Kościelec (Tatry)

Zobacz też: Kościelec w innych znaczeniach tego słowa.
Kościelec
Ilustracja
Kościelec od zachodu
Państwo

 Polska

Pasmo

Tatry, Karpaty

Wysokość

2155 m n.p.m.

Wybitność

45 m

Pierwsze wejście

1845
Antoni Hoborski

Położenie na mapie Tatr
Mapa konturowa Tatr, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Kościelec”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, u góry nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Kościelec”
Ziemia49°13′31″N 20°00′52″E/49,225278 20,014444
Multimedia w Wikimedia Commons
Mały Kościelec i Kościelec
Kościelec, Mały Kościelec i Świnica. Na tym ujęciu można dopatrzyć się podobieństwa do kościoła, szczególnie we froncie Małego Kościelca.
Kościelec i przełęcz Karb znad Czarnego Stawu Gąsienicowego
Zadni Kościelec i Kościelec od strony wschodniej

Kościelec (słow. Koščielec, niem. Polnische Kapelle, węg. Koscielec[1], 2155 m) – szczyt w Dolinie Gąsienicowej w Tatrach Wysokich. Znajduje się w bocznej Grani Kościelców, która od Zawratowej Turni odbiega w północnym kierunku, dzieląc Dolinę Gąsienicową na Czarną i Zieloną[2].

Topografia

W Grani Kościelców od Zadniego Kościelca (2162 m) oddziela go Kościelcowa Przełęcz (2110 m), a od Małego Kościelca (1866 m) przełęcz Karb (1853 m). Wierzchołek Kościelca wznosi się 533 m ponad powierzchnię Czarnego Stawu Gąsienicowego[3].

We wschodniej, opadającej do Czarnego Stawu ścianie Kościelca wyróżnia się następujące formacje skalne[4]:

W zachodniej ścianie najwybitniejszą formacją jest Komin Świerza.

Opis

Nazwa szczytu wywodzi się prawdopodobnie od kształtu przypominającego wieżę kościoła. Jego sylwetka w kształcie stromej piramidy to bardzo charakterystyczny element panoramy Doliny Gąsienicowej[2].

Kościelec zbudowany jest z zapadających na północną stronę ławic granitu o grubości prawie 100 m, tworzących połogi i stromy cios[5]. Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie saussurei wielkogłowej – bardzo rzadkiej rośliny, w Polsce występującej tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach[6]. Tutaj też znajduje się najwyższe w polskich Tatrach stanowisko drzewiastej formy świerka[5].

Turystyka i taternictwo

Na szczyt prowadzi czarny szlak turystyczny z przełęczy Karb. Z przełęczy szlak biegnie zakosami blisko lewej krawędzi płytowego stoku o nachyleniu ok. 30° aż do pionowego skalnego progu o wysokości około siedmiu metrów. Przez ów próg, bez klamer i łańcuchów, w górę (0+ w skali taternickiej[4]) i dalej na wierzchołek, zakosami poprzez mniejsze progi, których przejście ułatwiają półki i rynny skalne.

Ze szczytu rozciąga się widok na całą Dolinę Gąsienicową oraz panorama szczytów, przez które biegnie Orla Perć. Widok na Tatry Wysokie jest istotnie ograniczony przez grań główną[2]. Mieczysław Karłowicz zauważył, że „tylko z Kościelca widoczne są wszystkie bez wyjątku Stawy Gąsienicowe”[5].

Pierwsze odnotowane wejście autorstwa Antoniego Hoborskiego miało miejsce w roku 1845. Zimowego wejścia dokonali 24 stycznia 1908 r. Mieczysław Karłowicz i Roman Kordys[4]. Na nartach jako pierwsi weszli w 1911 r. Mariusz Zaruski oraz Stanisław Zdyb. Były to początki taternictwa narciarskiego[2].

Na początku XX wieku, w związku z powrotem szczątków Juliusza Słowackiego do Polski, pojawił się pomysł umieszczenia sarkofagu z trumną poety w ścianie Kościelca. Nie został on jednak zrealizowany.

Zachodnia ściana Kościelca należy do najciekawszych i najczęściej odwiedzanych przez taterników w rejonie Hali Gąsienicowej. Rejon Kościelca jest związany z kilkoma głośnymi wypadkami: pod Małym Kościelcem w lawinie w 1909 r. stracił życie Mieczysław Karłowicz – miejsce tragedii upamiętnia mały obelisk (Kamień Karłowicza). Na zachodniej ścianie Kościelca 5 lipca 1929 roku zginął Mieczysław Świerz, natomiast 5 sierpnia 1993 roku Piotr Dawidowicz (jeden z najlepszych taterników początku lat 90. XX wieku)[7]. Na Zadnim Kościelcu w 1962 r., w miejscu pozbawionym trudności, spadł i zginął Jan Długosz[2].

Sztuka

Kościelec obecny jest w obrazach lub rzeźbach Walerego Eljasza, Stanisława Witkiewicza, Rafała Malczewskiego, Zenona Pokrywczyńskiego, Henryka Burzca i Michała Gąsienicy Szostaka. Wojciech Kilar napisał w 1976 roku poemat symfoniczny zatytułowany Kościelec 1909, upamiętniający śmierć Karłowicza. Stanisław Nędza-Kubiniec stworzył wiersz Psalm o świętych góralskich, w którym czci pamięć tragicznie zmarłego w ścianie Kościelca Mieczysława Świerza. Charakter taternicki ma natomiast wiersz Zachodnia ściana Kościelca autorstwa Karola Zająca (1933)[8].

Szlaki turystyczne

szlak turystyczny czarny czarny z Karbu – szlak turystyczny uznany za trudny (bez sztucznych ułatwień, niebezpieczny w razie mokrej lub śliskiej skały), o czym informują stosowne tablice na przełęczy. Do Karbu prowadzą dwa szlaki z Doliny Gąsienicowej: jego przedłużenie znad Czarnego Stawu i niebieski od szlaku na Świnicką Przełęcz. Czas przejścia z przełęczy na szczyt: 50 min, ↓ 40 min[9].

Przypisy

  1. ↑ Pn. boczna grań Zawratowej Turnie (Grań Kościelca), [w:] Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online], Magyar Hegy- és Sportmászó Szövetség [dostęp 2019-10-16] (pol. • węg. • słow. • niem.).
  2. ↑ a b c d e Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
  3. ↑ Orla Perć. Mapa 1: 5000, Warszawa-Zielona Góra-Zakopane: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2006, ISBN 83-87873-42-X.
  4. ↑ a b c Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część I. Liliowe – Mały Kościelec, Warszawa: Sport i Turystyka, 1951.
  5. ↑ a b c Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
  6. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
  7. ↑ 25 lat temu na Zachodniej Ścianie Kościelca zginął Piotr Dawidowicz “Dawid” [online], wspinanie.pl [dostęp 2018-11-21].
  8. ↑ Sergiusz Pinkwart, Kościelec, Zakopane: Wydawnictwo Tatrzańskie, 1991, s. 17–19.
  9. ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000, Warszawa: ExpressMap Polska, 2005, ISBN 83-88112-35-X.

Linki zewnętrzne


Panorama Tatr ze szczytu Kościelca
Panorama Tatr ze szczytu Kościelca
Grań Kościelców