Konflikt w Tigraju

Czołg zniszczony w czasie konfliktu
Czas	3 listopada 2020 – 3 listopada 2022
Miejsce	Tigraj
Terytorium	Etiopia
Wynik	zwycięstwo rządu etiopskiego: zarówno ENDF, jak i TPLF formalnie zgodziły się na zaprzestanie działań wojennych i systematyczne, weryfikowalne rozbrojenie[1] 12 listopada 2022 roku doszło do podpisania przez obie strony porozumienia rozejmowego[2]
Strony konfliktu
Etiopia  Erytrea Tigrajski Ludowy Front Wyzwolenia
Dowódcy
Abiy Ahmed Ali, Birhanu Jula Gelalcha Debretsion Gebremichael
Siły
500 000 żołnierzy ogółem 200 000 żołnierzy i milicji
Straty
co najmniej 3000 zabitych co najmniej 5600 zabitych

Konflikt w Tigraju – konflikt wewnętrzny w Etiopii pomiędzy siłami rządowymi a władzami regionu Tigraj trwający od listopada 2020 do listopada 2022.

Według szacunków w wyniku konfliktów mogło zginąć nawet 600 000 osób, z czego zdecydowaną większość stanowią ofiary cywilne^[3].

Od zakończenia wojny domowej w Etiopii krajem rządził Etiopski Ludowo-Rewolucyjny Front Demokratyczny, będący koalicją kilku mniejszych partii. Wybijającym się ugrupowaniem oraz trzonem koalicji był Tigrajski Ludowy Front Wyzwolenia, którego członkowie, często weterani wojny domowej, zajmowali prominentne stanowiska w rządzie i dominowali na arenie krajowej^[4]. Od momentu wyboru na premiera Abiya Ahmeda Alego, wywodzącego się z ludu Oromów, TLFW zaczął tracić na znaczeniu. Tigrajscy urzędnicy skarżyli się na marginalizowanie oraz niesłuszne oskarżenia o korupcję. Oliwy do ognia dolał sam premier, gdy lata 1991–2018 nazwał „27-leciem ciemności”^[5]. Dodatkowo pod koniec 2019 roku powołał do życia nową partię, mającą zastąpić istniejącą koalicję. W skład partii weszło większość ugrupowań koalicyjnych, jednakże TLFW nie zgodził się na połączenie i po raz pierwszy od 1991 znalazł się poza rządem^[6]. Napięcia pomiędzy rządem a władzami TLFW zaczęły narastać we wrześniu 2020, gdy władze Tigraju zdecydowały się przeprowadzić regionalne referendum pomimo sprzeciwu premiera, wynikającego z trwania pandemii koronawirusa^[7]. 3 listopada parlament federalny zaproponował uznanie TLFW za organizację terrorystyczną^[8].

Tigrajczycy stanowią około 7% ludności Etiopii^[9]. Region Tigraj jest piątym pod względem wielkości regionem administracyjnym Etiopii, zaś stolica regionu Mekelie (310 tysięcy mieszkańców) jest czwartym pod względem ludności miastem państwa^{[potrzebny przypis]}. Jest to region górzysty, z najwyższym szczytem sięgającym prawie 4 tysięcy metrów. Jednocześnie jest położony blisko granicy z Erytreą, przez co wielu Tigrajczyków posiada doświadczenie wojskowe^[10]. Oceniano, że TFLW mógł zmobilizować nawet 250 tysięcy ludzi jako żołnierzy i milicjantów; Etiopia w 2020 roku dysponowała siłami zbrojnymi liczącymi 140 tysięcy żołnierzy^[11].

4 listopada premier Abiy Ahmed Ali poinformował o rozpoczęciu interwencji militarnej, jako odpowiedź rządu na zajęcie bazy wojskowej przez zbrojne ramię TFLW^[12]. Przejęta miała zostać baza wojskowa w ponad 300-tysięcznym Mekelie, położonym niedaleko granicy z Erytreą. Premier informował, że siły TFLW przejęły m.in. składy amunicji artyleryjskiej^[13]. W regionie ogłoszony został stan wyjątkowy na okres sześciu miesięcy^[14]. Zamknięte zostały wszystkie lotniska oraz węzły komunikacyjne. Zablokowany został dostęp do Internetu oraz sieci telefonicznej. Na prośbę rządu etiopskiego, Sudan zamknął granicę z Etiopią, odcinając Tigraj od pomocy z zewnątrz^[15]. Dwa dni później premier Ali poinformował o rozpoczęciu nalotów na region^[16].

