ORP Tukan

Siostrzany trałowiec ORP „Flaming”
Klasa	trałowiec
Typ	206F
Projekt	B206F
Oznaczenie NATO	Krogulec class
Historia
Stocznia	Stocznia im. Komuny Paryskiej, Gdynia
Położenie stępki	6 lipca 1965
Wodowanie	30 grudnia 1965
Marynarka Wojenna (PRL)
Wejście do służby	19 sierpnia 1966
Wycofanie ze służby	2 października 2000
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 426 ton pełna: 470 t
Długość	całkowita: 58,2 metra
Szerokość	7,97 m
Zanurzenie	2,14 m
Napęd
2 silniki wysokoprężne FIAT 2312 SS o łącznej mocy 2648 kW (3600 KM) 2 śruby
Prędkość	18,4 węzła
Zasięg	2000 Mm przy prędkości 17 węzłów
Sensory
sonar Tamir-11M radar Lin-M system „swój-obcy” Kremnij-2 radionamiernik ARP-50-1,2M
Uzbrojenie
6 działek kal. 25 mm 2M-3M (3 x II) 2 zrzutnie bg, 10-16 min
Wyposażenie
trał kontaktowy MT-2 trał magnetyczny TEM-52M trał akustyczny BAT-2 radiostacja R-609
Załoga	49

ORP Tukan – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jeden z serii dwunastu okrętów proj. 206F. Jednostka mierzyła 58,2 metra długości, 7,97 metra szerokości i miała zanurzenie 2,14 metra, a jej wyporność pełna wynosiła 470 ton. Uzbrojona była w trzy podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm i bomby głębinowe, a ponadto była przystosowana do przewozu i stawiania min morskich.

Okręt został zwodowany 30 grudnia 1965 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go 19 sierpnia 1966 roku. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona numerem burtowym 620, cały okres służby spędziła w 13. Dywizjonie Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu. Okręt został skreślony z listy floty po ponad 34-letnim czasie użytkowania w październiku 2000 roku.

Prace nad nowym typem trałowca rozpoczęły się w gdańskim Centralnym Biurze Konstrukcji Okrętowych nr 2 w 1958 roku, w celu zastąpienia służących od 1946 roku trałowców proj. 253Ł^[1]. Nowe okręty miały być więc początkowo trałowcami redowymi, zdolnymi do prowadzenia trałowań kontaktowych i niekontaktowych w rejonie baz morskich i stawiania niewielkich zagród minowych, o wyporności około 200 ton, prędkości 18 węzłów, zasięgu 3000 Mm, uzbrojeniu składającym się z dwóch działek kalibru 45 mm i czterech wkm kal. 14,5 mm i standardowym dla końca lat 50. wyposażeniu trałowym^[2]. Dowództwo Marynarki Wojennej opublikowało jednocześnie wymagania na nowy trałowiec bazowy o wyporności 570 ton, mimo trwania przygotowań do podjęcia licencyjnej produkcji radzieckich trałowców proj. 254^[3]. CKBO nr 2 pod kierownictwem inż. Henryka Andrzejewskiego przygotowało zarówno projekt trałowca redowego (pod oznaczeniem 206), jak też cztery projekty większego trałowca bazowego (proj. 250–253)^[4]. Po wielu dyskusjach postanowiono zaprzestać prac nad trałowcami bazowymi proj. 250–253 na rzecz przekształcenia w trałowiec bazowy jednostki projektu 206^[5]. W 1959 roku CKBO nr 2 opracował zmodyfikowany projekt trałowca o wyporności 425 ton, którego napęd miały stanowić włoskie silniki wysokoprężne FIAT, wobec braku odpowiednich jednostek napędowych produkowanych w państwach socjalistycznych^[5][a]. Projekt (pod oznaczeniem B206F^[b]) został przyjęty do realizacji w grudniu 1959 roku przez Ministra Obrony Narodowej, lecz ostateczny projekt techniczny zatwierdzono w Dowództwie MW dopiero 19 lutego 1962 roku^[8]. Koszty dokumentacji wyniosły 1,7 mln zł, a budowa prototypu (czyli przyszłego „Orlika”) kosztowała 80 mln zł^[9]. Roczny limit eksploatacyjny jednostki określono na 700 godzin, a żywotność konstrukcji na 20 lat^[10].

