Długość ciała kleszczy wynosi od ułamków milimetra do 30 mm (większość nie przekracza 15 mm)[1][2], a jego zarys jest owalny lub okrągławy. Osobniki głodne są spłaszczone grzbieto-brzusznie, najedzone stają się bardziej wypukłe. Ciało składa się z gnatosomy i idiosomy[2].
Gnatosoma składa się z pierścieniowatej podstawy i osadzonych na niej: nogogłaszczków, hypostomu i wsuwanych do pochowek szczękoczułków – dwie ostatnie części tworzą ryjek. Przystosowany do ssania krwi i płynów tkankowych hypostom jest lancetowaty i uzbrojony w liczne, skierowane ku tyłowi ząbki pomocne w utrzymywaniu się w skórze żywiciela. Szczękoczułki mają dwuczłonowy trzon i nożycowate szczypce[1][2]. Szczękoczułki i nogogłaszczki wyposażone są w narządy zmysłowe. Gnatosoma zachowuje ruchomość względem idiosomy, dzięki osadzeniu w kamerostomie[2].
Na idiosomie znajdują się 4 pary (u nimf i dorosłych) lub 3 pary (u larw) odnóży, z których stopy pierwszej pary wyposażone są w narząd Hallera, służący wykrywaniu żywiciela. W rejonie trzeciej lub czwartej pary odnóży leży para przetchlinek. Oskórek idiosomy jest rozciągliwy, celem pomieszczenia znacznych ilości pokarmu, jednak, zwłaszcza u kleszczy twardych, wyposażony jest w ochronne tarczki. U wszystkich grup występują tarczki oddechowe (z przetchlinkami) i zawór analny (z odbytem). Na idiosomie często znajdują się także oczy lub inne fotoreceptory[2].
Biologia i ekologia
Wszystkie kleszcze są obligatoryjnymi, czasowymi pasożytami zewnętrznymikręgowców. W ich cyklu rozwojowym występują kolejno: larwa, stadia nimfalne (jedno u kleszczowatych, 2–8 u obrzeżkowatych) oraz osobnik dorosły. Składanie jaj i poszczególne linienia odbywają się najczęściej poza ciałem żywiciela. Wyjątkiem są nieliczne kleszcze pozagniazdowo-stacjonarne, u których wszystkie linienia odbywają się na ciele gospodarza[2].
Liczba żywicieli w cyklu może być różna. U obrzeżkowatych jest ich wielu, przy czym larwa żeruje kilka–kilkanaście dni, a nimfy i dorosłe góra 2 godziny, w dodatku samice mogą żerować wielokrotnie, po każdym żerowaniu składając nową porcję jaj. U kleszczowatych żywicieli jest od 1 do 3. W cyklu trójżywicielowym po jednym na każde stadium, a w dwużywicielowym wspólnego gospodarza mają larwa i nimfa[2].
Większość obrzeżkowatych to kleszcze gniazdowo-norowe, które cykl życiowy przechodzą w gnieździe gospodarza. Natomiast większość kleszczowatych to kleszcze pozagniazdowe, które występują w wolnym środowisku (np. na łąkach i w lasach) i aktywnie wyszukują przemieszczających się żywicieli[2].
Zasadniczo żaden z gatunków kleszczy nie jest pasożytem człowieka. Większość kleszczy z rodziny Ixodidae żyje na polach lub w lasach, niektóre, jak kleszcz psi Rhipicephalus sanguineus są pasożytami zwierząt domowych. Nacinają ciało żywiciela i ssąc krew wprowadzają do ciała neurotoksyny, niekiedy prowadząc do paraliżu i śmierci[1].
Najstarsze znane szczątki kleszczy znalezione zostały w bursztynie i pochodzą sprzed około 99 milionów lat, z kredy. Należą do dwóch wymarłych rodzajów. Wszystkie pozostałe kopalne kleszcze, również kredowe, przypisane są do rodzajów współczesnych. Nie jest jasne kiedy i na jakim kontynencie kleszcze wyewoluowały. Współczesne hipotezy obejmują Gondwanę w permie, Afrykę Wschodnią w karbonie i Australię w dewonie. Jako ich żywicieli w mezozoiku rozważa się żółwie, gady ssakokształtne i opierzone dinozaury[4].
Dotychczas opisano około 900 gatunków współczesnych kleszczy[4][2] (871 do 2011 roku[5]). Klasyfikuje się je w trzech rodzinach[4][5]:
Jedna z hipotez łączy kleszczowate z Nuttalliellidae w klad kleszczy właściwych Ixodina, a obrzeżkowate umieszcza w monotypowym Argasina[2]. Wyniki badań molekularnych z 2014 wskazują jednak, że kleszczowate są bliżej spokrewnione z obrzeżkowatymi, a Nuttalliellidae stanowią klad bazalny[6].
Przypisy
↑ abcdefpraca zbiorowa: Encyklopedia Audiowizualna Britannica. T. Zoologia I. 2006, s. 84-85.
↑ abcdefghijklKrzysztof Siuda: Kohorta: kleszcze — Ixodida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 153-173. ISBN 978-83-01-16568-0.
↑AnnaA.GrzeszczukAnnaA., Joanna M.J.M.ZajkowskaJoanna M.J.M., Borelioza, wyd. 2, Warszawa: PZWL, 2018, ISBN 978-83-200-5515-3. Brak numerów stron w książce
↑ abFrédéricF.BeaulieuFrédéricF. i inni, Superorder Parasitiformes Reuter, 1909, „Zootaxa”, 3148, 2011 (Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness), s. 165–191 [dostęp 2017-02-28].???
.jpg)