8 listopada służby prasowe powiązane z rządem poinformowały o zwolnieniu szefa MSZ, szefa sztabu armii oraz szefa wywiadu. Nowym szefem sztabu został generał-porucznik Birhanu Jula Gelalcha^[17]. 9 listopada źródła wojskowe poinformowały o „setkach zabitych”. Przedstawiciele wojskowi poinformowali o ponad 500 ofiarach po stronie sił Tigraju^[18]. 9 listopada pracownicy Amnesty International informowali o możliwej masakrze, która miała dokonać się w miejscowości Mai-Kadra. Zasztyletowanych zostało „dziesiątki, a może setki” osób przez siły związane z władzami Tigraju^[19]. Dwa dni później Amharowie zamordowali dwudziestu Tigrajczyków w miejscowości Humera^[20][21]. W tym czasie strona rządowa informowała już o 550 zabitych po stronie Tigraju^[22].

12 listopada premier Ali poinformował o „wyzwoleniu zachodniego Tigraju”. Jednocześnie stwierdził, że znaleziono ciała żołnierzy etiopskich zabitych przez wojska Tigraju^[23]. Dzień później władze Tigraju poinformowały o ostrzelaniu rakietowym dwóch lotnisk w regionie Amhara. Zaatakowane zostały porty lotnicze w Gondra i Bahyr Dar. Podczas ataku zginąć miały dwie osoby, zaś 15 zostało rannych^[24].

14 listopada pociski rakietowe spadły w pobliżu lotniska w Asmarze, stolicy sąsiedniej Erytrei^[25][26]. Przywódca TFLW Debretsion Gebremichael powiedział w rozmowie z dziennikarzami Reutersa, że miała to być odpowiedź na pomoc Erytrei dla etiopskich sił rządowych. Jednocześnie zdementował pogłoski o wkroczeniu wojsk TFLW do Erytrei^[27]. Dodatkowo władze TFLW oskarżyły Zjednoczone Emiraty Arabskie o wysłanie nad terytorium konfliktu bezzałogowych statków powietrznych z miejscowości Asab w Erytrei, które miały wspomagać siły rządowe^[28]. Tego samego dnia wojska rządowe wkroczyły do miasta Alamata, położonego w zachodniej części Tigraju. Oddzialy TFLW uciekły z miasta, według sił rządowych zabierając ze sobą około 10 tysięcy cywilów^[29].

17 listopada premier Ali ogłosił wejście interwencji w decydująca fazę po tym, jak siły rządowe rozpoczęły marsz na Mekelie^[30]. 22 listopada rząd Etiopii ogłosił ultimatum, dając Tigrajowi 72 godziny na poddanie się^[31]. 26 listopada, po upływie ultimatum, wojska rządowe uderzyły na stolicę Tigraju^[32]. Wg miejscowych lekarzy w silnym ostrzale artyleryjskim zginęło 27 osób, a 100 zostało rannych^[33]. Mekelie padło 28 listopada; wówczas władze Etiopii ogłosiły koniec operacji wojskowej w Tigraju^[34], jednak dalej trwały walki^[35]. Etiopskie wojska zajęło Mekelie^[34].

Wraz z oficjalnym zakończeniem operacji w Tigraju (pomimo że walki nadal trwały), władze etiopskie zapowiedziały ściganie przywódców TFLW^[34].

15 grudnia w incydencie na granicy etiopsko-sudańskiej zginęło czterech żołnierzy Sudanu^[36][37]. Po tym zajściu Sudan przystąpił do koncentracji wojsk przy granicy z Etiopią^[38], obsadzając całą granicę do 25 grudnia^[39].

W dniach 28-29 listopada miała miejsce masakra w mieście Aksum dokonana przez żołnierzy erytrejskich, w konflikcie wspierających władze Etiopii^[40]. W wyniku masakry miało zginąć od 100 do nawet 800 cywilów^[41].

Po utracie Mekelie siły tigrajskie wycofały się w góry, gdzie dokonały reorganizacji i stworzyły Siły Obronne Tigraju, które rozpoczęły wojnę partyzancką prowadzoną z terenów górskich^[42]. Walki nasiliły się w kwietniu. W kwietniu 2021 roku siły tigrajskie miały pod kontrolą tereny wiejskie położone w środkowym i południowym Tigraju, a także fragmenty Tigraju wschodniego oraz południowo-wschodniego, podczas gdy wojsko etiopskie kontrolowało główne drogi oraz tereny miejskie^[43].