ORP „Tukan” zbudowany został w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni (numer stoczniowy 206F/8)^[11][12]. Nadzór wojskowy nad budową sprawował kmdr ppor. inż. Konstanty Cudny^[13]. Stocznia zastosowała metodę budowy kadłuba jednostki z sekcji, łączonych na pochylni (opracowaną wcześniej w celu masowej budowy trawlerów)^[7]. Stępkę okrętu położono 6 lipca 1965 roku^[11][14], a zwodowany został 30 grudnia 1965 roku^[12][14][c]. Trałowiec otrzymał tradycyjną dla polskich okrętów minowych nazwę pochodzącą od ptaka^[15]. Matką chrzestną jednostki była Halina Kotowicz^[16].

Okręt był gładkopokładowym, pełnomorskim trałowcem, przystosowanym do pływania w warunkach częściowego oblodzenia^[9][17]. Długość całkowita wynosiła 58,2 metra, szerokość 7,97 metra i zanurzenie 2,14 metra^[5][18]. Wysokość boczna miała wielkość 4 metry^[12]. Wykonany ze stali, całkowicie spawany kadłub jednostki został wzmocniony w celu zwiększenia odporności na podwodne wybuchy^[9]. Podzielony był na siedem przedziałów wodoszczelnych: (od dziobu): I – forpik (magazyn bosmański, sprzętu okrętowego i żywnościowy, skrzynia łańcuchowa i winda kotwiczna), II – stacja radiolokacyjna oraz magazyn artyleryjski i elektryczny, III – pomieszczenia mieszkalne oraz pomieszczenie żyrokompasów i centrali artyleryjskiej, IV – siłownia pomocnicza, V – siłownia główna z centrum sterowania napędem, VI – rufowe pomieszczenie załogi i VII – magazyn sprzętu trałowego, maszyna sterowa i zrzutnie bomb głębinowych^[19]. W najniższym poziomie kadłuba mieściły się zbiorniki paliwa, wody słodkiej i użytkowej oraz wały napędowe^[20]. Na dolnym poziomie nadbudówki znajdowały się kabiny oficerów, mesa, kuchnia, sanitariaty i podręczne magazyny żywności^[20]. W górnej części mieściła się sterówka oraz kabiny: radiowa, nawigacyjna i sonaru oraz, na pokładzie sygnałowym, pokryte brezentowym dachem stanowisko dowodzenia i lekki, trójpodporowy maszt z antenami urządzeń radiotechnicznych^[20][21]. Wyporność standardowa wynosiła 426 ton, a pełna 470 ton^[5][11][d].

Okręt napędzany był przez dwa nienawrotne, turbodoładowane 12-cylindrowe czterosuwowe silniki wysokoprężne w układzie V FIAT 2312SS o maksymalnej mocy 1324 kW (1800 KM) każdy (nominalna moc wynosiła 1400 KM przy 920 obr./min), poruszające poprzez przekładnie redukcyjne Lohman GUB dwiema śrubami nastawnymi Lips-Schelde^[7][22]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,4 węzła (ekonomiczna – 17 węzłów)^[11][23]. Okręt mógł zabrać 55,5 tony paliwa okrętowego, co zapewniało zasięg wynoszący 2000 Mm przy prędkości 17 węzłów^[18][22][e]. Na rufie znajdowały się dwa podwieszane, zrównoważone stery, poruszane maszynką sterową MS25^[7]. Energię elektryczną zapewniały cztery brytyjskie generatory główne Ruston(inne języki) S324M o mocy 60 kVA każdy (składające się z prądnicy i silnika Leyland SW400 o mocy 72 KM przy 1500 obr./min), generator postojowy S322M o mocy 27 kVA oraz generator trału elektromagnetycznego M50^[7][11]. Autonomiczność okrętu wynosiła 12 dób^[12][23]. Jednostka mogła bezpiecznie pływać przy stanie morza 8, a zadania trałowe wykonywać do stanu morza 4, z prędkością od 0 do 12 węzłów^[7][22].

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły trzy podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 6000 naboi, umieszczone przed nadbudówką na osi symetrii okrętu (jedno stanowisko) oraz na nadbudówce rufowej (dwa stanowiska obok siebie)^[18][24]. Broń ZOP stanowiły dwie podpokładowe zrzutnie bomb głębinowych z łącznym zapasem 12 bomb B-1^[11][22]. Ponadto okręt miał dwa pokładowe tory minowe, na których mógł zamiennie przenosić: 10 min typu KB lub AMD-500, 16 wz. 08/39 lub 8 typu AMD-1000^[11][25]. Załoga uzbrojona była także w broń indywidualną, którą stanowiły 22 kbk AK i 8 pistoletów, z łącznym zapasem 17 000 sztuk amunicji^[22].

