font Quer, Allium spectabile De Not., Allium syriacum Boiss. Allium thessalum Boiss., Porrum amethystinum Rchb., Porrum ampeloprasum (L.) Mill., Porrum commune Rchb., Porrum sativum Mill.

Podtaksony: The Plant List uznaje za synonimy nazwy gatunkowej także szereg nazw podtaksonów tego gatunku, wyróżnianych jako podgatunki, odmiany lub formy^[3]: Allium ampeloprasum var. babingtonii (Borrer) Syme, A. a. var. bertolonii (De Not.) Nyman, A. a. var. bulbiferum Syme, A. a. var. bulgaricum Podp., A. a. var. caudatum Pamp., A. a. var. gasparrinii (Guss.) Nyman, A. a. var. gracile Cavara, A. a. subsp. halleri Nyman, A. a. var. holmense Asch. & Graebn., A. a. f. holmense (Asch. & Graebn.) Holmboe, A. a. subsp. porrum (L.) Hayek, A. a. var. porrum (L.) J.Gay, A. a. var. pylium (De Not.) Asch. & Graebn., A. a. subsp. thessalum (Boiss.) Nyman, A. a. var. wiedemannii Regel.

Odmiany uprawne

Wczesne: 'Jolant' , 'Varna' (rośliny wysokie, cienkie, zgrubienie cebulowe wydatne), 'Bluevetia' (łodyga rzekoma gruba 20–25 cm, pokrój półwzniesiony).
Średnio-wczesne: 'Longina' (liście z niebieskim odcieniem, nieobecne zgrubienie cebulowe, łodyga rzekoma 20–25 cm), 'Pinola' (brak cebuli, długa część biała liści, dalej liście ciemnozielone), 'Profina' , 'Arcona' , 'Alita' .
Późne (mogą zimować w polu): 'Blizzard' (cebula wyraźnie zaznaczona), 'Arkansas' , 'Clasina' (liście niebieskozielone), 'Carina' (liście o intensywnym niebieskozielonym zabarwieniu), 'Patryk' (liście szarozielone, bardzo późna odmiana).

Zastosowanie

Roślina jadalna: Uprawiany jako warzywo. Zawiera ok. 12% suchej masy, w tym 2% białek, 10% węglowodanów. Zawiera także fosfor, wapń, nieco witaminy C, w niewielkich ilościach witaminy B₁, B₂, karoten i kwas nikotynowy. Wartość energetyczna 100 g: 197 kJ.

Wartość odżywcza

Ilość aminokwasów w 100 g^[4]
Nazwa	Ilość w mg
Izoleucyna	102
Leucyna	193
Lizyna	138
Metionina	48
Cystyna	36
Fenyloalanina	134
Tyrozyna	101
Treonina	114
Tryptofan	32
Walina	136
Arginina	137
Histydyna	53
Alanina	129
Kwas asparaginowy	247
Kwas glutaminowy	274
Glicyna	111
Prolina	116
Seryna	98

Uprawa

Historia uprawy: Jako roślina uprawna znany od czasów biblijnych^[6]. Uprawiano go w celach konsumpcyjnych w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Na tereny Polski trafił w średniowieczu.
Wymagania: Por nie ma dużych wymagań cieplnych – kiełkuje już przy 3–4 °C. Optimum temperatury wynosi 15–20 °C. Wytrzymuje temperatury do −15 °C. Ma duże wymagania wodne – jest szczególnie wrażliwy na suszę w czasie kiełkowania. Lubi wilgotne powietrze i stanowiska słoneczne. Uprawia się go najczęściej w drugim roku po nawożeniu obornikiem.

Obecność w kulturze i symbolice

Por jest jedną z roślin biblijnych. Wymieniany jest w Księdze Liczb (11,5-6) i w wielu innych miejscach Biblii^[6]. Jest jednym z symboli narodowych Walii.

Uwieczniony w martwych naturach Emmanuela Zamora (1840–1919) pt. „Alho-porro”, Fritza Westendorpa (1867–1926) czy Carla Schucha (1846–1903).

Emmanuel Zamor
Fritz Westendorp
Carl Schuch

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Allium ampeloprasum L.. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2017-05-13].
↑ ^a ^b Hanna Kunachowicz, Beata Przygoda, Irena Nadolna, Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 507. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ ^a ^b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

Bibliografia

Bohumír Hlava, Dagmar Lánská: Rośliny przyprawowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 1983. ISBN 83-09-00456-7.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-09] (ang.).

[tpl-3] Allium ampeloprasum L.. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2017-05-13].

[Tab-4] Hanna Kunachowicz, Beata Przygoda, Irena Nadolna, Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 507. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-5] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[rb-6] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Por (roślina)