Melania Kierczyńska

Melania Kierczyńska
Imię i nazwisko urodzenia

Melania Cukier

Data i miejsce urodzenia

12 października 1888
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 lipca 1962
Warszawa

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

działaczka komunistyczna, nauczycielka, literatka

Partia

SDKPiL
KPRP/KPP
PPR/PZPR

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej

Melania Kierczyńska, ps. Jaga, Kierczyńska, Żartobliwa[1] (ur. 12 października 1888 w Warszawie, zm. 4 lipca 1962 tamże) – polska działaczka komunistyczna, nauczycielka, krytyczka literacka, pisarka i tłumaczka.

Kierczyńska była zwolenniczką literackiej stylistyki realizmu socjalistycznego[a][4][5][6]. Współtworzyła program literacki socrealizmu w Polsce[7][8].

Życiorys

Budynek IV gimnazjum żeńskiego przy ul. Kapucyńskiej 21 w Warszawie, do którego w latach 1897–1905 uczęszczała Kierczyńska (fot. przed 1915)
Grób Melanii Kierczyńskiej na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Urodziła się 12 października 1888 w Warszawie[1][9][10] w rodzinie pochodzenia żydowskiego[11] jako Melania Cukier[1][9]. Była córką sklepikarza[1] Szymona Cukier[1][9] i Róży z Englów[9]. Od 1897 uczennica IV gimnazjum żeńskiego[1]. Naukę porzuciła podczas strajku 28 stycznia 1905. Uczestniczyła następnie w kursach pedagogicznych dla kobiet Jana Miłkowskiego[1][9] i kursach handlowych[9], po czym wstąpiła na wydział matematyczno-przyrodniczy[1] Towarzystwa Kursów Naukowych[1][9].

W 1906 wstąpiła do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy[9][10][12], gdzie zaprzyjaźniła się z Zofią Muszkat (późniejszą Dzierżyńską)[13]. Od 1908 przebywała w Szwajcarii. W Bernie i Zurychu studiowała chemię i filozofię. Współpracowała z zuryską sekcją SDKPiL[9][13]. Z powodu trudnej sytuacji materialnej[13] w 1909 wróciła do Warszawy[9][13]. Została aresztowana 24 kwietnia w budynku Poczty Głównej podczas próby nadania do Krakowa przesyłek z materiałami propagandowymi. Więziona w Warszawie, w tzw. Serbii. Zwolniona 23 lipca za kaucją w wysokości 1000 rubli. Ponownie zatrzymana 26 września w związku z aresztowaniami członków Zarządu Głównego SDKPiL. 26 listopada skazana w pierwszej sprawie na rok twierdzy (wyrok zmniejszony następnie o półtora miesiąca). Karę odbywała w Serbii oraz, od lutego 1910[13], w Łomży[9][13][14].

W latach 1910–1914 mieszkała w Krakowie[9], gdzie udzielała korepetycji[9][13]. Po wybuchu I wojny światowej[13] powróciła do Warszawy, gdzie udzielała prywatnych lekcji[9][13] oraz wykonywała prace biurowe[9]. Od jesieni 1918 była nauczycielką języka polskiego w chełmskim gimnazjum[9][13], następnie w Tomaszowie Mazowieckim[9].

W 1927 rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim w ramach kursów dla nauczycieli szkół średnich[13]. Naukę ukończyła w 1930[10][13] na podstawie pracy magisterskiej pt. Powstanie styczniowe w twórczości Stefana Żeromskiego. W tym czasie jej prace były publikowane w czasopismach komunistycznych „Przekrój”[13], Lewar i Miesięcznik Literacki[10][13].

Po kapitulacji Warszawy w 1939 przeniosła się na tereny okupowane przez Związek Radziecki[13]. W Białymstoku podjęła pracę w szkole średniej[9][13] jako polonistka[13]. Jesienią następnego roku przeniosła się do Lwowa[13], gdzie współpracowała nad podręcznikami szkolnymi w języku polskim oraz publikowała w „Czerwonym Sztandarze”[9][13]. Należała do Związku Pisarzy Zachodniej Ukrainy[15]. Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 przedostała się przez Kijów do Inzy, gdzie zatrzymała się u córki, która otrzymała nakaz pracy w tym mieście. Następnie pracowała Kujbyszewie w polskiej redakcji radzieckiego radia. W październiku 1943 wyjechała do Moskwy[13]. Pracowała tam w Komitecie do spraw Dzieci Polskich w ZSRR, Wydawnictwie Literatury w Językach Obcych[9][13] oraz Radiostacji im. Tadeusza Kościuszki[13]. Należała do Związku Patriotów Polskich. W 1944 wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej[9][13].

