Ten artykuł dotyczy hiszpańskiego jezuity. Zobacz też: Święty Franciszek Ksawery i Franciszek Ksawery (imię).

Święty
Franciszek Ksawery SJ

Francisco de Jaso y Azpilcueta

wyznawca prezbiter apostoł Indii
Portret Franciszka Ksawerego autorstwa Francesca Vanniego
Data i miejsce urodzenia	7 kwietnia 1506 Xavier
Data i miejsce śmierci	3 grudnia 1552 Shangchuan Dao
Czczony przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	25 października 1619 przez Pawła V
Kanonizacja	12 marca 1622 przez Grzegorza XV
Wspomnienie	3 grudnia
Atrybuty	gorejące serce, krab, krzyż, laska pielgrzyma, stuła
Patron	misji katolickich, zakonu misjonarzy, Indii, Japonii, marynarzy[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Franciszek Ksawery, właśc. Francisco de Jaso y Azpilcueta (ur. 7 kwietnia 1506 na zamku Xavier, zm. 3 grudnia 1552 na Shangchuan Dao) – baskijsko-hiszpański duchowny katolicki; kapłan w stopniu prezbitera, członek zakonu jezuitów, który współtworzył, misjonarz; święty katolicki zaliczany do wyznawców i zwany apostołem Indii.

Urodził się 7 kwietnia 1506 roku na zamku Xavier w Królestwie Nawarry^[2]. Jego rodzicami byli Doña María de Azpilcueta i Don Juan de Jassu, doktor prawa Uniwersytetu Bolońskiego^[2]. Miał dwie siostry: Magdalenę i Anę oraz dwóch braci: Miguela i Juana^[3]. Matka była dziedziczką rodu szlacheckiego, wywodzącego się od Karola Wielkiego i właścicielką dwóch zamków: Azpilcueta i Xavier^[4]. Ojciec był prezydentem Rady Królewskiej Jana III^[4]. Franciszek w wieku 18 lat otrzymał tonsurę, co zapewniało mu niepowołanie do wojska^[3]. W 1512 roku wybuchła wojna pomiędzy Hiszpanią, a Francją, a Nawarra została włączona do Królestwa Aragonii^[3]. Powodowało to kilka nieudanych powstań, w których brali udział bracia Franciszka^[5]. On sam nie był zainteresowany karierą wojskową, a z pomocą swojego kuzyna Martína de Azpilcuety postanowił poświęcić się nauce i w 1525 roku wyjechał do Paryża^[6].

Studiując mieszkał w Collège Sainte-Barbe^[7]. Przez pierwszy rok studiował łacinę, a przez kolejne trzy – filozofię i nauki Arystotelesa^[8]. Zawarł tam serdeczną przyjaźń z Piotrem Faberem^[9]. Po uzyskaniu tytułu magistra filozofii, zaczął wykładać ją w Kolegium Dormans-Beauvais^[10]. W 1529 roku poznał Ignacego Loyolę, jednak z początku odnosił się do niego z silną niechęcią^[11]. Starał się wówczas o funkcję kanonika kapituły w Pampelunie i inne dobra^[12]. Ignacy starał się przekonać go do porzucenia starań o dobra doczesne i osiągnął swój cel w 1533 roku^[13]. 15 sierpnia 1534 roku Loyola, Faber i Ksawery założyli Towarzystwo Jezusowe i złożyli śluby czystości i ubóstwa^[13]. Rok później Franciszek wrócił w rodzinne strony, aby poprawić swój stan zdrowia, a następnie udał się do Wenecji, gdzie miał ponownie spotkać się z dwoma towarzyszami^[14].

