Marek Leykam

Marek Leykam
Imię i nazwisko

Maurycy Jan Marek Lewiński

Data i miejsce urodzenia

4 września 1908
Warszawa

Data i miejsce śmierci

27 lutego 1983
Warszawa

Narodowość

polska

Alma Mater

Politechnika Warszawska

Dziedzina sztuki

architektura

Epoka

modernizm

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja) Krzyż Kombatanta (Francja) Medal Uciekinierów z Niewoli (Francja)
Wieżowiec przy al. Jerzego Waszyngtona 2b w Warszawie
Dom Towarowy Okrąglak w Poznaniu
„Żyletkowiec” przy ul. Marszałkowskiej 82 w Warszawie
Biurowiec przy ul. Wspólnej 62 w Warszawie, Ufficio Primo
Grób Marka Leykama na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (2006)

Marek Leykam, właśc. Maurycy Jan Marek Lewiński (ur. 4 września 1908 w Warszawie, zm. 27 lutego 1983 tamże) – polski architekt i historyk sztuki.

Życiorys

Urodził się w rodzinie prof. Jana Piotra Lewińskiego, geologa, i Elżbiety z Milewskich[1].

Uczył się w Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie od 1919 do 1927, kiedy to złożył egzamin dojrzałości[2]. W roku szkolnym 1925/1926 uczęszczał na kurs wieczorowy do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa przy placu Teatralnym, a w 1926/27 na kurs zaoczny i następnie dzienny do Szkoły Sztuk Pięknych.

Po zakończenia studiów aż do wybuchu wojny Marek Leykam zajmował się również publicystyką. Jego artykuły ukazywały się w „Arkadach”, „Architekturze i Budownictwie” oraz „Plastyce”.

Działalność architektoniczną rozpoczął w 1933 roku, projektując mały drewniany dom jednorodzinny na konkurs na opracowanie wzorowych typów dla drobnego budownictwa mieszkaniowego zorganizowany przez BGK. W 1935 roku wraz z prof. Mieczysławem Kotarbińskim z warszawskiej ASP wziął udział w konkursie na uporządkowanie majątku w Zułowie – miejsca urodzenia Józefa Piłsudskiego. Projekt miał charakter parku romantycznego lub świętego gaju. W 1936 Leykam zdobył dwie drugie nagrody w konkursach: pierwszą za projekt meczetu, drugą (wspólnie z Marianem Spychalskim)[3] za rozplanowanie Mola Południowego i terenów przyległych oraz za projekt szkicowy Żeglarskiego Ośrodka Morskiego w Gdyni. W 1938 roku otrzymał czwartą nagrodę w konkursie na gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Poznaniu. Bank miał stanąć przy placu Wolności, wzdłuż ulicy Nowowiejskiego.

Po udziale jako oficer w walkach w okresie września 1939 roku w Polsce, a następnie w kampanii 1940 roku we Francji, Leykam znalazł się w Szwajcarii, gdzie wraz z 2 Dywizją Strzelców Pieszych został internowany i spędził pięć lat. W tym czasie obronił pracę doktorską na Politechnice w Zurychu na temat sztuki liturgicznej. W 1943 roku wydano w Szwajcarii książkę poświęconą twórczości artystycznej i literackiej żołnierzy Dywizji Strzelców Pieszych zatytułowaną Na postoju. Wyborem prac plastycznych i układem graficznym tej publikacji zajął się Marek Leykam. Wydawnictwo zawierało m.in. fotografie kaplicy poświęconej poległym żołnierzom DSP, na cmentarzu zuchwilskim w Solurze – projektu Marka Leykama.

Po powrocie do Polski, od września 1947 roku wykładał historię architektury średniowiecznej, a od jesieni 1949 roku kierował Katedrą Budownictwa Użyteczności Publicznej na Politechnice Szczecińskiej.

Pracował przy planowaniu przestrzennym i w biurach projektów. Był projektantem obiektów użyteczności publicznej oraz zakładów przemysłu ciężkiego i motoryzacyjnego. Był też autorem prac konkursowych, teoretycznych oraz skryptów na temat historii architektury średniowiecznej.

Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 9-1-5)[4].

Małżeństwo

25 kwietnia 1935 poślubił Kazimierę z d. Plewińską[1].

Projekty powojenne

Budynki, które projektował po wojnie, nazwano żyletkowcami. Są to pierwsze w Polsce przykłady konsekwentnej postawy strukturalnej, obejmującej swymi kategoriami wszystkie elementy dzieła architektury. Najważniejsze żyletkowce w Warszawie:

Jego autorstwa jest także budynek przy ul. Wspólnej 56 oraz pierwszy wieżowiec w prawobrzeżnej części miasta przy al. Jerzego Waszyngtona 2b (został on później przebudowany)[6]. Projektował też założenie architektoniczne ronda Waszyngtona oraz płytę i fundamenty pod niezrealizowany Łuk Zwycięstwa nad Faszyzmem, który miał stanąć w Ogrodzie Saskim.

Do najwybitniejszych jego realizacji wykonanych według jego projektu należą:

Inne projekty obiektów użyteczności publicznej:

  • basen Legii przy ul. Łazienkowskiej 3
  • Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Nałęczowie

Jako architekt infrastruktury przemysłowej pracował blisko 22 lata, do momentu przejścia na emeryturę. Projekty zakładów przemysłowych:

  • rozbudowa FSO na Żeraniu
  • rozbudowa fabryki ciągników „Ursus
  • rozbudowa przemiałowni cementu na Żeraniu
  • Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie
  • Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Tychach
  • Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej
  • Zakład Sprzętu Motoryzacyjnego „Polmo” w Praszce koło Wielunia
  • Fabryka Części Samochodowych w Siedlcach
  • Odlewnia Skoczów.

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 173. [dostęp 2021-08-08].
  2. Stefan Kwiatkowski, Michał Wiland: Materiały biograficzne wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, wrzesień 1993, s. 50, 114.
  3. Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 46. ISBN 978-83-11-13416-4.
  4. śp. MAREK MAURYCY JAN LEYKAM LEWIŃSKI
  5. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1945–1965. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2003, s. 117. ISBN 83-908950-6-4.
  6. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1945-1965. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2003, s. 205. ISBN 83-908950-6-4.
  7. M.P. z 1951 r. nr 91, poz. 1250 „za zasługi w pracy zawodowej”.
  8. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 23 maja 1955 r. nr 0/814 - na wniosek Ministra Przemysłu Maszynowego.

Bibliografia

  • Filip Springer, Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL-u, Kraków: wyd. Karakter, 2011, ISBN 978-83-62376-12-4, OCLC 804766122.
  • Justyna Szwedek, „Marek Leykam w stulecie urodzin”, SARP, Komunikat 6,7,8, czerwiec/lipiec/sierpień 2008, s. 15–17, ISSN 0239-3549.