Pielęgniarki stojące przy chorej na gorączkę krwotoczną Ebola. Był to trzeci znany przypadek choroby. Pacjentka była leczona i zmarła w 1976 w Ngaliema Hospital w Kinszasie
Gorączka krwotoczna Ebola[1], choroba wywołana przez wirus Ebola[2][3], EHF (od ang.Ebola hemorrhagic fever), EVD (od ang. Ebola virus disease) – ciężka, często śmiertelna choroba zakaźna wywołana przez wirus Ebola[4][5][6][7][8][9]. Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych jest zaliczana do kategorii trzyznakowej A98: „Inne wirusowe gorączki krwotoczne niesklasyfikowane gdzie indziej”[2][3].
Epidemia choroby rozpoczyna się od osób, które miały kontakt z krwią lub innymi płynami ustrojowymi zakażonych zwierząt, takich jak małpy czy owocożerne nietoperze[5][6][7][8]. Uważa się, że naturalnym rezerwuarem zarazków są owocożerne nietoperze, jednak pomimo intensywnych badań nie zostało to potwierdzone[5][6][7][8]. Następnie wiriony mogą być przenoszone pomiędzy ludźmi poprzez bezpośredni kontakt z krwią i innymi płynami ustrojowymi chorych oraz zmarłych na tę chorobę osób[4][5][6][7][8][9], a także poprzez bezpośredni kontakt z przedmiotami skażonymi przez ich krew i inne płyny ustrojowe[5][6][7]. Osoby, które przebyły chorobę, mogą przekazywać wirusa poprzez niezabezpieczone kontakty seksualne przez 7 tygodni od wyzdrowienia[4][5][7].
Zaliczana jest do wirusowych gorączek krwotocznych. Tym samym w Polsce, zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1284), osoby chore na gorączkę krwotoczną Ebola podlegają obowiązkowej hospitalizacji, a osoby zdrowe, które pozostawały w styczności z chorymi na tę chorobę, podlegają obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu przez okres nie dłuższy niż 21 dni (art. 34 i 35 ustawy).
Czynnikiem etiologicznym gorączki krwotocznej są wirusy należące do rodzajuEbolaviruswirusów RNA z rodziny Filoviridae. Choroba wywoływana jest u ludzi przez wirusy należące do czterech z pięciu znanych gatunków rodzaju Ebolavirus – Zaire ebolavirus, Bundibugyo ebolavirus, Sudan ebolavirus, Taï Forest ebolavirus. Pierwszy z nich jest gatunkiem typowym całego rodzaju. Pierwsze trzy wywoływały epidemie gorączki krwotocznej Ebola, czwarty jest znany z jednego przypadku zachorowania. Gatunek Reston ebolavirus wywołuje gorączkę krwotoczną u małp. Wirusy poszczególnych gatunków są nazywane odpowiednio: wirus Ebola (ang. Ebola virus, EBOV), wirus Bundibugyo (ang. Bundibugyo virus, BDBV), wirus Sudan (ang. Sudan virus, SUDV), wirus Taï Forest (ang. Taï Forest virus, TAFV) i wirus Reston (ang. Reston virus, RESTV). Nazwa „wirus Ebola” jest używana potocznie dla określenia wszystkich wirusów rodzaju Ebolavirus.
Epidemie gorączki krwotocznej Ebola w Afryce w latach 1979–2008
Pierwsze przypadki choroby opisano w roku 1976 w Zairze, w okolicach Yambuku nad rzeką Ebola. Choroba, którą wywołał szczep Zaire, cechowała się bardzo wysoką śmiertelnością – spośród 318 chorych 280 (88%) zmarło.
W tym samym roku w Sudanie, w rejonie Nzara i Maridi, stwierdzono 284 zachorowania wywołane biotypem ebola-sudan (śmiertelność – 53%). W obu epidemiach odnotowano dużą liczbę zakażeń szpitalnych wśród personelu medycznego.
W 1976 zanotowano jeszcze jedno, zakończone wyzdrowieniem, zakażenie laboratoryjne wywołane biotypem ebola-sudan w Wielkiej Brytanii, a rok później pojedyncze ognisko w Zairze (zgon, wirus Zaire).
W 1979 podtyp Sudan wywołał kolejną epidemię w Nzara. Na 34 (33 według danych WHO) chore osoby, 22 zmarły (65%).
W latach 1989–1990 w Stanach Zjednoczonych i na Filipinach, a w 1992 we Włoszech, przeciwciała przeciwko wirusowi Ebola wykrywano u ludzi mających kontakt z makakami jawajskimi pochodzącymi z Filipin. Niegroźny dla ludzi szczep wyizolowany w Reston (Wirginia) nazwano Ebola-reston.
