Okręt prototypowy (także jednostka prototypowa lub prototyp^[1][2][3][4] ) – pierwsza zbudowana jednostka nowego typu okrętów. Okręt prototypowy może być także jednostką doświadczalną i badawczą, jednak zazwyczaj uzyskuje status operacyjny aktywnego okrętu we flocie państwa zamawiającego^[5] [6] . Z uwagi na to, okręty prototypowe są przedmiotem przedłużonych testów zarówno stoczniowych, jak i zamawiającego, w celu sprawdzenia przyjętych założeń konstrukcyjnych, identyfikacji ewentualnych wad konstrukcyjnych oraz wprowadzenia niezbędnych modyfikacji.

Z budową okrętów prototypowych, często wiąże się wprowadzanie nowych metod i technologii produkcyjnych, toteż koszty budowy tych okrętów są zwykle znacznie – czasem wielokrotnie – wyższe niż koszty budowy następujących po nich okrętów seryjnych, zaś czas ich produkcji jest znacznie dłuższy. Przeprowadzane po zakończeniu budowy testy okrętu prototypowego, prowadzą najczęściej do modyfikacji jednostki w mniejszym lub większym zakresie, celem realizacji wniosków i zaleceń płynących z przeprowadzonych testów. Po ich wprowadzeniu, przeprowadzane są ponowne testy, mające potwierdzić usunięcie pierwotnie wykrytych niedoskonałości. W razie sukcesu, okręt może być przyjęty przez zamawiającego, a następnie wprowadzony do służby operacyjnej.

• Ulrich Gabler: Submarine design. With an updating chapter by Fritz Abels and Jürgen Ritterhoff. Bonn: Bernard und Graefe, 2000, s. 131-133. ISBN 3-7637-6202-7.
• Tomasz Kowalski: Radziecki kuter torpedowy G-5. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979, s. 10. ISBN 83-11-06355-9.
• Zbigniew Damski. Trałowce małomagnetyczne. „Wojskowy przegląd techniczny”. Nr 5/1992, s. 6-7, 1992. Czasopisma Wojskowe. ISSN 0137-7280.