Początkowe wyposażenie trałowe stanowiły: trał kontaktowy MT-2, elektromagnetyczny TEM-52M i akustyczny BAT-2^[11][22]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, radiostację UKF R-609M, nadajnik KF R-644, odbiornik KF R-671, odbiornik pełnozakresowy R-619, radionamiernik ARP-50-1,2M, sonar Tamir-11M (MG-11M), radar obserwacji ogólnej Lin-M i system radionawigacji Rym-K^[7][11][f]. Jednostka wyposażona była też w zrzutnie dla 8 świec dymnych MDSz, żyrokompas Kurs-4, kompasy magnetyczne UKPM-1M i UKPM-3M, echosondę NEŁ-5, log MGŁ-25 i pracujący w podczerwieni system pływania zespołowego Chmiel^[7].

Trałowiec został dostosowany do biernej obrony przeciwatomowej i przeciwchemicznej. W tym celu zbudowano trzy pomieszczenia z urządzeniami filtrowentylacyjnymi, a także zamontowano urządzenia dozymetryczne oraz rurociągi do zraszania i spłukiwania okrętu^[22]. Wyposażenie uzupełniały urządzenia demagnetyzacyjne^[7].

Załoga okrętu składała się początkowo z 49 osób – 5 oficerów, 16 podoficerów i 28 marynarzy^[12][26] .

ORP „Tukan” został wcielony do służby w Marynarce Wojennej 19 sierpnia 1966 roku^[11][12][g]. Okręt z oznaczeniem burtowym 620 wszedł w skład 13. Dywizjonu Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, stacjonując na Helu^[11][27]. Zadaniem okrętu było poszukiwanie pól minowych i ich niszczenie, trałowanie rozpoznawcze i kontrolne, wytyczanie torów pływania i prowadzenie za trałami okrętów lub ich zespołów^[7][24]. Jednostka wraz z bliźniaczymi trałowcami brała udział w niemal wszystkich ważniejszych ćwiczeniach polskich okrętów oraz manewrach flot Układu Warszawskiego, uczestnicząc też często w unieszkodliwianiu niewybuchów pochodzących z okresu II wojny światowej^[28].

W dniach 11–15 lipca 1968 roku OORP „Tukan”, „Krogulec” i „Wicher”, pod dowództwem kmdra Henryka Pietraszkiewicza, złożyły wizytę w Helsinkach^[29]. 23 września 1968 roku, podczas alarmu ćwiczebnego połączonego z wyjściem okrętów 13. Dywizjony Trałowców i 11. Dywizjonu Ścigaczy do rejonów alarmowych, okręt przy prędkości 13,5 węzła zderzył się z jachtem Kismet^[30]. Jacht miał pierwszeństwo zarówno jako statek żaglowy (prawidło 20 ówczesnych przepisów MPDM) jak i jako statek doganiany (prawidło 24)^[31]. Odwoławcza Izba Morska w orzeczeniu OIM 17/71 wytknęła szereg uchybień po stronie trałowca i obciążyła go winą za wypadek w 90%^[31]. W wyniku kolizji za burtę jachtu wypadły dwie osoby, z których jedna została wciągnięta na pokład jachtu, a druga (kobieta), mimo natychmiastowej akcji ratowniczej podjętej przez jacht oraz OORP „Tukan”, „Flaming” i „Zwinny”, utonęła^[31][32]. W wyniku zderzenia na trałowcu został złamany dziobowy flagsztok wraz z podporami oraz zniszczona latarnia systemu pływania zespołowego Chmiel, a powstałe straty oszacowano na 1800 zł^[33], natomiast Kismet doznał tak poważnych uszkodzeń, że koszty naprawy przekroczyłyby jego wartość, tj. 380 000 zł^[31].

