Marion Dönhoff

Marion Hedda Ilse Dönhoff
Ilustracja
Marion Gräfin Dönhoff (1971)
Data i miejsce urodzenia

2 grudnia 1909
Friedrichstein koło Królewca (Prusy Wschodnie)

Data i miejsce śmierci

11 marca 2002
Schloss Crottorf

Zawód, zajęcie

politolog, dziennikarka

Narodowość

niemiecka

Multimedia w Wikimedia Commons

Marion Hedda Ilse Gräfin Dönhoff (ur. 2 grudnia 1909 w pałacu Friedrichstein koło Królewca w Prusach Wschodnich, zm. 11 marca 2002 w Zamku Crottorf koło Friesenhagen)[1] – niemiecka hrabianka i dziennikarka, działaczka społeczna, współwydawca tygodnika „Die Zeit”, autorka ponad 20 książek, działała na rzecz pojednania Niemiec z krajami Europy Wschodniej[2].

Życiorys

Dzieciństwo

Miejsce urodzenia – pałac „Friedrichstein” nad Pregołą, 20 km na wschód od Królewca (proj. Jean de Bodt)[3]

Rodzicami Marion Dönhoff byli: hr. August Karl von Dönhoff i Maria von Lepel, druga żona Augusta[4].

August von Dönhoff (ur. 1845 we Frankfurcie nad Menem, zm. 1920 we Friedrichstein) posiadał duży majątek ziemski koło Königsbergu (w dzisiejszym obwodzie królewieckim), był posłem na sejm Prus i Rzeszy. Maria Dönhoff (ur. 1869 w Beseritz, zm. 1940 w Königsbergu) była damą dworu królowej Prus i cesarzowej niemieckiej, Augusty Wiktorii, żony Wilhelma II.

Mieli ośmioro dzieci[4]. Córka Marion przyszła na świat w Prusach Wschodnich, w rodowym pałacu Friedrichstein[3] (obecnie Kamenka w rejonie gurjewskim, obwód królewiecki) w jednym z pałaców arystokratycznej rodziny Dönhoffów[a]. W roku 1924 przeżyła ciężki wypadek samochodowy, w którym straciło życie dwoje spośród pięciorga młodych pasażerów. Aby uwolnić ją od dręczących wspomnień, rodzina wysłała ją do szkoły z internatem dla dziewcząt w Berlinie. Protestowała tam przeciw surowym regułom wychowania. Po dwóch latach przeniosła się do gimnazjum w Poczdamie, gdzie zamieszkała u zaprzyjaźnionej rodziny. Maturę zdała w 1929 roku, jako jedyna dziewczyna w klasie.

Studia i podróże

Po maturze wyjechała do Szwajcarii, gdzie uczyła się w szkole gospodarstwa domowego w mieście Samedan koło Sankt Moritz, a następnie odbyła dwumiesięczną podróż po Stanach Zjednoczonych, a w grudniu 1930 odwiedziła swojego brata mieszkającego w Nairobi, gdzie uczestniczyła w safari.

W lecie 1931 Marion von Dönhoff rozpoczęła studia ekonomiczne na Uniwersytecie Albertyna w Królewcu i już po semestrze kontynuowała studia we Frankfurcie nad Menem (obecnie Uniwersytet Johanna Wolfganga Goethego), gdzie, ze względu na okazywane poglądy lewicowe, nazywano ją „czerwoną hrabiną”. Była jedynym członkiem swojej rodziny o poglądach lewicowych (dwóch spośród trzech braci zostało członkami NSDAP).

Po dojściu do władzy nazistów przeniosła się, ze względu na poglądy polityczne, do Szwajcarii, gdzie kontynuowała studia na Uniwersytecie Bazylejskim, zdobywając w roku 1935 tytuł doktora nauk politycznych z wyróżnieniem „summa cum laude”.

Okres po studiach, do zakończenia II wojny światowej

Po studiach podróżowała po Europie, odwiedzając także Polskę, oraz po Afryce i Stanach Zjednoczonych. W roku 1938 wróciła do Niemiec, by przejąć zarządzanie majątkiem ojca. Była właścicielką Kwitajn koło Pasłęka.

