Pakowate

Pakowate
Cuniculidae
G.S. Miller & Gidley, 1918[1]
Ilustracja
Paka nizinna (C. paca)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

jeżozwierzowce

Infrarząd

jeżozwierzokształtne

Nadrodzina

Cavioidea

Rodzina

pakowate

Typ nomenklatoryczny

Rodzina: Cuniculus Brisson, 1762
Rodzaj: Mus paca Linnaeus, 1766

Rodzaje i gatunki

Cuniculus Brisson, 1762[24] – paka[25]
3 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Pakowate[25] (Cuniculidae) – monotypowa rodzina ssaków z podrządu jeżozwierzowców (Hystricomorpha) w obrębie rzędu gryzoni (Rodentia). Obejmuje 2–3 gatunki, z których jeden stanowi źródło mięsa uzyskiwanego dzięki polowaniom i hodowli.

Budowa

Długość ciała (bez ogona) 500–800 mm, długość ogona 13–35 mm, długość tylnej stopy 95–130 mm, długość ucha 32–56 mm, wysokość w kłębie 270–310 mm; masa ciała 3,2–14 kg; samce są większe i cięższe od samic[26][27]. Wzór zębowy: I C P M (x2) = 20[26]. Paka nizinna osiąga długość ciała od 65 do 70 cm, podczas gdy paka górska jest mniejsza. Masa ciała paki nizinnej osiągać może 12 kg, paka górska waży 2 kg mniej.

Sylwetką pakowate zbliżają się do agutiowatych, z którymi niegdyś były klasyfikowane. Poza większymi rozmiarami różnią się jeszcze od aguti względnie krótszymi a grubszymi kończynami, zakończonymi lepiej wykształconymi palcami. Częściej też od agutiowatych chodzą, rzadziej biegając[28].

Pakowate cechują się charakterystycznym umaszczeniem. Grzbiet i boki ich ciała pokrywają linie barwy białej, tworzące układ plam tworzących od 3 do 4 linii[28].

Systematyka

Rodzinę wyodrębniła w 1918 roku para amerykańskich biologów – botanik i zoolog Gerrit Smith Miller oraz paleontolog James Williams Gidley – w artykule poświęconym streszczeniu grup superrodzajowych gryzoni, opublikowanym w czasopiśmie Journal of the Washington Academy of Sciences[1]. Rodzaj Cuniculus wprowadził w 1762 roku francuski zoolog Mathurin Jacques Brisson w książce swojego autorstwa poświęconej klasyfikacji królestwa zwierząt[f][24]. Brisson w swoim pierwotnym opisie nie wskazał gatunku typowego, w ramach późniejszego oznaczenia w 1998 roku ICZN na typ nomenklatoryczny wyznaczyła pakę nizinną (C. paca)[29].

Etymologia

  • Cuniculus: łac. cuniculus ‘królik’[30].
  • Agouti: fr. agouti lub hiszp. agutí ‘aguti’, od tupi agutí, agoutí lub acutí ‘aguti’[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus paca Linnaeus, 1766.
  • Coelogenus (Coelogenys, Caelogenus, Caelogenys, Caelogonus, Genyscoelus, Cologenis, Cuelogeruis): gr. κοιλος koilos ‘wydrążony, pusty’; γενυς genus, γενυος genuos ‘policzek’[32]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Coelogenus subniger F. Cuvier, 1807 (= Mus paca Linnaeus, 1766).
  • Paca: hiszp. paca lub port. paca ‘paka’, od tupi paka ‘paka’[33]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Paca maculata Fischer, 1814 (= Mus paca Linnaeus, 1766).
  • Osteopera: gr. οστεον osteon ‘kość’; πηρα pēra ‘skórzana torba, sakwa’[34]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Osteopera platycephala Harlan, 1825 (= Mus paca Linnaeus, 1766).
  • Mamcoelogenysus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[35].
  • Stictomys: gr. στικτος stiktos ‘cętkowany, kropkowany’, od στιζω stizō ‘tatuować’[36]; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[37]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Caelogenys taczanowskii Stolzmann, 1865.

Podział systematyczny

Pozycja systematyczna pak była przedmiotem dyskusji: Husson (1978), Cabrera (1961) oraz McKenna i Bell (1997) umieszczali paki w rodzinie agutiowatych, Starretta (1967) proponował wydzielenie podrodziny Cuniculinae. Badania chromosomów, allozymów i sekwencji danych[38] mogą być pomocą w określeniu odrębności rodziny Cuniculidae[39]. Ważność taksonu C. hernandezi (paka kordylierska[25]) opisanego w 2010 roku jest wciąż przedmiotem dyskusji[26][40], wobec powyższego w obrębie rodzaju zoolodzy wyróżniają dwa występujące współcześnie gatunki[41][27][42][25]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[25] Podgatunki[26][42][27] Rozmieszczenie geograficzne[26][42][27] Podstawowe wymiary[26][27][g] Status
IUCN[43]
Cuniculus paca (Linnaeus, 1766) paka nizinna 5 podgatunków wschodni i południowy Meksyk na południe do Boliwii, Paragwaju, północno-wschodniej Argentyny i Urugwaju; introdukowany na Kubę i Małe Antyle; zakres wysokości: 0–2000 m n.p.m. DC: 50–77 cm
DO: 1,3–3,5 cm
MC: 5–14 kg 		 LC 
Cuniculus taczanowskii (Stolzmann, 1865) paka górska gatunek monotypowy Andy w północno-zachodniej Wenezueli, Kolumbii, Ekwadorze, Peru i północnej Boliwii (La Paz); zakres wysokości: 1700–4000 m n.p.m. DC: 50–80 cm
DO: 2,1–3 cm
MC: 3,2–5,2 kg 		 NT 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia.

