1873 (rozwód 1906) – Wilhelm Adam Karol Radziwiłł (1845–1911)[1] 1909 (rozwód 1922) – Karl Emile Kolb-Danvin (1874–1933)[2]
Dzieci
Ludwika Wiktoria Blücher von Wahlstatt (1876–1966)[1] Wanda Ada Jadwiga Blücher von Wahlstatt (1877–1966)[1] Gabriela Anna Radziwiłł (1878–1968)[1] Mikołaj Rafał Radziwiłł (1880–1914)[1] Michał Kazimierz Radziwiłł (1888–zm?)[1]
Często zmieniała miejsce zamieszkania, podróżując po stolicach Europy, docierając do Kapsztadu, a na koniec osiedlając się w Nowym Jorku[5]. Znana była z czarującej osobowości, inteligencji, dużej kultury i wiedzy, daru obserwacji, dobrej pamięci, łatwości pisania i trafiania w gust czytelników, ale także z ostrego języka i awanturnictwa politycznego[6].
Życiorys
Dzieciństwo
Portret księżnej Katarzyny Radziwiłłowej autorstwa Boldiniego
Była córką hrabiego Adama Rzewuskiego, oficera kawalerii w armii carskiej i jego żony Anny, córki carskiego ministra sprawiedliwości Dmitrija Daszkowa[7]. Była siostrą Stanisława, powieściopisarza oraz dramaturga[8]. Jej matka zmarła niedługo po porodzie, a ojciec ożenił się ponownie (z Jadwigą z Jaczewskich), zaś Katarzyna przebywała w majątku Rzewuskich Pohrebyszcze oraz w Petersburgu. Wiele w dzieciństwie podróżowała, była m.in. w Austrii i w Paryżu, gdzie opiekowały się nią siostry ojca – Ewelina Hańska (wdowa po Balzaku) i Karolina Sobańska. Poznała dzięki nim paryską elitę artystyczną, dziennikarską, polityczną i naukową[8].
Ślub z księciem Wilhelmem Radziwiłłem
Na życzenie ojca 26 października 1873, w wieku 15 lat, poślubiła w Wierzchowni[9] księcia Wilhelma Adama Karola Radziwiłła, syna Wilhelma, 28-letniego oficera zatrudnionego w dyplomacji pruskiej[8]. Po ślubie przeprowadziła się do Berlina, gdzie mieszkała z rodziną męża i poznawała niemieckie sfery arystokratyczne i rządowe, choć kłopoty sprawiała jej nieznajomość niemieckiego. Towarzyszyła Wilhelmowi w zagranicznych podróżach, dzięki czemu poznała sfery artystyczne, polityczne i dziennikarskie wielu miast Europy (Petersburga, Warszawy, Wiednia, Londynu czy Konstantynopola), brała nawet udział w rozmowach z takimi mężami stanu jak kanclerz Otto von Bismarck[10].
Publikacja listów o wyższych sferach pod pseudonimem hrabia Paul Vasili
W sierpniu 1883, pod pseudonimem hrabia (fr. comte, ang. count) Paul Vasili, rozpoczęła w czasopiśmie „La Nouvelle Revue” (wydawanym przez Juliette Adam) publikację listów o świecie berlińskiej arystokracji i niemieckim cesarzu, Wilhelmie II, w których widoczne były sympatia dla Francji i niechęć do Prus. Ujawniono w nich wiele informacji o życiu dworu, polityków i osób związanych z wyższymi sferami. Opisano liczne romanse, a także koterie polityczne i finansowe. Rzekomy dyplomata rosyjski, hrabia Paul Vasili, kierował te listy jakoby do młodego francuskiego przyjaciela, który objął jako nowicjusz dyplomatyczne stanowisko w Berlinie. W połowie 1884 ukazało się wydanie listów La Société de Berlin par Comte Paul Vasili[11], a już w 1885 wyszły dwa wydania w języku angielskim (wydanie niemieckie ukazało się dopiero w 1895). Władze niemieckie w obliczu skandalu wywołanego publikacją poszukiwały winnego, a podejrzenie padło na Francuza Augusta Gerarda, którego wydalono z Berlina. Tymczasem księżna Radziwiłłowa, zachęcona sukcesem, w latach 1885–1887 publikowała za pośrednictwem „La Nouvelle Revue”, nadal pod pseudonimem Paul Vasili, kolejne zbiorcze wydania listów, opisujących wyższe sfery Wiednia, Londynu, Petersburga, Madrytu i Rzymu. Informacje były podawane z dużą znajomością tematu i dotyczyły podobnych zagadnień co w pierwszej publikacji. Próbowano dociec, kto jest rzeczywistym autorem tych listów, ale zagadka ostatecznie została rozwiązana dopiero w 1918, gdy Katarzyna przyznała się do autorstwa w książce Confessions of the Czarina[12][4].