W roku 1940 wybrała się na wyprawę do Persji, po drodze odwiedzając dwukrotnie Moskwę.

Wraz z przyjaciółką, Sissi von Lehndorff, siostrą Heinricha von Lehndorffa, odbyła we wrześniu 1941 pięciodniową konną wędrówkę z Olsztyna przez Mikołajki do Sztynortu.

Heinrich von Lehndorff (spokrewniony z Marion Dönhoff) był właścicielem posiadłości Sztynort, leżącej w odległości kilku kilometrów od Wilczego Szańca, od 1941 roku zajętej przez ministerstwo spraw zagranicznych Rzeszy (często odwiedzanej przez Ribbentropa). Po operacji Walkiria (20 lipca 1944) został skazany na śmierć (żonę wysłano do obozu pracy, a dzieci znalazły się w rodzinach zastępczych i w domu dziecka[6]). Marion Dönhoff miała kontakty z uczestnikami „Kręgu z Krzyżowej”, nie była jednak wtajemniczona w szczegóły przygotowywanych zamachów na Hitlera. W wyniku represji po 20 lipca 1944 straciła większość ówczesnych przyjaciół, jednak sama pozostała na wolności (była przesłuchiwana przez Gestapo, nie została jednak zaaresztowana z braku dowodów)[b].

W styczniu 1945 roku Marion Dönhoff opuściła Prusy Wschodnie, uciekając konno przed nadciągającą Armią Czerwoną. Tę siedmiotygodniową ucieczkę opisała później w książce Nazwy, których nikt już nie wymienia.

Lata powojenne

W pierwszej powojennej zimie 1945/1946 pojechała, wraz z przyszłym prezydentem Republiki Federalnej Niemiec Richardem von Weizsäckerem i z członkiem niemieckiego ruchu oporu Axelem von dem Bussche, do Norymbergi, by zapoznać się z procesem hitlerowskich zbrodniarzy wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze.

W roku 1946 podjęła pracę w tygodniku „Die Zeit”, ukazującym się w Hamburgu. W roku 1952 objęła w nim kierownictwo działu polityki, a w roku 1968 stanowisko redaktora naczelnego. W 1972 roku została wydawcą tego pisma, od roku 1983 wspólnie z Helmutem Schmidtem.

Uroczystość wręczenia Nagród Erasma dla Die Zeit i Neue Zürcher Zeitung (Marion Dönhoff i Fred Luchsinger, Amsterdam 1979); na zdjęciu: książę Bernhard (założyciel fundacji)
inne osoby na zdjęciu: Juliana (królowa Holandii), księżniczka Beatrix, książę Mikołaj

Od roku 1955 była członkiem zespołu badawczego przygotowującego założenie Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej. W roku 1955 towarzyszyła Konradowi Adenauerowi podczas jego podróży do Moskwy.

W roku 1989 odwiedziła, po raz pierwszy od lat, swoje miejsce urodzenia w obecnym obwodzie królewieckim – w dzisiejszej miejscowości Kamenka.

Mimo że do końca życia nie kryła dumy z przynależności do arystokracji wschodniopruskiej, używając tytułu hrabiowskiego (Gräfin), wcześnie zerwała stosunki z organizacjami przesiedleńczymi (tj. BdV). W roku 1970 poparła Willy’ego Brandta, który klękając przed warszawskim pomnikiem Bohaterów Getta zamanifestował przełom w stosunkach Republiki Federalnej Niemiec z ówczesną Polską i faktyczne uznanie granicy na Odrze i Nysie.

Wielokrotnie odwiedzała Polskę. Była od lat sześćdziesiątych rzeczniczką uznania granicy na Odrze i Nysie, darzyła przyjaźnią Stanisława Stommę, Bronisława Geremka, Tadeusza Mazowieckiego, ale też i Mieczysława Rakowskiego, z którego inicjatywy przeprowadziła wywiad z Wojciechem Jaruzelskim, w którym ten usprawiedliwiał wprowadzenie stanu wojennego, lecz jednocześnie prowadziła akcję pomocy dla internowanych działaczy.

Marion Dönhoff otaczała opieką Niemiecki Instytut Kultury Polskiej w Darmstadt. Zapraszała dziennikarzy polskich na stypendia do redakcji „Die Zeit”.