Do Polski wróciła w październiku 1945[13] bądź w 1946[9]. Od 1947 do 1957[9][10] kierowała działem kulturalnym w „Trybunie Wolności”[9][10][13]. W 1950 Związek Literatów Polskich uhonorował ją nagrodą za krytykę literacką[9][13]. Od 1950 do 1954 zasiadała w Zarządzie Głównym ZLP. Działała w tamtejszej podstawowej organizacji partyjnej. Od 1951 do 1954 uczestniczyła w pracach Sekcji Literatury Komitetu Nagród Państwowych[13]. 23 września 1955 podczas narady działaczy PZPR w warszawskim Pałacu Staszica przyłączyła się do krytyki Poematu dla dorosłych Adama Ważyka[16].

Po odwilży w październiku 1956 ograniczyła działalność pisarską. W 1957 przeszła na emeryturę[13]. Zmarła 4 lipca 1962 w Warszawie[10], pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C 2-7-14)[17].

Twórczość

Jako Melania Cukier[18] ogłosiła w 1924 tom wierszy pt. Amulety[9][18][19], który poświęciła swojej córce Oldze[18][19].

Z marksistowskiej perspektywy oceniała m.in. Mury Jerycha Tadeusza Brezy, Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego i Medaliony Zofii Nałkowskiej[20]. Popularyzowała literaturę radziecką na łamach tygodnika „Odrodzenie”[21]. W tygodniku „Kuźnica” opublikowała m.in. tekst krytykujący Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego[22][23]. Krytyka Kierczyńskiej doprowadziła do zaprzestania wystawiania dramatu[23][24]. Swoje poglądy przewartościowała pod koniec życia. W 1962 jej prace ukazały się we Współczesności[25].

Jej pozostałe liryki ukazały się pośmiertnie w 1969 w zbiorze pt. Egotyki z lat wojny[18] z posłowiem Anny Kamieńskiej[10]. Na skutek starań córki Kierczyńskiej[19] w 1965 ukazał się pt. O sprawach nieobojętnych pośmiertnych zbiór[10][19] szkiców literackich i publicystycznych[10] z lat 1946–1962[19] z posłowiem Ryszarda Matuszewskiego[10].

Wybór publikacji

(opracowano na podstawie materiałów źródłowych[26][27])

  • Amulety (1924) – zbiór wierszy
  • Sztuka a życie społeczne – artykuł w zbiorze Gieorgija Plechanowa O literaturze i sztuce (1950)
  • Spór o realizm (1951) – zbiór szkiców krytycznoliterackich
  • Rozdziobią nas kruki, wrony – napisana w 1930 rozprawa w zbiorze Stefan Żeromski (1951)
  • Z działalności KPP na froncie kulturalnym – artykuł w zbiorze KPP: wspomnienia z pola walki (1951)
  • O sprawach nieobojętnych (1965) – zbiór esejów, wydanie pośmiertne
  • Egotyki z lat wojny (1969) – zbiór wierszy, wydane pośmiertnie
  • Na tropie formy – nieukończona rozprawa na temat morfologii powieści