Opisano również gatunek wymarły z czwartorzędu dzisiejszej Brazylii[44][45]:

Cykl życiowy

Paka nizinna dojrzałość płciową osiąga po roku swego życia. Od tego czasu może przystąpić do rozrodu raz do roku. Połowa populacji, zwłaszcza starsze samice, może mieć miot 2 razy w roku. Samica zachodzi w ciążę, po której wydaje na świat pojedynczego noworodka. Karmi go następnie mlekiem przez 3 miesiące[28].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce (Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Wenezuela, Trynidad i Tobago, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Brazylia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj i Argentyna)[42][26][46].

Ekologia

Paki zamieszkują lasy, nizinne w przypadku paki nizinnej i górskie w przypadku paki górskiej. Paki aktywne są nocą. Zamieszkują nory, które mogą kopać sobie same bądź też wykorzystują nory wykopane uprzednio przez zwierzęta innych gatunków, które przystosowują do swych potrzeb. Paka nizinna żyje samotnie, wykazując terytorializm. Nie nawiązuje poza rozrodem relacji społecznych, a do innych osobników swego gatunku odnosi się z wrogością i agresją[28].

Pokarm ich stanowią owoce, a w mniejszym stopniu liście i nasiona[28].

Wykorzystanie gospodarcze

Człowiek ceni paki z uwagi na smaczne mięso. W latach 80. XX wieku podejmowano nawet próby hodowli tych gryzoni. Na panamskiej wyspie Barro Colorado założono hodowlę paki nizinnej. Wyhodowano rasę o odmiennym od dzikich zwierząt zachowaniu: tolerujących innych osobników swego gatunku, potrafiących żyć w stadzie bez zachowań agresywnych, aktywnych za dnia. Modyfikacje te znacznie ułatwiły hodowlę paki. Nie zmieniło to jednak faktu intensywnych, wręcz nadmiernych polowań na dziko żyjące paki nizinne. Pomimo polowań gatunek nie jest jeszcze zagrożony wyginięciem, podczas gdy rzadsza odeń paka górska klasyfikowana jest jako bliska zagrożenia (NT)[28].