Po spotkaniu w Wenecji, planowali udać się do Ziemi Świętej, a w międzyczasie opiekowali się chorymi^[15]. 24 czerwca 1537 roku Loyola i Ksawery przyjęli święcenia kapłańskie z rąk biskupa Dalmacji Vincenzo Nagusantiego^[16]. Podczas pracy w Republice Weneckiej poznał Simão Rodriguesa i Alfonsa Salmeróna^[17]. Ponieważ na Morzu Śródziemnym toczyły się walki pomiędzy Wenecją a Turkami, podróż do Ziemi Świętej stała się niemożliwa i zakonnicy rozproszyli się po Italii – Franciszek udał się do Bolonii^[18]. W 1538 roku członkowie założyciele spotkali się w Rzymie, gdzie napisali zarys konstytucji nowego zakonu^[19]. Wkrótce później król Portugalii Jan III Aviz, za pośrednictwem ambasadora Pedra Mascarenhasa, zwrócił się do Ignacego, aby wysłać nowych misjonarzy do Indii Wschodnich^[20]. W marcu 1540 roku w podróż do Portugalii wyruszyli Franciszek, Simão i Nicolás Bobadilla^[20]. W Lizbonie Ksawery dowiedział się, że Paweł III zatwierdził zakon bullą z 27 września 1540 roku^[21]. W czasie roku oczekiwania na okręt, pełnił posługę duszpasterską na dworze królewskim^[21]. 7 kwietnia 1541 roku wypłynął do Indii wraz z Pawłem z Camerino i Franciszkiem Mansilhasem^[21].

Po przybyciu do Goa 6 maja 1542 roku poznał lokalnego biskupa Juana de Albuquerque’a^[22]. Zajął się pomocą chorym w szpitalu, odwiedzaniem więźniów i wizytacją leprozoriów^[23]. W miejscowym kościele Nossa Senhora do Rosario prowadził nauki o religii chrześcijańskiej^[23]. Ponadto powierzył Pawłowi z Camerino pieczę nad Kolegium św. Pawła i Świętej Wiary, które kształciło nowych księży, spośród autochtonicznej ludności^[23]. Pod koniec września opuścił Goa i udał się na przylądek Komoryn^[24]. Mimo że osiem lat wcześniej przeprowadzono tam ewangelizację, okazało się, że tubylcy zachowują wiele zwyczajów pogańskich^[25]. Franciszek przez dwa lata pracował nad przetłumaczeniem na język tamilski prawd wiary i modlitw, a następnie zajął się głoszeniem kazań, nauczaniem, budowaniem kaplic i udzielaniem sakramentów^[26]. Podczas modlitw nad chorymi przekonywał, że jeśli uwierzą, to wyzdrowieją^[27]. Bramini jednak odrzucali nauki Ksawerego, a część ochrzczonych potajemnie czciła bogów hinduistycznych^[28]. Jezuita nakazywał niszczyć kamienne posągi bożków, a nawet spalić szałas, w którym nawrócony chrześcijanin trzymał figurki^[28]. W czerwcu 1544 roku mieszkańcy Komorynu zostali najechani przez Badagów, za konwersję na chrześcijaństwo^[28]. Franciszek zorganizował pomoc dla prześladowanych, którzy uciekli na pobliskie bezludne wyspy^[29]. Wkrótce potem rozpoczął pracę misyjną wśród kasty Makuanów^[30]. Wędrował po rybackich wioskach, nauczał o chrześcijaństwie i udzielał chrztów^[31]. W jednym miesiącu miał ich udzielić 10 tysięcy^[31]. Odwiedził także Ćennaj, gdzie według tradycji, pochowano Tomasza Apostoła i zabrał stamtąd jego relikwie^[32].