W 1994 epidemia spowodowana biotypem Ebola-zaire wystąpiła w kopalniach złota położonych w lasach deszczowych na terenie Gabonu. Spośród 52 osób, które zachorowały, 31 (60%) umarło.
W tym samym roku choroba wystąpiła u osoby przeprowadzającej autopsję u dzikiego szympansa z Wybrzeża Kości Słoniowej – podtyp nazwano Côte d’Ivoire.
W 1995 do kolejnej dużej epidemii doszło w pobliżu Kikwit w Zairze. Dochodzenie epidemiologiczne pozwoliło ustalić, że przypadkiem pierwotnym był pacjent, który pracował w lesie w pobliżu miasta. Zanotowano 315 zachorowań spowodowanych Ebola-zaire, 250 śmiertelnych (81%).
Rok później choroba dwukrotnie pojawiała się w Gabonie. W wyniku infekcji wirusem ze szczepu Ebola-zaire w okolicach miejscowości Mayibout (prowincja Woleu-Ntem) i Booué (prowincja Ogowe-Ivindo) zmarło 66 spośród 97 chorujących osób. W obu przypadkach ogniska pierwotne powstały prawdopodobnie przez kontakt z chorymi szympansami. Wirus Ebola został też zawleczony do Republiki Południowej Afryki, gdzie zachorował lekarz zajmujący się chorymi w Gabonie oraz pielęgniarka, która się nim zajmowała w Johannesburgu. Kobieta zmarła.
W roku 1996 ponownie wykrywano także przypadki wystąpienia wirusa szczepu Reston w Stanach Zjednoczonych i na Filipinach.
Lata 2000-2003 to kolejne epidemie w Afryce Środkowej. W Ugandzie, w największej notowanej w historii epidemii, wirus podtypu Sudan spowodował 425 zachorowań, w tym 224 zakończone zgonem. Choroba wystąpiła w dystryktach Gulu, Masindi i Mbarara. Następne przypadki gorączki krwotocznej stwierdzano na granicy Gabonu i Kongo oraz w dystryktach Kellé i Mbomo (Kongo, departament Cuvette-Ouest), a czynnikiem etiologicznym był wirus Ebola-zaire. W sumie, podczas czterech epidemii zakażeniu uległo 300 osób, z czego 253 zmarły (84%).
W południowym Sudanie (region Yambio) Ebola-Sudan wywołał w 2004 zachorowania u 17 osób. 7 pacjentów dotkniętych gorączką Ebola zmarło.
We wrześniu 2007 potwierdzono wystąpienie choroby w prowincji Kasai Zachodnie w Demokratycznej Republice Konga. Sytuację epidemiologiczną komplikował fakt jednoczesnego występowania dyzenterii i duru brzusznego. Na dzień 3 października 2007 potwierdzono laboratoryjnie 25 przypadków zakażeń wirusem Ebola[13].
30 listopada 2007 potwierdzono wybuch epidemii w dystrykcie Bundibugyo w zachodniej Ugandzie. Na dzień 7 grudnia 2007 opisuje się 93 podejrzenia choroby, w tym 22 przypadki śmiertelne. Laboratoryjnie potwierdzono u 9 osób występowanie nowej odmiany wirusa[13].
W grudniu 2013 prawdopodobnie miał miejsce pierwszy przypadek zachorowania na gorączkę krwotoczną Ebola w Afryce Zachodniej (w Gwinei)[14][15], który zapoczątkował największą jak do tej pory epidemię tej choroby[16]. 23 marca 2014 rząd Gwinei poinformował oficjalnie Światową Organizację Zdrowia o wybuchu epidemii gorączki krwotocznej Ebola w czterech południowo-wschodnich prefekturach kraju[17]. Epidemia rozprzestrzeniła się na sąsiednie kraje: Liberię i Sierra Leone), pojedyncze przypadki zachorowań odnotowano też w Mali, Nigerii, Senegalu, Hiszpanii, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii[16]. Do 4 stycznia 2015 włącznie odnotowano 20 567 zachorowań, z których 13 224 zostało potwierdzonych laboratoryjnie[16]. 8235 chorych zmarło[16].
Objawy i przebieg
Większość przypadków kończy się śmiercią z wykrwawienia. Naturalnym rezerwuarem są prawdopodobnie owocożerne nietoperze. Najczęściej występuje w krajach tropikalnych. Zarażenie następuje po bezpośrednim kontakcie z chorym, chociaż choroba może także przenosić się innymi drogami. Okres choroby trwa do ok. 2 tygodni (najszybszy przypadek śmierci nastąpił po 4 dniach), przy czym śmiertelność waha się w granicach 60 – 90%.