Zamek Crottdorf, miejsce śmierci Marion Dönhoff
Grób Marion Dönhoff na cmentarzu we Friesenhagen

W roku 1988 założyła fundację swojego imienia z otrzymanych honorariów za publikacje i nagród pieniężnych. Fundacja przyznaje stypendia i dotacje badawcze, świadczy pomoc materialną i merytoryczną dla instytucji kształcących młodzież, dla wschodnio-europejskich artystów i instytucji kulturalnych. Fundatorka uczyniła fundację swoją jedyną spadkobierczynią[9][c]. W roku 1996 stworzyła „Nowe Towarzystwo Środowe” (niem. Neue Mittwochsgesellschaft)[d], którego członkowie, osobistości z polityki, nauki i kultury, spotykali się co środy w jej hamburskiej rezydencji w dzielnicy Blankenese.

Zmarła w 2002 roku w Zamku Crottorf k. Friesenhagen (Nadrenia-Palatynat), daleko od swoich rodzinnych stron[e]. Została pochowana na cmentarzu rodziny Hatzfeldt[f], w pobliżu Friesenhagen[7].

Po jej śmierci Henry Kissinger napisał wspomnienie zatytułowane: Marion wird für immer Teil meines Lebens bleiben (Marion pozostanie na zawsze częścią mojego życia)[13].

Publikacje w języku polskim

  • Marion Dönhoff: Dzieciństwo w Prusach Wschodnich, [tł. z niem. Ewa i Jerzy Czerwiakowscy]: Berlin: „Słowo”, 1993: ISBN 83-903003-1-1 (Kindheit in Ostpreussen)
  • Marion Dönhoff: Dzieciństwo w Prusach Wschodnich, [tł. z niem. Aga Paszkot-Zgaga]: Kielce: Wydawnictwo Pellegrina, 2006: ISBN 83-918879-2-8 (Kindheit in Ostpreussen)
  • Marion Dönhoff: Dzieciństwo w Prusach Wschodnich, [tł. z niem. Aga Paszkot-Zgaga]: Wyd. 2 : Kielce: Wydawnictwo Pellegrina, 2009: ISBN 978-83-918879-3-6 (Kindheit in Ostpreussen)
  • Marion Dönhoff: Kanclerze Republiki Federalnej Niemiec jakich nie znamy, [tł. z niem. Andrzej Bogucki]: Warszawa: „Bellona”, 1999. ISBN 83-11-08930-2 (Deutschland, deine Kanzler!)
  • Marion Dönhoff: Nazwy, których nikt już nie wymienia, [tł. z niem. Grzegorz Supady ; posł. Leszek Żyliński]: Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia”, 2001 : ISBN 83-913377-3-1 (Namen die keiner mehr nennt)
  • Marion Dönhoff: Nazwy, których nikt już nie wymienia, [tł. z niem. Aga Paszkot-Zgaga]. Kielce: Wydawnictwo Pellegrina, 2011: ISBN 978-83-918879-8-1 (Namen die keiner mehr nennt, 1962)
  • Marion Dönhoff: Ucywilizujmy kapitalizm: granice wolności, [tł. z niem. Stefa i Andrzej Boguccy]: Warszawa: „Bellona”, 2000: ISBN 83-11-09137-4. (Zivilisiert den Kapitalismus: Grenzen der Freiheit, 1997)
  • Marion Dönhoff: W imię honoru, [tł. z niem. Aga Paszkot-Zgaga]: Kielce: Wydawnictwo Pellegrina, 2009: ISBN 83-918879-4-4: ISBN 978-83-918879-4-3. (Um der Ehre willen: Erinnerungen an die Freunde vom 20. Juli, 1994)
  • Alice Schwarzer, Marion Donhoff Życie pod prąd (tł.z niem.Wanda i JanuszTycner) Warszawa: Wydawnictwo Książkowe „Twój Styl”, 1999: ISBN 83-7163-176-6 (Marion Donhoff. Ein widerstandiges Leben, 1996)

Wyróżnienia i upamiętnienie

Marion Dönhoff otrzymała:

„Gräfin Dönhoff Gebäude” na Europejskim Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą

Imieniem Marion Gräfin Dönhoff nazwano dziewięć szkół (m.in. założone w roku 1995 Społeczne Liceum Ogólnokształcące im. Marion Dönhoff w Mikołajkach[19]), a także jeden z największych budynków Europejskiego Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą.