W czerwcu siły tigrajskie rozpoczęły kontrofensywę (znaną pod nazwą Operacja Alula), której skutkiem było odbicie Mekelie^[44]. W lipcu Siły Obronne Tigraju rozpoczęły ofensywę w kierunku południowo-zachodniego Tigraju odbijając m.in. Alamatę i Korem. W czasie kontrofensywy siły tigrajskie wkroczyły również na terytorium sąsiadującego z Tigrajem Afaru^[45]. Na przełomie września i października tigrajska kontrofensywa została zatrzymana, a inicjatywę przejęły siły etiopskie (zdobyły m.in. Lalibelę). 11 października Etiopia rozpoczęła skoordynowane ataki naziemne na wszystkich frontach^[46].

Na przełomie października i listopada siły tigrajskie zajęły dwa ważne strategicznie miasta - Desje i Kembolcze. Miasta leżały w pobliżu autostrady prowadzącej do Addis Abeby. W związku z tym wydarzeniem 2 listopada władze Etiopii wprowadziły w kraju sześciomiesięczny stan wyjątkowy^[47].

W grudniu siły etiopskie odbiły Desje i Kembolcze, a Tigrajczycy wycofali swoje wojska z Amhary^[48].

7 stycznia prezydent Aby Ahmed Ali wezwał do narodowego pojednania i ogłosił amnestię obejmującą swoim zasięgiem kilku przywódców Tigrajskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia^[49]. Nastąpił okres spadku intensywności konfliktu. 24 marca 2022 roku ogłoszono zawieszenie broni, aby umożliwić dostarczenie pomocy humanitarnej do Tigraju^[50]. Pod koniec sierpnia walki zostały wznowione; o złamanie zawieszenia broni obwiniały się wzajemnie obie strony^[51]. Rozpoczęła się wspólna ofensywa etiopsko-erytrejska. 17 października siły etiopskie przejęły strategicznie położone miasto Szyrie; do 22 października zdobyły również Alamatę, Korem, Aduę oraz Aksum^[52].

25 października w Pretorii rozpoczęły się rozmowy pokojowe pomiędzy Etiopią a Tigrajskim Ludowym Frontem Wyzwolenia^[53].

2 listopada 2022 roku obie strony konfliktu podpisały porozumienie pokojowe^[54].

Niestabilna sytuacja polityczna w sąsiednich państwach oraz trwające od lat konflikty, spowodowały, że Etiopia stała się jednym z największych ośrodków azylowych dla uchodźców na świecie. Na początku 2020 roku w kraju przebywało 735 204 uchodźców, głównie z Sudanu Południowego. Tigraj był jednym z regionów, który gościł największą liczbę uchodźców^[55]. Wybuch konfliktu odwrócił diametralnie rolę: to obywatele Etiopii stali się uchodźcami. Według danych UNHCR z 13 listopada, ponad 14,5 tys. dzieci, kobiet oraz mężczyzn uciekło przed wojną do Sudanu Południowego. Dodatkowo wielu Etiopczyków opuściło swoje domy i przedostało się w głąb kraju, gdzie nie toczyły się walki. Jednocześnie znacznie pogorszyła się sytuacja 96 tysięcy uchodźców z Erytrei przebywających w Tigraju^[56]. 17 listopada 2020 dane UNHCR mówiły już o 27 000 uchodźców^[57]. Ponad 600 osób, głównie obcokrajowców z organizacji międzynarodowych, zostało przewiezionych w dwóch transportach z Tigraju do Addis Abeby^[30].

W czasie konfliktu obszar Tigraju został niemal całkowicie odcięty od świata zewnętrznego^[58]. Według UNICEF w lipcu 2021 100 000 dzieci było bliskich śmierci z powodu niedożywienia^[59]. Ograniczony był również dostęp do wody. W wyniku wojny w Tigraju ponad 800 000 osób stało się uchodźcami^[60]. Miały miejsce również czystki etniczne i masakry na ludności cywilnej (zwłaszcza w zachodnim Tigraju)^[61]. Wiele źródeł oskarżało rządy Etiopii i Erytrei o zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i ludobójstwo na ludności tigrajskiej^[62][63].