31 maja 1969 roku okręt z komisją wyborczą i urnami na pokładzie został wysłany do Bałtyjska, by 1 czerwca umożliwić oddanie głosów w wyborach do Sejmu i Rad narodowych marynarzom przygotowującym się tam do strzelań rakietowych^[34][35]. Na początku lat 70. ORP „Tukan” należał do III grupy 13. Dywizjonu Trałowców (wraz z „Pelikanem” i „Flamingiem”)^[36]. W latach 1970–1974 okręt uczestniczył w poszukiwaniu min na obszarze przeznaczonym pod budowę Portu Północnego w Gdańsku^[14]. W 1971 roku „Tukan” zdobył tytuł najlepszego okrętu Marynarki Wojennej w swojej klasie^[37][38]. W dniach 27 lipca – 1 sierpnia 1972 roku zespół okrętów MW (OORP „Tukan”, „Flaming”, „Warszawa”, „Głogów”, „Cedynia”, „Groźny”, „Zawzięty” i zbiornikowiec Z-3) pod dowództwem wadm. Ludwika Janczyszyna złożył wizytę w Leningradzie^[39][40]. W czerwcu 1975 roku, w związku z wprowadzeniem przez MW zmiennego systemu numeracji okrętów, jednostce zmieniono numer burtowy na 650^[41]. W tym miesiącu okręt uczestniczył w ćwiczeniach o kryptonimie Posejdon-75^[42]. W połowie 1976 roku dokonano kolejnej zmiany oznaczenia jednostki, która otrzymała numer 675^[43]. Do pierwotnego oznaczenia (620) okręt powrócił w połowie 1978 roku^[44]. W dniach 27–31 lipca 1979 roku zespół okrętów MW (OORP „Tukan”, „Wodnik” i „Cedynia”) pod dowództwem dowódcy MW admirała Ludwika Janczyszyna złożył wizytę w Tallinnie^[45][46]. W 1979 roku ORP „Tukan”, dowodzony przez kmdra ppor. Stefana Gierczaka, zdobył kolejny tytuł najlepszego okrętu Marynarki Wojennej^[47][48]. W dniach 4–26 maja 1983 roku trałowiec wziął udział w wielkich ćwiczeniach sił Marynarki Wojennej o kryptonimie Reda-83^[49].

Podczas długoletniej służby modernizacji poddano wyposażenie radioelektroniczne okrętu: radar Lin-M został zastąpiony nowszym TRN-823, a następnie SRN-302; system „swój-obcy” Kremnij-2 wymieniono na Nichrom-RR, dodano też drugą stację radiolokacyjną SRN-206^[11][50]. Usunięto również przestarzały system radionawigacji Rym-K, zastępując go nowocześniejszym Bras (z odbiornikiem Hals); zamontowano też odbiorniki brytyjskiego systemu radionawigacyjnego Decca – Pirs-1M^[7][14]. W pierwszej połowie lat 80. wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze trałowca, instalując na wysokości komina po obu burtach dwie poczwórne wyrzutnie Fasta-4M rakiet przeciwlotniczych Strzała-2M (z łącznym zapasem 16 pocisków)^[11][21]. Zużyte jednostki napędowe FIATA zamieniono na sześciocylindrowe silniki wysokoprężne Sulzer(inne języki) 6AL25/30 o maksymalnej mocy 1700 KM każdy (nominalnie 1100 KM przy 750 obr./min)^[14][50]. Zmiany objęły również wyposażenie trałowe: trał kontaktowy MT-2 zmodernizowano do wariantu MT-2W (z przecinakami wybuchowymi), zainstalowano też nowy polski trał elektromagnetyczny TEM-PE-2 i głębokowodny, szybkobieżny trał akustyczny BGAT^{[7][14][11][h]}.

Od 10 do 23 lipca 1993 roku OORP „Tukan” i „Kaszub”, pod dowództwem kmdra Marka Brągoszewskiego, odbyły rejs szkoleniowy na Morze Północne, zawijając w dniach 15–16 lipca do Zeebrugge^[51]. Oba polskie okręty wzięły udział w „Navy Days”, wraz z brytyjską fregatą HMS „Argyll”(inne języki), duńskim stawiaczem min KDM „Falster”, francuskim niszczycielem min „Cérès”, holenderskim niszczycielem min Hr.Ms. „Middelburg”(inne języki) i niemieckim trałowcem „Paderborn”^[52]. 11 lutego 1995 roku okręt wziął udział w zorganizowanych we Władysławowie uroczystościach z okazji rocznicy zaślubin Polski z morzem, z udziałem dowódcy MW wadm. Romualda Wagi i kadm. Marka Brągoszewskiego^[53]. Od 6 do 18 czerwca 1995 roku jednostka (wraz z bliźniaczymi trałowcami OORP „Czajka”, „Flaming” i „Mewa”, okrętem podwodnym „Wilk” i okrętami rakietowymi „Hutnik” i „Metalowiec”) uczestniczyła w międzynarodowych ćwiczeniach sił morskich NATO Baltops ’95^[54].