Przekłady

Ordery i odznaczenia

Nagrody

Uwagi

  1. ↑ Jerzy Madejski pisał: „egzegeci socrealizmu tłumaczą ówczesną literaturę odwołując się przede wszystkim do krytyki literackiej publikowanej w gazetach (ulubioną krytyczką jest chyba Melania Kierczyńska)”[2]. Beata Gontarz pisała, że „wśród krytyków literackich na przykład prym wiodła pod koniec lat czterdziestych Melania Kierczyńska (...)”[3].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i Kormanowa 1992 ↓, s. 158.
  2. ↑ Jerzy Madejski. Rec.: Jerzy Smulski, Od Szczecina do… października. Studia o literaturze polskiej lat pięćdziesiątych. Toruń 2002. „Pamiętnik Literacki”. 2, s. 238, 2004. ISSN 0031-0514. 
  3. ↑ Beata Gontarz: Jana Józefa Szczepańskiego polemiki z socrealizmem. W: Realizm socjalistyczny w Polsce z perspektywy 50 lat : materiały z konferencji naukowej organizowanej przez Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w dniach 19-20 października 1999 roku w Katowicach. red. Stefan Zabierowski, Małgorzata Krakowiak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001, s. 326, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1993. ISBN 83-226-1077-7.
  4. ↑ Zygmunt Greń: Przeciwko doktrynerstwu. W: Jerzy Szaniawski – Dwa teatry: komedia w trzech aktach. Warszawa: Teatr Współczesny, 1968.
  5. ↑ Homo Homini Res Sacra. Dokumentacja historyczna spotkań w Centrum Dialogu w Paryżu (1973-1989). red. Ryszard Gryz, Mirosław Wójcik. T. I: grudzień 1973 – kwiecień 1975. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2019, s. 174–175. ISBN 978-83-7133-771-0.
  6. ↑ Współczesność. red. Sławomir Żurawski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 213, seria: Epoki Literackie, t. 10. ISBN 978-83-01-15510-0.
  7. ↑ red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 440, 522.
  8. ↑ Paweł Mackiewicz: Spór o realizm 1945–1948. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2020, s. 251, seria: Polemika Krytycznoliteracka w Polsce, t. 20. ISBN 978-83-7654-473-1.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Wolpe 1966 ↓, s. 422.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 440.
  11. ↑ Bogusław Bakuła. Realizm socjalistyczny w polskiej literaturze po roku 1949. „Philologia”. 27 (1), s. 34, 2017. ISSN 1451-5342. 
  12. ↑ Kormanowa 1992 ↓, s. 158–159.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Kormanowa 1992 ↓, s. 159.
  14. ↑ Janusz Gwardiak. Łomżyńskie więzienie gubernialne (1892–1917). „Studia Łomżyńskie”. 2, s. 55, 1989. ISSN 0860-7249. 
  15. ↑ Józef Zięba. Sto lat zorganizowanego życia literackiego. „Lublin: kultura i społeczeństwo”. 2 (100), s. 49, 2020. ISSN 1733-4330. 
  16. ↑ Dariusz Jarosz. Notatka o sytuacji w Nowej Hucie z października 1955 roku. „Polska 1944/45-1989: studia i materiały”. 2, s. 309, 1997. ISSN 2450-8357. 
  17. ↑ Miasto st. Warszawa – Cmentarze (wyszukiwarka)
  18. ↑ a b c d Daria Mazur: Krytyk literacki twórcą: próba realizacji postulatów socpaxowskiej teorii normatywnej w trzeciej części tryptyku opowieściowego „Cierpkie winogrona” Mateusza Żurawca. W: Przedziwne światy. Prace z historii i teorii literatury ofiarowane dr. hab. Jerzemu Z. Maciejewskiemu. red. Krzysztof Ćwikliński, Rafał Moczkodan, Radosław Sioma. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 363. ISBN 978-83-231-2541-9.
  19. ↑ a b c d e f g Kormanowa 1992 ↓, s. 160.
  20. ↑ red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 440, 698.
  21. ↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. Wyd. 8. T. II: N–Ż. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 68. ISBN 83-01-05369-0.
  22. ↑ Mariusz Olbromski. „Jerzy Szaniawski - samotnik, humorysta, tragik”. Sesja zorganizowana przez Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Wyszogrodzie (Wyszogród, 11 XI 1986). „Biuletyn Polonistyczny”. 31/5 (111), s. 63, 1988. ISSN 2543-8328. 
  23. ↑ a b red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 217.
  24. ↑ „Protokół z narady Wojewódzkich Kierowników Referatów i Referentów Widowiskowych odbytej w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w dniach 7, 8 i 9 Lutego 1949 r.”, wybór, wstęp i oprac. Kamila Budrowska. W: Dramat i teatr w dokumentach GUKPPiW. red. Kamila Budrowska, Magdalena Budnik, Katarzyna Kościewicz. Białystok: Alter Studio, 2017, s. 37, seria: Cenzura w PRL. Archiwalia, t. II. ISBN 978-83-64081-38-5.
  25. ↑ Kormanowa 1992 ↓, s. 159–160.
  26. ↑ Wolpe 1966 ↓, s. 422–423.
  27. ↑ Kormanowa 1992 ↓, s. 158–160.
  28. ↑ a b Wolpe 1966 ↓, s. 423.
  29. ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”
  30. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa”
  31. ↑ M.P. z 1955 r. nr 70, poz. 888 „na wniosek Zarządu Głównego Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej «Prasa»”

Bibliografia

Linki zewnętrzne