Pierwsze objawy gorączki krwotocznej przypominają objawy grypy – wysoka temperatura, bóle mięśni, biegunka. W miarę postępu choroby pojawiają się wymioty, bóle brzucha, klatki piersiowej oraz głowy, a także wysypka. W szczytowej fazie choroby może dojść do obfitych krwawień z jam ciała oraz krwotoków wewnętrznych. Niejednokrotnie chory może nawet w tym czasie tracić przytomność i kontakt z otoczeniem, a nawet doznawać zaburzeń psychicznych.
Jedyny znany szczep, który przenosi się drogą powietrzną – Ebola reston – nie jest szkodliwy dla człowieka.
Profilaktyka
Profilaktyka opiera się na ograniczeniu ryzyka przenoszenia zarazków od zakażonych zwierząt poprzez stosowanie rękawic i innych środków ochronnych[5]. W przypadku wykrycia u zwierząt choroby powinny być one zabijane, a ich ciała usuwane z zachowaniem szczególnych środków ostrożności[5]. Produkty zwierzęce (w tym mięso) powinny być gotowane przed spożyciem[5]. Należy unikać kontaktu z krwią i innymi płynami ustrojowymi osób chorych, powinny być one izolowane przez okres choroby[5][6][7][8]. Podczas opieki nad chorymi należy stosować rękawice i inną odzież ochronną[5][6][7][8]. Wirus Ebola szybko ginie na suchych powierzchniach, a także w wyniku działania mydła, wybielacza, światła słonecznego i suszenia[4]. Wirus Ebola nie jest przenoszony przez komary[4].
Rozpoznanie
W Europie podstawami do podejrzenia gorączki krwotocznej Ebola są: gorączka ponad 38,5 °C, przebywanie w ciągu ostatnich 3 tygodni na obszarach, na których wystąpiły ostatnio przypadki tej choroby oraz kontakt z płynami ustrojowymi chorych lub zmarłych na tę chorobę ludzi lub zwierząt (w tym zjedzenie mięsa chorych zwierząt)[8]. Dla potwierdzenia diagnozy należy wykluczyć inne choroby mające podobne objawy: malarię, dur brzuszny, riketsjozy oraz inne wirusowe gorączki krwotoczne[5][8]. Ostateczne potwierdzenie diagnozy następuje w wyniku badań laboratoryjnych za pomocą kilku testów: testu immunoenzymatycznego (ELISA), testów wykrywających przeciwciała (IgM i IgG), łańcuchowej reakcji polimerazy z odwrotną transkrypcją, mikroskopii elektronowej, izolacji wirusa przy zastosowaniu hodowli komórkowej[5][6][8]. Pobrane próbki mają najwyższy poziom zagrożenia biologicznego; testy powinny być prowadzone z zachowaniem szczególnych środków ostrożności, przez wyspecjalizowane laboratoria[5][8][9].
Leczenie
W grudniu 2016 r. badanie wykazało, że szczepionka rVSV-ZEBOV ma 70-100% skuteczności przeciwko wirusowi Ebola, co czyni ją pierwszą potwierdzoną szczepionką przeciwko tej chorobie[18][19]. Szczepionka rVSV-ZEBOV (Recombinant vesicular stomatitis virus–Zaire Ebola virus) jest szczepionką rekombinowaną, zdolną do replikacji[20]. Składa się z wirusa pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej (VSV), który został genetycznie zaprojektowany do ekspresji glikoproteiny z wirusa Zairera, aby wywołać neutralizującą odpowiedź odpornościową na wirusa Ebola. Została stworzona przez naukowców z Narodowego Laboratorium Mikrobiologii w Winnipeg w Kanadzie, które jest częścią Public Health Agency of Canada (PHAC)[21]. Firma PHAC wydała licencję na małą firmę, NewLink Genetics, która rozpoczęła opracowywanie szczepionki; NewLink przekierowało licencję na Merck w 2014 r[22]. Od grudnia 2016 r. nie jest dostępna do celów komercyjnych[23].
Uważa się, że początek skuteczności występuje w ciągu pięciu dni[24]. Jak długo występują korzyści, nie wiadomo[25].
↑Ebola virus disease in Guinea. World Health Organization. Regional Office for Africa, 2014-03-23. [dostęp 2014-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-24)]. (ang.).
