Krzyżodziób sosnowy[4] (Loxia pytyopsittacus) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Zamieszkuje Europę, głównie północną, oraz przyległy południowo-zachodni skraj Syberii. Nie jest zagrożony wyginięciem.
W Polsce dawniej skrajnie nielicznie gniazdował na północy kraju (ostatnie potwierdzone lęgi odnotowano w 1962 roku na Mierzei Helskiej[8]), obecnie rzadko zalatuje[9][10] (obserwowany do marca[9]). Znacznie rzadszy od podobnego krzyżodzioba świerkowego. Spotyka się go pojedynczo lub w małych grupach w trakcie nalotów populacji ze wschodu.
Podobny do krzyżodzioba świerkowego, ale o silniejszej, krępej sylwetce, grubszej szyi, dużej głowie z płaskim czołem i potężniejszym skrzyżowanym dziobie. Jest też od niego większy. Samce ceglastoczerwone, mają bardziej amarantowy odcień w porównaniu z jego krewniakiem, samice żółtozielone, u obu płci ciemne skrzydła. Silna budowa dzioba, który jest wysoki u nasady i ma wybrzuszoną żuchwę, pozwala mu na wyłuskiwanie nasion (poprzez podważanie łusek) z twardych szyszek sosny, czego krzyżodziób świerkowy nie potrafi. Oba spokrewnione gatunki rozróżnia się po kształcie głowy i wysokości dzioba, choć w terenie jest to dość trudne.
Stare, otwarte bory sosnowe, niekiedy świerkowe, głównie północnej Europy. Czasem zamieszkuje drzewostany o innym składzie gatunkowym, ale i tam musi przeważać sosna.
Rozród
Jajo z kolekcji muzealnejSamiec na ilustracji autorstwa von Wrighta
Okres lęgowy
Trwa od marca do maja. W sezonie ptaki wyprowadzają najczęściej jeden lęg, rzadziej dwa.
Gniazdo
W wierzchołkowej partii korony drzewa, na znacznej wysokości przy pniu lub w rozwidleniu gałęzi. Konstrukcją podobne do gniazda krzyżodzioba świerkowego. Uwite jest z kory, gałązek, mchu, gałązek i porostów, a wyścielone puchem roślinnym, trawą, piórami i włosiem.
Jaja
Składanie jaj przypada głównie na okres od połowy marca do połowy kwietnia[7]. W zniesieniu 3–4 kremowe lub niebieskawe jaja z rdzawym nakrapianiem o średnich wymiarach 23 × 17 mm.
Wysiadywanie
Od złożenia pierwszego jaja trwa przez ok. 14–15 dni. Wykonuje je tylko samica.
Pisklęta
Opuszczają gniazdo po trzech tygodniach.
Pożywienie
Głównie nasiona, pąki i pędy sosny, a także świerka, rzadziej innych roślin[7].
Status i ochrona
IUCN uznaje krzyżodzioba sosnowego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność populacji w Europie (która obejmuje ponad 95% zasięgu lęgowego tego gatunku) na 424 000 – 1 560 000 par lęgowych. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny[3].
Na terenie Polski krzyżodziób sosnowy jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE – Regionally Extinct)[8].
↑ abcdefgClement, P.: Parrot Crossbilll (Loxia pytyopsittacus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-24)].
↑ abWilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020. Brak numerów stron w książce
↑Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 760. ISBN 83-919626-1-X.
