Podlaska Wytwórnia Samolotów

Podlaska Wytwórnia Samolotów
Ilustracja
Państwo

 Polska

Siedziba

Biała Podlaska

Data założenia

27 listopada 1923

Data likwidacji

4 września 1939

Forma prawna

spółka z o.o. (1923–1924)
spółka akcyjna (1924–1939)

brak współrzędnych

Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS) – wytwórnia lotnicza powstała w Białej Podlaskiej 27 listopada 1923 roku z inicjatywy m.in. Stanisława Różyczki de Rosenwerth i inż. Witolda Rumbowicza jako spółka z o.o.

Historia

Baron Stanisław Rużyczka de Rosenwerth w 1923 r. zainicjował powstanie wytwórni lotniczej na terenie jego browaru i fabryki narzędzi rolniczych. Były to tereny położone korzystnie w pobliżu dwora kolejowego i terenu dającego zaadaptować się jako pole wzlotów. Do współpracy pozyskał inż. Witolda Rumbowicza, prof. Antoniego Ponikowskiego oraz prof. Czesława Witoszyńskiego[1].

9 listopada 1923 roku przyjęto statut, 27 listopada spółka została zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Warszawie. 8 kwietnia 1924 r. spółka zawarła umowę z Departamentem Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych na budowę 50 samolotów Potez XV A2 z opcją zwiększenia zamówienia do 110 płatowców. W trakcie realizacji zamówienia ilość maszyn ograniczono do 35 sztuk z uwagi na wprowadzenie do produkcji Poteza XXVII[2].

W 1924 roku została roku przekształcona w spółkę akcyjną. Produkcję uruchomiono we wrześniu 1924 roku. Zajmowała teren o powierzchni 31 ha (licząc z lotniskiem), ok. 15 000  warsztatów i zatrudniała w połowie 1925 roku 470 pracowników. Po utworzeniu podjęła licencyjną produkcję samolotów Potez XV. W 1925 r. zbudowano 35 egzemplarzy Poteza XV, w 1926 r. powstało 155 egzemplarzy samolotu Potez XXVII. Potez XXV był produkowany w latach 1927–1929, zbudowano ich 125 sztuk[3].

Stopniowo rozbudowano teren wytwórni, powstały budynki dyrekcji, biuro konstrukcyjne, stolarnia, warsztat mechaniczny, hala montażowa, magazyny, kotłownia, garaż i hotel. W 1925 r. utworzono Wydział Studium, zajmujący się budową nowych konstrukcji, którego kierownikiem został inż. Stanisław Cywiński. Głównymi konstruktorami byli: Stanisław Cywiński, Zbysław Ciołkosz, Aleksander Grzędzielski, August Bobek-Zdaniewski, Jarosław Naleszkiewicz i Antoni Uszacki. W 1929 r. PWS stała się pierwszą w Polsce wytwórnią dysponującą własnym tunelem aerodynamicznym o średnicy 120 cm. Stanowisko prezesa spółki pastował Stanisław Rużyczka de Rosenwerth, inż. Witold Rumbowicz pełnił funkcję dyrektora naczelnego, w 1928 r. zastąpił go inż. Jan Czerwiński. Dyrektorem technicznym był inż. Mieczysław Pęczalski, stanowisko kierownika działu przygotowania produkcji zajmował inż. Stanisław Cyma[4].

Pod koniec 1932 roku udziały wykupiło państwo i została upaństwowiona. W 1936 roku została podporządkowana Państwowym Zakładom Lotniczym.

W latach 1931–1939 Podlaska Wytwórnia Samolotów wyprodukowała 1537 samolotów oraz kilkadziesiąt szybowców.

Prace przerwało bombardowanie przeprowadzone 4 września 1939 roku przez Luftwaffe, kiedy zniszczeniu uległo ok. 70% fabryki. Pozostałości zakładu zostały rozgrabione przez Związek Radziecki po wkroczeniu Armii Czerwonej.

Konstrukcje Podlaskiej Wytwórni Samolotów

  • PWS-A – samolot myśliwski
  • PWS-1 – samolot myśliwski
  • PWS-2 – samolot szkolno-bojowy
  • PWS-3 – samolot obserwacyjny
  • PWS-4 – samolot sportowy
  • PWS-5t2 – samolot obserwacyjny
  • PWS-6 – samolot obserwacyjny
  • PWS-7 – samolot obserwacyjny
  • PWS-8 – samolot sportowy
  • PWS-10 – samolot myśliwski
  • PWS-11 – samolot szkolno-myśliwski
  • PWS-12 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-13 – samolot szkolno-myśliwski
  • PWS-14 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-15 – samolot myśliwski
  • PWS-16 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-18 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-19 – samolot rozpoznawczo-bombardujący
  • PWS-20 – samolot pasażerski
  • PWS-21 – samolot pasażerski
  • PWS-22 – samolot bombowy
  • PWS-23 – samolot bombowy
  • PWS-24 – samolot pasażerski
  • PWS-26 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-27 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-28 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-33 Wyżeł – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-35 Ogar – samolot szkolno-akrobacyjny
  • PWS-36 – samolot sportowy
  • PWS-40 Junak – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-41 – samolot szkolno-treningowy
  • PWS-42 – samolot myśliwski
  • PWS-50 – samolot sportowy
  • PWS-52 – samolot sportowy
  • PWS-54 – samolot pasażerski
  • PWS-101 – szybowiec wyczynowy
  • PWS-102 Rekin – szybowiec wyczynowy
Mural autorstwa Karoliny Zielińskiej w Białej Podlaskiej upamiętniający działalność wytwórni


Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne