Monaster Narodzenia Matki Bożej w Wolnej

Monaster Narodzenia Matki Bożej
Zabytek: nr rej. 112Г000051 (cerkiew) w Państwowym spisie historycznych i kulturowych zabytków Republiki Białorusi
Ilustracja
Cerkiew monasterska
Państwo

 Białoruś

Miejscowość

Wolna

Kościół

Rosyjski Kościół Prawosławny

Eparchia

mińska

Klauzura

nie

Typ monasteru

żeński

Obiekty sakralne
Cerkiew

Trójcy Świętej

Fundator

Krzysztof Kamieński

Styl

barok wileński

Data budowy

1768

Data zamknięcia

1872

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, blisko górnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wolna, monaster Narodzenia Matki Bożej”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wolna, monaster Narodzenia Matki Bożej”
Ziemia53°17′46″N 26°13′58″E/53,296111 26,232778
Multimedia w Wikimedia Commons
Ikonostas cerkwi, 2012

Monaster Narodzenia Matki Bożej – bazyliański, a następnie prawosławny klasztor w Wolnej (dzisiejszy rejon baranowicki obwodu brzeskiego Białorusi). Jako unicki funkcjonował od 1632 do 1839, następnie do 1872 pozostawał w rękach mnichów prawosławnych. Czynna pozostaje jego główna cerkiew pod wezwaniem Świętej Trójcy (obecnie jest to świątynia parafialna w dekanacie baranowickim eparchii pińskiej i łuninieckiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego[1]).

Historia

Bazylianów sprowadził do Wolnej właściciel miejscowego majątku Krzysztof Kamieński, podstoli nowogródzki, wraz z żoną, Heleną Drucką-Horską, którzy ufundowali tu murowaną cerkiew unicką. Zapisali też monastyrowi 10 poddanych z nadziałem włócznym i 12 włók gruntów i łąk w uroczyskach Brzeżne i Markowszczyzna, oraz prawo użytkowania z lasu w puszczy Mołodowskiej[2].

Majątek monastyru powiększali również kolejni dziedzice Wolnej:

  • Samuel i Klara Kamieńscy w 1707 r. zapisali 900 złotych polskich
  • Kazimierz Malawski w 1717 r. zapisał 160 złotych polskich
  • Paweł Makuszyński w 1747 r.

Zakonnicy utworzyli w miejscowości szkołę dla dzieci szlacheckich, w której uczono m.in. filozofii[2].

W 1768 na potrzeby zakonu został wzniesiony kompleks klasztorny w stylu baroku wileńskiego z cerkwią Trójcy Świętej. W 1839, wskutek synodu połockiego likwidującego unię na ziemiach zabranych, monaster przeszedł w ręce Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Został wtedy zamieniony na prawosławny klasztor żeński[3]. Według innego źródła monaster został utworzony dopiero w 1849 i nosił wezwanie Trójcy Świętej[4]. W 1872, z powodu małej liczby powołań zakonnych, monaster został zlikwidowany, a cerkiew zamieniona na parafialną[5].

Architektura

Cerkiew w Wolnej została wzniesiona w stylu baroku wileńskiego. Według Grzegorza Rąkowskiego należy do najpiękniejszych budynków sakralnych w tym stylu na terytorium państwa białoruskiego. Świątynia ma formę trójnawowej bazyliki z transeptem, dwiema zakrystiami i półkoliście zamkniętym pomieszczeniem ołtarzowym. Dwuwieżową elewację główną budynku zdobią schodkowe skarpy, nisze, pilastry i profilowane gzymsy. Całość wieńczy szczyt w stylu rokoko. Obydwie wieże cerkiewne zostały zbudowane na planie ośmioboku i nakryte rozbudowanymi hełmami. Osobne szczyty wzniesiono na ramionach transeptu. Powyżej okna w centralnym punkcie elewacji znajduje się kartusz herbowy[3]. Oprócz dwóch wież na fasadzie cerkiew posiada jeszcze trzecią, mniejszą wieżyczkę, wzniesioną na planie czworoboku nad prezbiterium[3][6][7]. Wznoszenie efektownych świątyń z dwuwieżowymi fasadami było typowe dla bazyliańskiej architektury sakralnej XVIII w. W przypadku monasteru w Wolnej bezpośrednią inspiracją dla jego twórców był układ wnętrza klasztornych cerkwi bazyliańskich w Borunach oraz w Torokaniach[8].

Cerkiew kryje sklepienie kolebkowe z lunetami. Ikonostas we wnętrzu budynku jest murowany i zdobiony płaskorzeźbami, całość reprezentuje styl rokokowy. W świątyni znajduje się także ambona z baldachimem, na którym umieszczono figurę proroka Mojżesza[3].

Znani przeorzy i przełożone klasztoru

  • Józef Fiszer, 1779
  • Joachim Obuch, 1799
  • Arkadiusz Łabuć, 1802
  • Klemens Kłopotowski, 1806
  • Adrian Jakszewicz, 1810
  • Klemens Bielski, 1816
  • Regina Pieszkowska, od 1840
  • Aniela Bieldziewska, od 1848[2]

Przypisy

  1. ↑ Барановичское благочиние. pinskeparh.by. [dostęp 2020-01-15]. (ros.).
  2. ↑ a b c Wolna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 856.
  3. ↑ a b c d Grzegorz Rąkowski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa: Burchard Edition, 1997, s. 264, ISBN 83-904446-9-0, OCLC 835719268.
  4. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 30. ISBN 978-83-7431-127-4.
  5. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 31. ISBN 978-83-7431-127-4.
  6. ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 133–134. ISBN 5-85700-078-5. [dostęp 2016-01-31]. (biał.).
  7. ↑ Свод памятников истории и культуры Белоруссии. Брестская область. Mińsk: Белорусская Советская Энциклопедия имени Петруся Бровки, 1990, s. 92–93. [dostęp 2016-01-31]. (ros.).
  8. ↑ P. Krasny: Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596–1914. Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003, ss. 148–149. ISBN 83-242-0361-3.