Separacja z mężem
W 1887 opuściła Prusy, po tym jak przestano ją przyjmować na cesarskim dworze (zapewne domyślano się jej udziału w publikacji listów). Udała się z mężem do Egiptu, a następnie do Petersburga, gdzie brała udział w życiu politycznym i towarzyskim. W 1896 jej początkowo wysoka pozycja na rosyjskim dworze zachwiała się z powodu kontaktów z dyplomatami angielskimi i poglądami proangielskimi[13]. Książę Wilhelm Radziwiłł, który został pozbawiony stanowiska na dworze pruskim, a nie zyskał większych wpływów na dworze rosyjskim, zażądał separacji. Odtąd przebywał głównie w Berlinie i Wiedniu, ich czworo dzieci (córki Ludwika i Gabriela oraz synowie Mikołaj i Michał) także w Wiedniu. Ich córka Wanda mieszkała z mężem Gebhardem Blücherem von Wahlstatt, którego poślubiła w 1895, natomiast księżna Radziwiłłowa udała się do Londynu[14].
W kwietniu 1896 poznała w Londynie przedsiębiorcę i polityka Cecila Rhodesa, byłego premiera rządu Kolonii Przylądkowej, który stał się obiektem jej szczególnego zainteresowania przez następne lata. Pisała do niego listy, które pozostawały bez odpowiedzi. W 1899 niezrażona tym księżna udała się w rejs statkiem, którym Rhodes wracał do Afryki Południowej i pozyskała jego zaufanie[15]. Rhodes zaprosił ją do swojej posiadłości Groote Schuur. Kiedy jednak po Kapsztadzie zaczęły krążyć plotki o ich projektowanym małżeństwie, opóźnianym jedynie przez brak rozwodu z księciem Radziwiłłem, oraz o współpracy Katarzyny z agentami rządów rosyjskiego i pruskiego, angielski magnat zerwał stosunki z Radziwiłłową, a ta powróciła w marcu 1900 do Londynu. Opublikowała tam sensacyjne artykuły o Afryce Południowej oraz książkę The Resurrection of Peter. A Reply to Olive Schreiner. W 1901, wraz z synem Mikołajem, udała się ponownie do Kapsztadu, aby pogodzić się z Rhodesem i założyła pismo „Greater Britain” (o poglądach bliskich Rhodesowi), do którego też sama pisała. Jako że pismo nie przynosiło dochodów i wkrótce upadło, a jej oszczędności skończyły się, zaczęła posługiwać się czekami z podrobionym podpisem Rhodesa. 26 marca 1902 zmarł Rhodes, a dzień później Radziwiłłowa została skazana na dwa lata więzienia za posługiwanie się sfałszowanymi czekami[16].
Nowe utwory w czasie małżeństwa z Karlem Kolb-Danvinem
Po odbyciu 16 miesięcy kary została zwolniona z więzienia i w 1903 powróciła do Europy. W 1904 wydała pamiętniki (My Recollections). W 1906 rozwiodła się z księciem Radziwiłłem, a jej dzieci i większość rodziny odwróciła się od niej[17][4]. 13 lipca 1909 w Londynie[9] wyszła za mąż za inżyniera i przedsiębiorcę niemiecko-francuskiego pochodzenia, Karla Emile’a Kolb-Danvina, brata pisarki Annette Kolb[2]. Począwszy od 1913 zaczęły ukazywać się jej nowe książki pisane po angielsku – jako pierwszy bestseller Behind the Veil at the Russian Court, poświęcony sekretom ostatnich Romanowów, w tym postaci Rasputina. Katarzyna w wyniku tej publikacji utraciła możliwość mieszkania w Rosji. W 1914 małżonkowie zamieszkali w Sztokholmie. W okresie I wojny światowej ukazywały się kolejne jej publikacje dotyczące wyższych sfer, w tym The Royal Marriage Market of Europe (1915), The Austrian Court From Within (1916), Sovereigns and Statesmen of Europe (1916), The Black Dwarf of Vienna, and other weird stories (1916) i Germany under Three Emperors (1917)[17][4].