8 maja 1545 roku opuścił Wybrzeże i popłynął do Malakki, gdzie dotarł pod koniec września^[33]. Nauczanie rozpoczął w kościele Wniebowzięcia Maryi Panny i zajął się przede wszystkim udzielaniem sakramentów małżeństwa i nauką języka malajskiego^[34]. 1 stycznia 1546 roku odpłynął na wyspę Ambon, gdzie dominował islam^[35]. W listach z tamtego okresu Franciszek nazywał religię muzułmańską „złą sektą”, którą chciał zniszczyć^[36]. Odwiedził kilka katolickich wiosek i udzielił chrztów tamtejszym dzieciom^[36]. 17 maja opuścił Ambon i udał się na Ternate, gdzie stacjonował sułtan Hairun^[37]. Założył tam prowizoryczny szpital, a także działał duszpastersko^[38]. Rozpoczął też pracę nad książką objaśniającą miejscowym Skład Apostolski^[38]. Nie ukończywszy jej, wyruszył na wyspę Morotai, gdzie był śledzony przez wysłanników sułtana z Halmahery^[39]. Po krótkim pobycie, powrócił na Ternate, gdzie nawrócił na chrześcijaństwo członków dworu sułtana, choć sam Hairun pozostał muzułmaninem^[40]. Latem 1547 roku udał się ponownie na Ambon, a stamtąd do Malakki^[40]. Ponieważ została ona najechana przez sułtana z Aczin, Ksawery nakłonił mieszkańców do przeprowadzenia ataku odwetowego^[40]. Wkrótce potem postanowił opuścić Moluki i powrócić do Goa^[41]. Ku jego zawodowi, okazało się, że praca misyjna na półwyspie nie była kontynuowana, a na Sri Lance w ogóle nie została podjęta^[42]. Franciszek pokładał nadzieje w wicekrólu João de Castro, lecz ten zmarł w połowie 1548 roku^[43]. Pisał wówczas listy do króla Jana III, by przysłał mu więcej misjonarzy^[44].

Po poznaniu Anjirō – Japończyka, pragnącego przyjąć chrześcijaństwo (przyjął imię Paweł) – Franciszek postanowił wyruszyć na misję do Kraju Kwitnącej Wiśni^[45]. Dotarł do Kagoshimy 15 sierpnia 1549 roku^[46]. Spotkał tam jednego z najważniejszych daimyō Takahisę Shimazu, który chętnie zezwolił na szerzenie chrześcijaństwa^[47]. W listopadzie napisał swój najdłuższy list, opisujący pierwsze wrażenia o Japonii^[47]. Wkrótce potem zdał sobie sprawę, że Japończycy pozostają pod ogromnym wpływem kulturowym Chin^[48]. Jesienią zaczął pracować, wraz z Anjirō nad przetłumaczeniem modlitw na japoński, jednak zostało to zrobione nieudolnie i powodowało szyderstwa^[49]. Mnisi buddyjscy odnosili się do niego serdecznie, ale skrycie mieli wrogą postawę do obcej religii^[50]. Wkrótce nakłonili oni Takahisę do nałożenia na Franciszka zakazu ewangelizacji, wobec czego wyruszył on do Mijako^[51]. Podróż rozpoczął w październiku 1550 roku, a towarzyszyli mu Juan de Fernández i Bernardo z Kagoshimy^[52]. Po drodze odwiedzili Yamaguchi, gdzie spotkali daimyō Yoshitakę Ōuchi^[53]. Misjonarze piętnowali tam głównie bałwochwalstwo, sodomię i aborcję^[54]. Podobnie jak w Kagoshimie nie odnieśli sukcesów duszpasterskich^[54]. W lutym 1551 roku dotarł do Mijako, jednak nie spotkał się z cesarzem, który nie miał zresztą żadnej realnej władzy^[55]. Zrozumiał także, że ubogi strój wprawiał Japończyków w niesmak, dlatego opuścił Mijako i powrócił do Yamaguchi, by spotkać się z daimyō w najlepszych szatach i obdarować go cennymi prezentami^[56]. Przyniosło to skutek, bowiem feudał wydał zgodę na kontynuację pracy misyjnej, a ponadto przekazał mu opuszczony klasztor buddyjski^[57]. Misjonarze przystąpili do głoszenia nauk i w ciągu dwóch miesięcy nawrócili około 500 osób, co poważnie zaniepokoiło buddyjskich mnichów^[57]. Na zaproszenie daimyō Sōrina Ōtomo udał się do prowincji Bungo jesienią 1551 roku^[58]. Dzięki przychylności Sōrina Ōtomo oraz Yoshinagi Ōuchi misje jezuickie zyskały protektorów^[59]. Podczas podróży powrotnej do Indii, Franciszek dowiedział się, że został wybrany na prowincjała Indii i terytoriów zamorskich Portugalii^[60].