Uwagi

  1. ↑ Typ nomenklatoryczny: Agouti Lacépède, 1799.
  2. ↑ Typ nomenklatoryczny: Coelogenus F. Cuvier, 1807.
  3. ↑ Typ nomenklatoryczny: Coelogenys Illiger, 1811 (= Coelogenus F. Cuvier, 1807)
  4. ↑ Wariant pisowni Coelogenus F. Cuvier, 1807.
  5. ↑ a b c d e f Niepoprawna późniejsza pisownia Coelogenus F. Cuvier, 1807.
  6. ↑ Książka Brissona została uznana za nieważną ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego, jednak nazwa Cuniculus została zachowana, aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego[29].
  7. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. ↑ a b G.S. Miller & J.W. Gidley. Synopsis of the supergenerie groups of rodents. „Journal of the Washington Academy of Sciences”. 8 (13), s. 446, 1918. (ang.). 
  2. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 304, 1821. (ang.). 
  3. ↑ P. Gervais: Rongeurs. Glires. Mam. W: A. d’Orbigny: Dictionnaire universel d’histoire naturelle: résumant et complétant tous les faits présentés par les encyclopédies, les anciens dictionnaires scientifiques, les Oeuvres complètes de Buffon, et les meilleurs traités spéciaux sur les diverses branches des sciences nautrelles; donnant la description des etres et des divers phénomènes de la nature, l’étymologie et la définition des noms scientifiques, et les principales applications des corps organiques et inorganiques à l’agriculture, à la médecine, aux arts industriels, etc. T. 11. Paris: MM. Renard, 1848, s. 204. (fr.).
  4. ↑ P. Gervais: Zoologie et paléontologie françaises (animaux vertébrés): ou nouvelles recherches sur les animaux vivants et fossiles de la France. T. 1: Contenant l’énumération méthodique et descriptive des espèces ainsi que les principes de leur distribution géographique et paléontologique. Paris: Arthus Bertrand, 1848–1852, s. 18. (fr.).
  5. ↑ H. Burmeister: Systematische Uebersicht der Thiere Brasiliens: welche während einer Reise durch die Provinzen von Rio de Janeiro und Minas geraës gesammlt oder beobachtet Wurden. T. 1. Berlin: G. Reimer, 1854, s. 227. (niem.).
  6. ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 22, 1872. (ang.). 
  7. ↑ R.I. Pocock. On the External Characters of some Hystricomorph Rodents. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1922 (1), s. 424, 1922. (ang.). 
  8. ↑ G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 96, 1945. (ang.). 
  9. ↑ R.E Hall & K.R. Kelson: The Mammals of North America. Cz. 2. New York: The Ronald Press Co., 1959, s. 787. (ang.).
  10. ↑ B.G. de Lacépède: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 9. (fr.).
  11. ↑ F. Cuvier. Du genre Paca. Coelogenus. (Cavia paca, Lin.). „Annales du Muséum d’Histoire naturelle”. 10 (57), s. 203, 1807. Paris. (fr.). 
  12. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 92. (łac.).
  13. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 1. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 14. (łac.).
  14. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 85. (łac.).
  15. ↑ J. Fleming: The philosophy of zoology; or, A general view of the structure, functions, and classification of animals. Cz. 2. Edinburgh: A. Constable, 1822, s. 192. (ang.).
  16. ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Familiesy with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 341, 1825. (ang.). 
  17. ↑ R. Harlan: Fauna americana: being a description of the mammiferous animals inhabitating North America. Philadelphia: A. Finley, 1825, s. 126. (ang.).
  18. ↑ Anonim: Zoology. W: T. Tegg (red.): London Encyclopaedia, Or, Universal Dictionary of Science, Art, Literature, and Practical Mechanics: Compromising a Popular View of the Present State of Knowlege: Illustrated by Numerous Engravings and Appropriate Diagrams. Cz. 22. London: T. Tegg, 1845, s. 747. (ang.).
  19. ↑ E. Liais: Climats, géologie, faune et géographie botanique du Brésil. Paris: Garnier Frères, 1872, s. 537. (fr.).
  20. ↑ F. Ameghino: La antigüedad del hombre en el Plata. Wyd. G. Masson & Igon Hermanos. Cz. 2. Paris & Buenos Aires: La Cultura Argentina, 1881, s. 298. (hiszp.).
  21. ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 26. (hiszp.).
  22. ↑ O. Thomas. New South American small mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth Series. 13, s. 238, 1924. (ang.). 
  23. ↑ H.J. Rochereau. Los Tunebos. Grupo Unkasia. (Datos etnográficos, etnobotánicos y etnozoológicos recogidos entre los años de 1914 y 1939). „Revista Colombiana de Antropología”. 10, s. 70, 1961. DOI: 10.22380/2539472X.1640. (hiszp.). 
  24. ↑ a b M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica : sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 95. (łac.).
  25. ↑ a b c d e Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 290. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  26. ↑ a b c d e f g R. Samudio, Jr: Family Cuniculidae (Pacas). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 398–405. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  27. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 355. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  28. ↑ a b c d e f Joanna Gliwicz, Systematyka, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, s. 162-163, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
  29. ↑ a b Anonim. Regnum Animale ..., Ed. 2 (M.J. Brisson, 1762): rejected for nomenciatural purposes, with the conservation of the mammalian generic names Philander (Marsupialia), Pteropus (Chiroptera), Glis, Cuniculus and Hydrochoerus (Rodentia), Meles, Lutra and Hyaena (Carnivora), Tapirus (Perissodactyla), Tragulus and Giraffa (Artiodactyla). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 55 (1), s. 64–71, 1998. (ang.). 
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 206.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 84.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 193.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 493.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 486.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  36. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 248.
  37. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 160.
  38. ↑ D.L. Rowe & R.L. Honeycutt. Phylogenetic Relationships, Ecological Correlates, and Molecular Evolution Within the Cavioidea (Mammalia, Rodentia). „Molecular Biology and Evolution”. 19, s. 263-277, 2002. Society for Molecular Biology and Evolution. 
  39. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Family Cuniculidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2019-10-18].
  40. ↑ H.E. Ramírez-Chaves & S. Solari. Sobre la disponibilidad del nombre Cuniculus hernandezi Castro, López y Becerra, 2010 (Rodentia: Cuniculidae). „Actualidades Biológicas”. 36 (10), s. 59–62, 2014. (hiszp.). 
  41. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-01-06]. (ang.).
  42. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 550. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  43. ↑ Taxonomy: Cuniculus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-01-06]. (ang.).
  44. ↑ J.S. Zijlstra, Cuniculus Brisson, 1762, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-15] (ang.).
  45. ↑ P.W. Lund. Om Huler i Kalksteen i det Indre af Brasilien, der tildeels indeholde fossile Knokler. Anden Afhandling. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter. Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. 6, s. 332, 1837. (duń.). 
  46. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Cuniculus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2019-10-18].

Bibliografia