Oman wielki

Oman wielki
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

oman

Gatunek

oman wielki

Nazwa systematyczna
Inula helenium L.
Sp. pl. 2:881. 1753[3]
Synonimy
  • Aster helenium (L.) Scop.
  • Aster officinalis All.
  • Corvisartia helenium (L.) Mérat
  • Helenium grandiflorum Gilib.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Łodyga z kwiatem
Kwiatostan

Oman wielki (Inula helenium) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych. Jego zasięg pierwotny obejmuje południowo-wschodnią Europę (Półwysep Apeniński i Bałkański, Ukrainę i południową Rosję), Kaukaz, Azję Mniejszą, Irak, Iran i Azję Środkową po zachodnie Chiny. Jako gatunek introdukowany rośnie niemal w całej Europie, na Dalekim Wschodzie i w Ameryce Północnej[3]. We florze Polski ma status kenofitu[4]. Jest rozpowszechniony zwłaszcza na południu i na Lubelszczyźnie, nieco rzadziej w pasie pojezierzy, najrzadszy jest w środkowej części kraju[5].

Morfologia

Pokrój
Okazała roślina zielna osiągająca wysokość do 1,5, czasem do 2 m wysokości. Łodyga jest prosto wzniesiona, bruzdowana, u góry rozgałęziona i owłosiona[6]. Pod ziemią grube kłącze[7].
Liście
Okazałe, owłosione – od góry przylegająco, od spodu filcowato. Liście odziomkowe są jajowate lub eliptyczne, mają zaostrzony wierzchołek i nasadę blaszki zwężającą się w długi ogonek[6]. Osiągają do 80 cm długości[7]. Liście łodygowe są lancetowate, krótkoogonkowe do siedzących, z nasadą sercowatą, zbiegającą po łodydze. Brzeg blaszki jest karbowany lub ząbkowany[6].
Kwiaty
Złotożółte koszyczki kwiatowe o średnicy ok. 6–7 cm, czasem do 8 cm wyrastają pojedynczo na szczycie łodygi lub tworzą na końcach pędów luźny kwiatostan złożony[6]. Okrywę koszyczka tworzą listki wyrastające w 6–7 szeregach. Te zewnętrzne są podobne do liści i osiągają do 4 cm długości, wewnętrzne mają łopatkowaty kształt i osiągają do 1 cm długości i 3–5 mm szerokości[7][6]. Brzeżne kwiaty języczkowe są bardzo liczne (jest ich zwykle od kilkudziesięciu do 100[7]). Ich języczki są równowąskie, osiągają do 1,5 mm szerokości i są ok. dwa razy dłuższe od okrywy[6] (osiągają 3–4 cm długości[8]). Wewnątrz koszyczka znajdują się kwiaty rurkowate[6].
Owoce
Niełupki długości 4–5 mm, nagie, bruzdowane[6], z puchem kielichowym tworzonym przez długie, brązowawe[7] włoski[6].
Gatunek podobny
Smotrawa okazała Telekia speciosa ma owoce bez puchu kielichowego (tylko z błoniastym rąbkiem); dolne liście z blaszką jajowato-sercowatą, osadzoną na krótkim ogonku[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit[8]. Kwitnie od lipca do października[6].

W Europie Środkowej rośnie na skrajach lasów i pastwisk, wzdłuż przydroży i na brzegach rzek[6].

Zastosowanie

Roślina wykorzystywana jest jako lecznicza, przyprawowa i barwierska[7].

Roślina lecznicza

  • Surowiec zielarski – kłącze z korzeniami (Helenii rhizoma, także Radix inulae[9])
  • Działanie: Oman wielki stosowany jest w medycynie głównie ze względu na substancje o działaniu wykrztuśnym (korzeń). Tradycyjnie stosowany jest też jako lek żółciopędny, żołądkowy, wiatropędny, napotny i moczopędny. Używany jest też do dezynfekcji przy schorzeniach skóry, infekcjach dróg moczowych i przeciw pasożytom wewnętrznym. Działanie antybiotyczne, moczopędne i żółciotwórcze potwierdzono w badaniach[9]. Stanowi bogate źródło inuliny[9].

Uprawa

Jest wystarczająco mrozoodporny (strefy mrozoodporności 5–10) i nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Może rosnąć na stanowiskach słonecznych lub częściowo zacienionych. Rozmnaża się zazwyczaj przez nasiona lub przez podział wiosną lub jesienią. W uprawie może być problematyczny z powodu ekspansywności – mocno rozrasta się za pomocą kłączy[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c Inula helenium L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-01-02].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając (red.), Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 306, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l Kazimierz Zarzycki, Inula L., Oman, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 183.
  7. ↑ a b c d e f Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 484. ISBN 978-83-7506-845-0.
  8. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 468. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ a b c d Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Wrocław: MedPharm Polska, 2008, s. 181. ISBN 978-83-60466-51-3.
  10. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.