Pierwszy projekt zagospodarowania hydroenergetycznego Sanu poprzez budowę zapory wodnej opracował w 1921 r. prof. Karol Pomianowski z Politechniki Warszawskiej (wcześniej: Politechniki Lwowskiej). Pierwsze rozpoznanie geologiczno-hydrologiczne w dolinie Sanu przeprowadzono jednak dopiero w latach 1936–1937, a dalsze prace przerwała II wojna światowa. Nowa koncepcja zabudowy doliny Sanu powstała w roku 1955 pod kierownictwem inż. Bolesława Kozłowskiego[2]. Na miejsce wzniesienia zapory wybrano przewężenie doliny poniżej ujścia Solinki do Sanu, koło wsi Solina. Podczas napełniania zbiornika, zatopione zostały wsie Solina (jej historyczna lokacja, 49°23'09.8"N 22°27'04.9"E)[3], Teleśnica Sanna, Horodek, Sokole, Chrewt i duża część Wołkowyi.
Budowę zapory rozpoczęto w 1960 r. Główne prace ziemne i roboty fundamentowe zakończono w 1964 r. W lipcu tegoż roku rozpoczęto wznoszenie korpusu zapory. Podstawowe prace betoniarskie przy zaporze zamknięto pod koniec lutego 1968 r. W międzyczasie trwała budowa budynku elektrowni i montaż urządzeń hydroenergetycznych. Wstępny rozruch pierwszej turbiny odbył się 9 marca 1968 r., a 20 lipca (dwa dni przed ówczesnym świętem 22 lipca) oddano zaporę do eksploatacji[2].
Generalnym projektantem całego kompleksu hydroenergetycznego był inż. Feliks Niczkie. Współpracowali z nim główni projektanci - inżynierowie: J. Matwiszyn i Z. Szymczak (konstrukcja zapory), R. Barucki i W. Neuman (architektura) oraz R. Wiśniowska i T. Owczarski (konstrukcja elektrowni). Przy budowie zapory, która trwała blisko 9 lat, pracowało ponad 2000 ludzi[2].
Pozostałości dawnej wsi Solina znajdują się obecnie na dnie obecnego zbiornika. Zapora w Solinie, która ma 81,8 m wysokości i 664 m długości, jest najwyższa w Polsce.
Obszar obecnego Jeziora Solińskiego podczas prac przy wznoszeniu zapory
Zapora w Solinie
Zapora widziana z północnego wschodu.
Charakterystyka
Zbiornik ma powierzchnię ok. 22 km² i największą w Polsce pojemność (472 mln m³). Jezioro ma bardzo rozwiniętą linię brzegową (ok. 166 km przy średnim stanie wody z lustrem na poziomie 420 m n.p.m.), z licznie występującymi zatoczkami – ujściami strumieni. Maksymalna głębokość zbiornika to 60 m przy zaporze. Poniżej zapory znajduje się elektrownia wodna o mocy 200 MW.
Zapora
Zbiornik
Typ
betonowa z poszerzonymi fugami dylatacyjnymi
Wysokość zapory
82 m
Długość
664 m
Kubatura
760 000 m³
Pojemność
500 000 000 m³
Powierzchnia
2200 ha
Długość
26,6 km
Długość linii brzegowej
166 km
Hydrologia
Średni przepływ w Sanie na wysokości zapory: 19,6 m³/s. Maksymalny zarejestrowany dopływ do jeziora: 1265 m³/s w lipcu 1984 r. (2004). Łączny wydatek urządzeń upustowych zapory wraz z elektrownią sięga przy nadpiętrzeniu 2600 m³/s. Przepływy znamionowe Q 1% – 1500 m³/s, Q 0,1% – 2250 m³/s, a Q 0,01% – 3000 m³/s.
Na skutek częstych zmian wysokości lustra wody oraz niszczącej działalności fal (abrazji) do zbiornika dostaje się ok. 200 tys. m³ materiału skalnego rocznie, powodując przyspieszone zasypywanie jeziora[4].
Fauna zbiornika
W wodach zbiornika występuje obecnie duża rozmaitość gatunków ryb. Głównie spotykane są sandacze oraz okonie, ale również duże okazy boleni, leszczy i płoci, szczupaków, sumów, karpi i kleni. Liczne okazy dorodnych karpiowatych można obserwować w wodach jeziora z korony zapory: korzystają one tu z obfitego dokarmiania przez zwiedzających zaporę turystów.
Na skutek budowy zapory zaobserwowano liczne populacje płoci, uklei czy okonia, migrujące ze zbiornika w górę rzek i ich dopływów; gatunki te mogą stanowić zagrożenie (jako konkurenci lub drapieżcy) dla gatunków miejscowych, w tym dla pstrąga potokowego[5].
Turystyka i rekreacja
Jezioro Solińskie odwiedzają turyści i wczasowicze. Na brzegach powstały ośrodki rekreacyjne, na zachodnim brzegu jeziora znajduje się miejscowość uzdrowiskowa Polańczyk. Poza wyznaczonymi kąpieliskami kąpiel jest niebezpieczna z powodu niedostępnych brzegów i przeszkód podwodnych. Na całym zbiorniku obowiązuje strefa ciszy (zakaz używania silników spalinowych nie dotyczy Policji i WOPR). Uprawiane jest żeglarstwo i windsurfing, jednak akwen nie należy do łatwych: jego szczególną cechą (w porównaniu z akwenami nizinnymi), spowodowaną rozczłonkowaniem tafli wody oraz wpływem wysokich brzegów, jest zmienność i nieprzewidywalność wiatrów. Większość nadających się do cumowania miejsc jest błotnista (z powodu wahań poziomu wody) lub kamienista. Poza okolicami Polańczyka na jeziorze znajduje się kilka dostępnych przystani o ograniczonej infrastrukturze. Zbiornik Soliński jest popularny wśród żeglarzy i kajakarzy ze względu na walory krajobrazowe i mniej „skomercjalizowany” charakter niż np. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich. W sezonie letnim po jeziorze kursują statki wycieczkowe.
Polskie Koleje Linowe uruchomiły w 2022 roku kolej gondolową nad zaporą solińską. Górna stacja kolei znajduje się na górze Jawor, dolna stacja to Plasza. Całkowita długość trasy wynosi 1580 m, a różnica wysokości między stacjami to 100 metrów. Na zboczu góry Jawor wybudowano też wieżę widokową[6].