Gwiazdnica (StellariaL.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Obejmuje 173 gatunki szeroko rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy[5]. Rośliny te występują w różnych siedliskach – w formacjach zaroślowych, trawiastych i mokradłowych[6]. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach, zwłaszcza gwiazdnica pospolitaStellaria media. Gatunek ten ma też znaczenie użytkowe – jest rośliną jadalną (spożywany jest w Japonii i był w Starożytności w obszarze śródziemnomorskim) i leczniczą[7].
Na wykazie gatunków krajowych w osobnym rodzaju ujęta jest kościenica wodna[11], współcześnie jednak włączana do tego rodzaju jako Stellaria aquatica (L.) Scop.[12][13]
Morfologia i biologia
Gwiazdnica błotnaGwiazdnica bagienna
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny, zwykle płożące, nagie, o pędach do 30 cm długości, rzadziej dłuższych i owłosionych[6].
Białe, o 5 głęboko wciętych płatkach przez co często sprawiają wrażenie, jakby płatków było 10[14]. Kielich o 5 wolnych działkach. Pręcików 5 do 10. Zalążnia górna[6]. Słupek zwieńczony jest trzema, rzadziej czterema, a wyjątkowo (S. aquatica) pięcioma szyjkami[14].
Torebki otwierające się 6 klapami, rozdzielającymi się zwykle na całej długości dojrzałego owocu[14].
Rodzaje podobne
Kwiaty z rodzaju rogownicaCerastium mają płatki rozcięte zwykle co najwyżej do 1/3 ich długości, 5 szyjek słupka i torebki zwykle wygięte i otwierające się tylko na szczycie 10 ząbkami. Kwiaty z rodzaju mokrzycaMinuartia mają płatki całobrzegie i ząbków na szczycie owocu tyle ile szyjek słupka – zwykle trzy. Pseudostellaria ma cechy pośrednie między Stellaria i Cerastium, wyróżnia się trzema lub mniejszą liczbą zalążków w zalążni, podczas gdy ww. rodzaje mają ich 10 i więcej[14].
W obrębie plemienia rodzaj tworzy grupę siostrzaną względem kladu obejmującego rodzaje rogownicaCerastium, menchiaMoenchia, mokrzycznikHolosteum i Dichodon. Podziały taksonomiczne oparte na cechach morfologicznych uznanych za diagnostyczne dla rodzajów z plemienia Alsineae, takie jak liczba znamion czy klap na otwierającym się owocu, okazały się mieć charakter sztuczny i nie odzwierciedlały relacji filogenetycznych. Analizy molekularne wykazały, że gatunek uznawany przez znaczną część XX wieku za typowy dla rodzaju – gwiazdnica wielkokwiatowaStellaria holostea usytuowany jest w pozycji bazalnej dla kladu obejmującego wszystkie wyżej wymienione rodzaje (dlatego gatunek ten przeniesiony został do rodzaju Rabelera jako R. holostea, a jako typowy dla Stellaria wybrany został S. graminea)[3][14]. Z kolei do rodzaju gwiazdnica w wyniku analiz molekularnych, potwierdzonych też wnioskami z analiz cech morfologicznych i z zakresu embriologii, włączono kościenicę wodną (Stellaria aquatica, dawniej Myosoton aquaticum). Takson ten okazał się zagnieżdżony w obrębie sekcji Petiolares, w której jest blisko spokrewniony z gwiazdnicą pospolitąStellaria media i gajowąStellaria nemorum[14][16][17].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abJohn K. Morton: Stellaria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-08-02].
↑Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Botaniki im. Szafera, PAN, 1992, s. 277. ISBN 83-85444-06-8.
↑Chen Shilong; Richard K. Rabeler: Stellaria Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-08-02].
↑ abcZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑Stellaria aquatica (L.) Scop.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-18].
↑Genus Stellaria L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-03-08].
_-_geograph.org.uk_-_195727.jpg)