Pobyt w Nowym Jorku
W kwietniu 1917 przybyła do Nowego Jorku, gdzie została już na stałe[18]. W 1921 wyjawiła amerykańskiej prasie, że antysemicka publikacja Protokoły mędrców Syjonu została opracowana w latach 1904–1905 przez Matwieja Gołowińskiego i Iwana Manasewicza-Manujłowa na polecenie Piotra Raczkowskiego, szefa agentów Ochrany w Paryżu[19].
Po rozwodzie w 1922 z Kolb-Danvinem znalazła się w trudnej sytuacji. Zamieszkała w nowojorskich slumsach, nie posiadając majątku i przyjaciół. Opanowała jednak amerykańską odmianę angielskiego i utrzymywała się z pisania, publikując kolejne książki oraz artykuły do czasopism. Zmarła w Nowym Jorku na zawał serca w wieku 83 lat[20][4].
Twórczość
Księżna Katarzyna Radziwiłłowa (Princess Catherine Radziwill) w katalogach bibliotek figuruje także pod pseudonimami Count (Comte) Paul Vasili (spotykane warianty pisowni Vassili i Vassily) oraz Hildegarde Ebenthal, jak również jako Catherine Kolb-Danvin, Catherine Kolb, Catherine Danvin, Mme. Charles Danvin[4][5]:
[PV] – pozycja wydana pod pseudonimem hrabia Paul Vasili, [HE] – pozycja wydana pod pseudonimem Hildegarde Ebenthal
La Société de Berlin: augmenté de lettres inédites (1884) [PV]
La Société de Vienne: augmenté de lettres inédites (1885) [PV]
La Société de Londres: augmenté de lettres inédites (1885) [PV]
La Société de Saint-Pétersbourg: augmenté de lettres inédites (1886) [PV]
La Société de Madrid (1886) [PV]
La Société de Rome (1887) [PV]
La Sainté Russie: la cour, l’armée, le clerge, la bourgeoisie et le peuple (1890) [PV]
Society in Paris: a series of letters from Count Paul Vasili to a young French diplomat (1890) [PV]
The Resurrection of Peter. A Reply to Olive Schreiner (1900)
My Recollections (1904)
Behind the Veil at the Russian Court (1913) [PV]
France from Behind the Veil: The Fifty Years of Social and Political Life (1914) [PV]
Memories of Forty Years (1914)
The Royal Marriage Market of Europe (1915)
Furstinnor i Röda Korsets tecken (1916)
The Austrian Court From Within (1916)
Sovereigns and Statesmen of Europe (1916)
Because it was Written (1916)
The Black Dwarf of Vienna, and other weird stories (1916)
Red Cross (1917)
Germany under Three Emperors (1917)
The Tragedy of a Throne (1917) [HE]
Cecil Rhodes, Man and Empire-maker (1918)
Russia’s Decline and Fall: The Secret History of a Great Debacle (1918)
Confessions of the Czarina (1918) [PV]
Rasputin and the Russian Revolution (1918)
The Disillusions of a Crown Princess: Being the Story of the Courtship and Married Life of Cecile, ex-Crown Princess of Germany (1919) [PV]
The Firebrand of Bolshevism: The True Story of the Bolsheviki and the Forces That Directed Them (1919)
Secrets of Dethroned Royalty (1920)
Those I Remember (1924)
They Knew the Washingtons: Letters from a French Soldier with Lafayette and from his Family in Virginia, translated by Princess Radziwill (1926) [przypuszczalnie autorstwa Radziwiłłowej]
The Intimate Life of the Last Tzarina (1928)
Child of Pity: The Little Prince Rides Away (1930)
Nicholas II: The Last of the Tsars (1931)
The Taint of the Romanovs (1931)
It Really Happened: An Autobiography by Princess Catherine Radziwill (1932)
↑'Protocols Forged in Paris’, Says Princess Radziwill in an Exclusive Interview with Isaac Landman, „American Hebrew and Jewish Messenger”, 1921-02-25, s. 422.
Michael Hagemeister: „Alles nur Betrug und Lüge”? Fakten und Fiktionen im Leben der Catherine Radziwill. W: Agnieszka Brockmann, Jekatherina Lebedewa, Maria Smyshliaeva, Rafał Żytyniec: Kulturelle Grenzgänge: Festschrift für Christa Ebert zum 65. Geburtstag. Berlin: Frank & Timme, 2012, s. 289–300. ISBN 978-3-86596-323-9. (niem.).