W stulecie urodzin Marion Dönhoff wydano pamiątkową srebrną monetę o wartości 10 euro z napisem „100. Geburtstag von Marion Gräfin Dönhoff”. Na jej gładkiej krawędzi umieszczono napis „LIEBEN OHNE ZU BESITZEN” (kochać nie posiadając)[12][20].

Jej imię nosi też odkryta w roku 1992 asteroida (11075) Dönhoff.

Uwagi

  1. ↑ W AP w Olsztynie znajduje się archiwum Dönhoffów, liczące 450 jednostek, które obejmuje lata 1685–1945[5].
  2. ↑ Obok rodzinnego Zamku Crottorf w gminie Altenkirchen ustawiła po wojnie pomnik na cześć spiskowców[7][8].
  3. ↑ Przy realizacji wszystkich celów społecznych (wspieranie nauki, badań naukowych i kształcenia, pomoc dla młodzieży, wspieranie projektów i instytucji kultury) przypominane są myśli wyrażone w preambule:

    W obliczu cierpienia, które przyniosły Niemcom oraz obywatelom państw wschodniej Europy wojna, dyktatura i wygnanie, fundacja Marion Dönhoff chce przyczynić się do trwałego pojednania między Niemcami oraz państwami wschodniej Europy. Działanie fundacji Marion Dönhoff ma wspierać rozwój stosunków między Niemcami oraz obywatelami Europy wschodniej, w szczególności w Polsce i na Węgrzech, jak też w państwach byłego Związku Radzieckiego, polepszyć wzajemną wiedzę o sobie nawzajem i przyczynić się w ten sposób do trwałego porozumienia oraz utrzymania pokoju.

  4. ↑ Kontynuacja działalności berlińskiego Mittwochsgesellschaft – „freie Gesellschaft zur wissenschaftlichen Unterhaltung”, działającego w okresie 1863–1944[10][11].
  5. ↑ Wspominając Prusy Wschodnie i Pałac Friedrichstein pisała m.in.[12] (tłumaczenie rosyjskojęzycznej wersji tekstu):

    Gdy myślę o lasach i jeziorach Prus Wschodnich, to wierzę, że są one nadal nieporównywalnie piękne, jak wtedy, gdy były moją ojczyzną. Być może jest to najwyższa forma miłości: kochać to, czego już nie posiadasz.

    .
  6. ↑ Hermann Graf Hatzfeldt-Wildenburg-Dönhoff jest obecnie właścicielem zamku Crottorf i okolicznych lasów[7].

