Melchiorre Cafà (1636–1667), urodzony Marcello Gafà, znany również jako Caffà, Gafa, Gaffar lub Gafar[a] – maltański rzeźbiarz okresu baroku. Cafà rozpoczął obiecującą karierę w Rzymie, ale została ona przerwana przez jego przedwczesną śmierć w wyniku wypadku przy pracy. Był starszym bratem architekta Lorenzo Gafà.
Biografia
Ekstaza św. Katarzyny
Cafà urodził się w Birgu na Malcie i podczas chrztu 21 stycznia 1636 otrzymał imię Marcello, po swoim zmarłym jako niemowlę dwa lata wcześniej bracie. Jednak nazywany był Melchior lub Melchiorre. Był dziewiątym z dziesięciorga dzieci szewca Marco Gafà i jego żony Veroniki née Spiteri[1].
Niewiele wiadomo o jego pierwszych doświadczeniach z rzeźbiarstwem, ani wczesnych pracach. Pośrednio można zakładać, że miał powiązania z pracownią rzeźbiarską rodziny Casanova, również z okolicy Birgu. Jest udokumentowana jego, jako młodego nastolatka w 1652 i 1653 praca na Sycylii z braćmi Casanova przy wykonywaniu kamiennych rzeźb dla katedry w Syrakuzach. W rachunkach za pracę wymieniany jest jako „Marcello Gaffar”[2][3].
Po wyjeździe do Rzymu w 1658 lub wkrótce potem[3], jego nazwisko zostało „zitalianizowane” na Cafa lub Caffa. Był najczęściej nazywany Melchior (lub Melchiorre) Maltańczyk (MELCHIOR CAFA MELITENSIS)[1].
Cafà, kiedy przybył do Rzymu, był już znakomitym rzeźbiarzem i rozpoczął pracę w pracowni Ercole Ferraty(inne języki), który nie był ściśle mówiąc jego nauczycielem, chociaż prawdopodobnie pomógł mu udoskonalić technikę. Pomimo szybkiego pozyskiwania własnych zleceń, pozostawał w bliskim kontakcie z Ferratą i współpracował z nim[4].
W 1660 Cafà podpisał swój pierwszy niezależny kontrakt z księciem Camillo Pamphili na płaskorzeźbęMęczeństwo św. Eustachego w kościele Sant'Agnese in Agone[5]. W 1664 wspomniany był jego pierwszy uczeń, rzeźbiarz z Sycylii Pietro Papaleo (1642–1718)[6]. W 1662 został członkiem Accademia di San Luca, a w 1667 został nawet wybrany jej dyrektorem, ale odmówił przyjęcia tego zaszczytu[7]. Od stycznia do maja 1666 Cafà przebywał na rodzinnej Malcie, pracując nad kilkoma projektami dla katedry św. Jana w Valletcie[8].
Cafà zmarł 4 września 1667 po tym, jak jakiś materiał spadł na niego w odlewni św. Piotra, gdy pracował nad dekoracją ołtarza konkatedry św. Jana w Valletcie[9][b]. Pochowany został w kościele San Biagio della Pagnotta przy Via Giulia w Rzymie[9].
W jego rodzinnym mieście Birgu na Malcie nie ma pomnika ani tablicy ku jego pamięci. Jednak poczta Malty wydała kilka znaczków z rzeźbami Cafà jako motywami.
Dzieła
Popiersie papieża Aleksandra VII
Niezwykle zajęty przez całe swoje krótkie życie, zdołał sam ukończyć tylko kilka dużych zleceń:
Drewniana figura Matki Bożej Różańcowej w kościele Dominikanów, Rabat (Malta) (1660–61)[3][4]
Marmurowy posąg umierającej św. Róży z Limy (podpisany i datowany 1665) w bazylice de Santo Domingo, Lima, Peru. Był w 1668 roku centralnym punktem ceremonii beatyfikacji przyszłej świętej w rzymskiej bazylice Santa Maria sopra Minerva i wysłany do Peru zaraz po tym wydarzeniu. Rzeźba, chociaż ma pewne formalne analogie z dziełem Berniniego Ekstaza świętej Teresy i prawdopodobnie wpłynęła z kolei na Śmierć bł. Ludwiki Albertoni, statua Cafà przedstawia spokojną śmierć, wolną od zamętu obecnego w obu dziełach Berniniego[10][7].
Płaskorzeźba z białego marmuru przedstawiająca Ekstazę świętej Katarzyny ze Sieny w kościele Santa Caterina a Magnanapoli(inne języki) w Rzymie. Zakrzywione tło polichromii sugeruje formowanie się chmur i aureolę, potęgując myśl, że święta jest niesiona do nieba[10][8]. Nie są znane daty pracy Cafà, ale ogólnie przyjmuje się, że skończył ją sam, tj. w 1667 lub wcześniej. Woskowe bozzetto do tej pracy zostało odkryte przez Edgara Vellę w 1995 i znajduje się obecnie w prywatnej kolekcji na Malcie[11]
Większość niedokończonych prac wykonał Ercole Ferrata, m.in.:
„Męczeństwo św. Eustachego” w kościele Sant'Agnese in Agone, Rzym (1660–69)[9]. Terakota Cafà znajduje się w Museo di Palazzo Venezia w Rzymie. W 2014 roku Vella opublikował swoje odkrycie woskowego bozzetto autorstwa Cafà dla tej marmurowej płaskorzeźby[11]
Marmurowy posąg św. Pawła w grocie św. Pawła, Rabat (Malta) (1666–69)[8].
Uwagi
↑Po długim okresie różnej pisowni, międzynarodowi znawcy włoskiej rzeźby barokowej ostatecznie zgodzili się na pisownię Cafà, której artysta sam używał przy podpisywaniu swoich dzieł; por. cytowana poniżej książka Sciberrasa.
↑Dekoracja ołtarza została ostatecznie wykonana kilkadziesiąt lat później według nowego projektu najwybitniejszego (i według współczesnych źródeł jedynego) ucznia Cafà Giuseppe Mazzuoliego(inne języki).