ORP „Tukan” został wycofany ze służby po ponad 34-letnim okresie eksploatacji 2 października 2000 roku^[11][14]. Po zdemontowaniu wyposażenia i urządzeń, kadłub jednostki został przekazany Agencji Mienia Wojskowego w celu sprzedaży^[55]. 14 maja 2002 roku odbył się pierwszy przetarg, jednak wyceniony na kwotę 133 705 zł kadłub trałowca nie znalazł nabywców^[56][57]. W drugim, zorganizowanym 23 lipca 2002 roku przetargu, cena wywoławcza została obniżona do 90 000 zł, jednak także nie było chętnych^[57][58]. W 2004 roku, w wyniku złego stanu technicznego oraz sztormowej pogody, zacumowany w Porcie Wojennym na Helu kadłub „Tukana” zatonął^[57]. Wrak został wydobyty latem 2005 roku^[14].

Zestawienie zostało opracowane na podstawie Wierzykowski 2012 ↓, s. 41 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 143:

• 1966–1968 – kpt. mar. Jan Sułek
• 1968 – kpt. mar. Jan Zgodziński
• 1968–1969 – kpt. mar. Marian Kazubek
• 1969–1971 – kpt. mar. Henryk Łapiński
• 1971–1981 – kpt. mar. Stefan Gierczak
• 1981–1982 – kpt. mar. Włodzimierz Czarciński
• 1982–1984 – por. mar. Jerzy Patz
• 1984–1985 – kpt. mar. Mirosław Oniszczuk
• 1985–1991 – por. mar. Wojciech Lewicki
• 1991–1994 – kpt. mar. Jarosław Stolczyk
• 1994–2000 – kpt. mar. Janusz Mrugała

• Polskie wypadki morskie jachtów żaglowych

• Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
• Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
• Jarosław Ciślak, Janusz Walczak. Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 6 (25), 2000. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Jarosław Ciślak, Janusz Walczak. Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 3 (34), 2002. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Jarosław Ciślak, Janusz Walczak. Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 5 (36), 2002. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Jarosław Ciślak, Janusz Walczak. Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4 (45), 2004. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• Franciszek Czerski, Zdzisław Waśko: Mała Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Obronnej, 1980.
• Ivan Gogin: ORLIK minesweepers (project 206F, 1963 - 1967). Navypedia. [dostęp 2020-12-20]. (ang.).
• Jerzy M. Kamiński. Współczesne „ptaszki” czyli historia projektu 206. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 9 (81), 2008. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-68-9.
• Jarosław Malinowski, Rafał Ciechanowski. Z życia Marynarki Wojennej RP. „Okręty Wojenne”. Nr 2 (8), 1993. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Tomasz Neubauer: Wypadki morskie i ich wpływ na bezpieczeństwo pływania. Toruń: Adam Marszałek, 2019. ISBN 978-83-8180-026-6.
• Grzegorz Nowak: ORP Flaming – trałowce bazowe proj. 206F. T. 26. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse, 2021, seria: Okręty Polskiej Marynarki Wojennej. ISBN 978-83-8177-542-7.
• Violetta Nowak. Okręty Zespołu Trałowców w Helu – ORP „TUKAN”. „Helska Bliza”. Nr 12 (42), 1998. Stowarzyszenie „Przyjaciele Helu”. 
• Walter Pater. Polskie trałowce typu Orlik (proj. „206F”). „Okręty Wojenne”. Nr 11, 1994. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
• Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
• Robert Rochowicz. Narcyz – system zmiennych numerów burtowych. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 11-12 (201), 2020. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Robert Rochowicz. Ostatnia parada MW PRL. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5-6 (204), 2021. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Robert Rochowicz. Reda-83 – kiedyś to były ćwiczenia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8 (1999), 2020. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1966. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4 (35), 2002. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1969. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2 (43), 2004. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1972. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 3 (63), 2007. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
• Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
• Józef Wąsiewski (red.): Kalendarium dziejów polskiej Marynarki Wojennej 1918–1993. Gdynia: Dowództwo Marynarki Wojennej.
• Waldemar Wierzykowski: Od kanonierki do fregaty. Okręty spod biało-czerwonej i ich dowódcy 1920-2011. Świnoujście: 2012.
• Waldemar Wierzykowski: Polska Marynarka Wojenna: ilustrowane kalendarium 1918-2018. T. II: 1946–1989. Świnoujście, Gdynia: Wydawnictwo BP, Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 2017. ISBN 978-83-65763-07-5.