Przypisy

  1. ↑ Hermann Pölking: Berühmte Ostpreussen. [w:] Ostpreussen Biographie einer Provinz [on-line]. [dostęp 2016-10-24]. (niem.).
  2. ↑ Marion Gräfin Dönhoff – 105. Geburtstag. [w:] Historische Kalenderblätter [on-line]. Kulturzentrum Ostpreußen in Ellingen/Bay. [dostęp 2016-10-23]. (niem.).
  3. ↑ a b Geschichte von Friedrichstein. [w:] www.ostpreussen.net [on-line]. [dostęp 2016-10-22]. (niem.).
  4. ↑ a b zarządzane przez: Timo Antero Westerlund: Marion Hedda Ilse von Dönhoff. [w:] 30 stycznia 2015 [on-line]. geni.com. [dostęp 2016-10-24].
  5. ↑ Marta Adamska (Archiwum Państwowe w Olsztynie). Stan badań nad historią rodziny Stolberg-Wernigerode z Dönhoffstädt oraz dotyczące jej archiwalia w zasobie Archiwum Państwowego w Olsztynie. „Archiwa – Kancelarie – Zbiory”, s. 193–200, 2012. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ISSN 1895-9075. 
  6. ↑ Agnieszka Wójcińska. Wyszła z domu na 63 lata. „Polityka”, s. 82–83, 2010-01-16. ISSN 0032-3500. [dostęp 2016-10-24]. (pol.). 
  7. ↑ a b c Peter Seel, Aus dem RZ-Land > Schloss Crottorf, Rhein-Zeitung, 10 czerwca 2016.
  8. ↑ Marion Gräfin Dönhoff (Privatarchiv); Irene Brauer: Fot. Denkmal von Alexander Liberman, das Marion Dönhoff 1990 zu Ehren der Freunde vom 20. Juli in Crottorf errichten ließ. [w:] Buchveröffentlichungen von Marion Gräfin Dönhoff [on-line]. Hamburg. [dostęp 2016-10-26]. (niem.).
  9. ↑ Fundacja Marion Dönhoff. [w:] Strona internetowa fundacji [on-line]. [dostęp 2016-10-24].
  10. ↑ Helge Martens (Literatur: K. Scholder 1982: Die Mittwochsgesellschaft. Protokolle aus dem geistigen Deutschland 1932 – 1944. Berlin): Die historische Mittwochsgesellschaft 1863–1944. Humboldt-Gesellschaft, 1994-11-30. [dostęp 2016-10-25]. (niem.).
  11. ↑ Klaus Scholder: Die Mittwochsgesellschaft. Protokolle aus dem geistigen Deutschland 1932–1944. 2. Auflage. Severin und Siedler, Berlin 1982, S. 13, ISBN 3-88680-030-X.(cyt. według Mittwochsgesellschaft(inne języki)).
  12. ↑ a b Игорь Рудников: Красная Графиня Кёнигсберга. Марион фон Дёнхоф обожала жеребцов и журналистику > Камень Фридриха. [w:] Газета «Новые Колёса Игоря Рудникова» [on-line]. rudnikov.com. [dostęp 2016-10-28]. (ros.).
  13. ↑ Von Henry A. Kissinger. Marion wird für immer Teil meines Lebens bleiben. „DIE ZEIT”, 14 marca 2002. 
  14. ↑ M.P. z 2001 r. nr 25, poz. 423.
  15. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia: Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 211. ISBN 83-919110-0-4.
  16. ↑ Internationaler Brückepreis der Europastadt Görlitz/Zgorzelec; 1993 – Marion Gräfin Dönhoff, Journalistin (1909-2002). [w:] Strona internetowa towarzystwa [on-line]. brueckepreis.de. [dostęp 2016-10-24].
  17. ↑ Friedrich Dönhoff: Marion Gräfin Dönhoff. Zeichen ihrer Zeit Lesung mit Friedrich Dönhoff. Ostpreußisches Landesmuseum, 2012-11-21. [dostęp 2016-10-24].
  18. ↑ Conference publication ; Marion Gräfin Dönhoff, Katarzyna Cieślak, Tomasz Jurek ; Danzig, Nagroda im. Georga Dehio. Esslingen am Neckar: KünstlergildeInstitut, 1999. OCLC 313732021.
  19. ↑ Społeczne Liceum Ogólnokształcące im. Marion Dönhoff. [w:] Strona internetowa szkoły [on-line]. [dostęp 2019-12-01].
  20. ↑ Christian Höpfner (medalier): Informationen zur Münze. [w:] Neueste Münzen im Katalog [on-line]. [dostęp 2016-10-29]. (niem.).

Bibliografia

  • Ernest Kuczyński: Historia i teraźniejszość: życie i twórczość Marion Gräfin Dönhoff. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wyd. Oświatowe, 2007. ISBN 978-83-7432-216-4. (pol.).
  • Ernest Kuczyński: Na drodze pojednania. Marion Dönhoff a Polska. Włocławek: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku, 2008. OCLC 316482089. (pol.).
  • Dariusz Matelski, Marion Dönhoff (1909-2002). Wspomnienie, „Gazeta Wyborcza Poznań”, nr 100 (4008) z 29 kwietnia 2002, s. 12.
  • Aleksandra Matykiewicz-Włodarska, Marion Gräfin Dönhoff idee i refleksje polityczne., Kraków: Księgarnia Akademicka, 2012, ISBN 978-83-7638-304-0, OCLC 852984146.

Linki zewnętrzne