Następną podróż planował odbyć do Chin, jednakże istniał tam zakaz wjazdu obcokrajowców^[61]. Wobec tego Ksawery został towarzyszem ambasadora Portugalii Dioga Pereiry^[61]. Towarzyszyło im kilku kleryków oraz Chińczyk imieniem Antonio^[62]. Załoga musiała zrobić przystanek w Malakce, gdzie kapitan portu Álvaro de Ataíde zabronił dalszego rejsu z zazdrości o wizytę u chińskiego cesarza^[63]. Po wielu prośbach i groźbach ustąpił, lecz nie pozwolił płynąć ambasadorowi Pereirze i zmienił załogę statku^[64]. W sierpniu 1552 roku dopłynęli do wyspy Shangchuan, sześć mil od wybrzeża Chin^[65]. Usiłował wówczas znaleźć Chińczyka, który pomógłby im się dostać do Państwa Środka^[65]. Po dwóch miesiącach zgodził się na to pewien kupiec, lecz później się wycofał^[65]. Ponadto Franciszka opuścili dwaj jego klerycy Alvaro i Krzysztof^[66]. Nie mogąc dostać się do Chin, postanowił czekać, aż będzie tam płynąć delegacja króla Syjamu i przyłączyć się do nich^[66]. 21 listopada podupadł na zdrowiu i zaczął mocno gorączkować^[67]. Stosowano u niego puszczanie krwi, ale bezskutecznie^[67]. Franciszek często tracił przytomność, a później także mowę^[67]. Zmarł 3 grudnia 1552 roku^[68] na Shangchuan Dao^[69].

Według tradycji chrześcijańskiej, jego ciało pozostało nienaruszone rozkładem^[70] przez kilka miesięcy mimo upałów i wilgoci, potem przewieziono je do kościoła św. Pawła na Makau (gdzie do dziś pozostał otwarty grób), a później w 1553 przez Pereirę sprowadzone do Goa^[71]. Od 2 grudnia 1637 znajduje się w szklanym pojemniku i srebrnej trumnie w jezuickiej bazylice Bom Jesus^[72]. Na życzenie generała jezuitów Claudia Aquavivy w 1614, prawe ramię Franciszka, którym błogosławił i chrzcił zostało sprowadzone do Rzymu i umieszczone w srebrnym relikwiarzu w kościele del Gesù^[72].

Beatyfikacji Franciszka Ksawerego dokonał papież Paweł V 26 października 1619, a kanonizacji – Grzegorz XV, 12 marca 1622 roku^[73]. W 1927 Pius XI ogłosił świętego Franciszka głównym patronem misji katolickich^[74]. Jego wspomnienie przypomina obowiązek wspierania misji modlitwą i ofiarą.

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest w dies natalis (3 grudnia)^[74].

• wstawiennictwo świętych
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego

• Stanisław Cieślak: Św. Franciszek Ksawery. Kraków: WAM, 2005. ISBN 83-7318-537-2. (pol.).
• John Whitney Hall: Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj. Warszawa: PIW, 1979. ISBN 83-06-00205-9. Brak numerów stron w książce

• Żywot świętego Franciszka Ksawerego, jezuity.pl. ruda_parafianin.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-27)].
• St. Francis Xavier. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2022-10-08]. (ang.).
• Dzieła Franciszka Ksawerego w bibliotece Polona