PROFILPELAJAR.COM

Lipusz
	wieś
	; Kościół pw. św. Michała Archanioła w Lipuszu
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Gmina	Lipusz
Wysokość	150 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	2689
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-424
Tablice rejestracyjne	GKS
SIMC	0166120
	Położenie na mapie gminy Lipusz Lipusz
	Położenie na mapie Polski Lipusz
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Lipusz
	Położenie na mapie powiatu kościerskiego Lipusz
	54°05′52″N 17°47′02″E/54,097778 17,783889
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Lipusz (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Lëpùsz; niem. Lippusch^[4]) – wieś kaszubska o charakterze małomiasteczkowym położona w północnej Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Lipusz nad rzeką Wdą. Na północ od Lipusza znajduje się jezioro Lubiszewskie.

Miejscowość jest siedzibą gminy Lipusz.

Historia

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lipusz. W latach 1975–1998 należała do ówczesnego województwa gdańskiego.

W dawnym kościele ewangelickim wybudowanym w 1865 roku od 2002 roku znajduje się Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, prezentujące ok. 320 eksponatów (wóz strażacki z 1913 roku, kierzonki, kopanka, kamienie do śrutownika itp.). Na Wdzie znajduje się młyn wodny pochodzący z początku XIX wieku.

15 października 1939 roku członkowie Selbstschutzu i niemieccy policjanci z Lipusza rozstrzelali kilkunastu Polaków (według różnych źródeł 17 lub 19^[5]^[6]^[7]). Podczas akcji aresztowano 49 mężczyzn, których zaprowadzono do pobliskiego lasu w Karpnie. Wszyscy zatrzymani mieli wykopać duży grób. Po zakończeniu pracy zatrzymanych podzielono na dwie grupy. Mniejsza grupa została rozstrzelana. Pozostali mężczyźni musieli zakopać grób, po czym zostali wypuszczeni^[6].

W 2017 roku lasy otaczające wieś zostały silnie zniszczone w wyniku przechodzącej tędy fali nawałnic (zniszczeniu uległo 4200 ha lasów zarządzanych przez Nadleśnictwo Lipusz). W 2018 roku w ramach restytucji lasu i w związku z obchodami 100-lecia niepodległości Polski z pomocą harcerzy i wolontariuszy (razem ok. 3 tys. osób) na powierzchni ponad 10 ha zasadzono nowe drzewa w taki sposób, aby utworzyły one wizerunek godła państwowego, widoczny z okien przelatujących samolotów^[8]^[9]. Ponadto leśnicy pozostawili na obszarze 2 ha połamane drzewa, aby przypominały o tym, jak wyglądały okoliczne lasy po nawałnicy.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[10]:

kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, 1866–1867, nr rej.: 968 z 26.08.1986. W wyposażeniu elementy wystroju z wcześniejszego kościoła, w tym m.in. figury, późnogotycka i barokowa. Na ścianach polichromie autorstwa Leona Drapiewskiego^[11].
kaplica grobowa rodziny Żelewskich, 1880, nr rej.: j.w.
cmentarz grzebalny przy kościele, XIX w., nr rej.: j.w.
kościół ewangelicki, 1865, nr rej.: 957 z 14.03.1986
cmentarz rzymskokatolicki, 1922–1923, nr rej.: 969 z 26.08.1986.

Inne^[12]:

drewniany młyn na Wdzie
kamienica Banku Ludowego z 1904
neogotyckie zabudowania nadleśnictwa

Transport

Transport drogowy

droga wojewódzka nr 235
droga powiatowa Sulęczyno-Lipusz
droga powiatowa Tuszkowy-Lipusz
droga powiatowa Lipusz-Bałachy
droga gminna Borowiec-Lipusz
droga gminna Skwierawy-Lipusz
droga gminna Gostomko-Nowe Karpno-Lipusz
droga gminna Lipusz-Bałachy-Lipuska Huta
droga gminna Lipusz-Mechowo, Krugliniec-Płocice

Transport kolejowy

Lipusz posiada kilka połączeń kolejowych z Kościerzyną i Chojnicami poprzez Brusy. Pasażerski ruch kolejowy na linii do Bytowa został zawieszony^[13].

Turystyka

Miejscowość znajduje się na turystycznym Szlaku Kamiennych Kręgów i na szlaku kajakowym rzeki Wdy.

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 69195
↑ Lipusz w serwisie Polska w liczbach
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 666 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
↑ Macier Wajer: Uczcili pamięć pomordowanych w okolicach Karpna Polaków. koscierski.info. [dostęp 2023-01-28].
↑ ^a ^b Borchers 2011 ↓, s. 173.
↑ Ceran 2018 ↓, s. 23.
↑ Godło państwowe z kilkuset drzew. Nietypowa akcja harcerzy na stulecie odzyskania niepodległości
↑ Leśnicy musieli zamknąć las zniszczony w nawałnicy. Bo stał się turystyczną atrakcją
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 49 [dostęp 2018-12-29] .
↑ PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 325, ISBN 978-83-7495-133-3 .
↑ Jarosław Ellwart „Powiat kościerski, mapa turystyczna” Wydawnictwo Region Gdynia 2012 ISBN 978-83-7591-281-4
↑ Andrzej Gurba: Do miasta po latach wróciły pociągi. 22 XI 2007. [dostęp 2009-06-13]. (pol.).

Bibliografia

Roland Borchers. Zbrodnie nazistowskie w powiecie kościerskim jesienią 1939 roku. „Acta Cassubiana”. 13, 2011.
Monografia Lipusz-Dziemiany. Józef Borzyszkowski (red.). Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1994.
Tomasz Ceran: Zbrodnia pomorska 1939. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-466-0.
Jarosław Ellwart: Lipusz i okolice. Gdynia: Wydawnictwo „Region”, 1994.
Marian Lemańczyk: Lipusz: Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców. Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1989.
Aleksander Majkowski: Życie i przygody Remusa. Lech bądkowski (tłum.). Gdańsk: Oficyna Czec, 1997.