Projekt krążownika pancernopokładowego na zamówienie marynarki chilijskiej został opracowany przez głównego konstruktora okrętowego koncernu W.G. Armstrong & Co., George'a Rendela[1], zaś po jego odejściu do pracy w Admiralicji budowę nadzorował jego następca, William Henry White. Stępkę pod budowę o numerze stoczniowym 429 położono w należącym do koncernu doku Low Walker 5 kwietnia 1881 roku, wodowanie odbyło się 6 czerwca 1883 roku. Prace stoczniowe zakończono 15 lipca 1884 roku i krążownik, po odbyciu prób zdawczo-odbiorczych, został przekazany flocie chilijskiej[2].
Osiągając na próbach na mili pomiarowej prędkość maksymalną 18,29 węzła, „Esmeralda” okazała się jednym z najszybszych ówcześnie okrętów tej wielkości na świecie[3], wzbudzając sporą sensację wśród fachowców i publiczności. Między innymi ten fakt stał się 22 sierpnia 1884 roku przyczyną oficjalnej wizyty na jej pokładzie Księcia Walii z małżonką[2]. Poza dużą na ówczesne standardy prędkością, projekt Rendela odróżniał się od wcześniejszych konstrukcji znacznie wyższą wolną burtą i o wiele lepszymi (choć wciąż dalekimi od ideału[4][3]) własnościami żeglugowymi, dużym zasięgiem oraz silnym uzbrojeniem drugiego kalibru[2]. Stał się on prekursorem budowanych wkrótce dla wielu flot świata (w tym, mimo początkowej niechęci Admiralicji, dla Royal Navy) relatywnie szybkich i silnie uzbrojonych krążowników pancernopokładowych, tzw. krążowników elswickich[5] i jest określany pierwszym nowoczesnym okrętem swojej klasy[6][3].
Opis konstrukcji
Okręt miał gładkopokładowy, całkowicie pozbawiony ożaglowania kadłub, z burtami podwyższonymi przez nadburcia na śródokręciu. Wysokość wolnej burty wynosiła ok. 3,3 m[4]. Stewa dziobowa była odpowiednio wzmocniona, tworząc taran. Przy długości całkowitej 82,2 m oraz szerokości 12,8 m, „Esmeralda” miała wyporność normalną 2950 ts i średnie zanurzenie 5,6 m[2]. Napęd stanowiły dwie poziome sprzężone maszyny parowe[4] produkcji zakładów R&W Hawthorn, zasilane w parę przez cztery dwupaleniskowe kotły typu lokomotywowego. Na próbach siłownia osiągnęła moc łączną 6083 ihp[3], co dało prędkość maksymalną 18,29 węzła[2]. Zapas węgla do kotłów wynosił normalnie 400, maksymalnie 600 ton[4], zasięg nominalny obliczono na 6000 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 10 węzłów[2], faktycznie był mniejszy i wynosił przy tej prędkości 2200 mil morskich[1].
Główne uzbrojenie stanowiły dwa odtylcowe działa 10-calowe (254 mm) BL L/30, na pojedynczych obrotowych podstawach w barbetach na dziobie i rufie. Uzupełniało je sześć szybkostrzelnych dział 6-calowych (152 mm) BL L/26, osłoniętych półwieżami, rozstawionych równomiernie po trzy na burtach na śródokręciu[2]. Do obrony przed mniejszymi jednostkami krążownik dysponował dwoma 6-funtowymi (kal. 57 mm) działami szybkostrzelnymi (QF), pięcioma działkami rewolwerowymi Hotchkissa kal. 37 mm (2-funtowe) oraz, w późniejszym okresie, czterema karabinami maszynowymi. Okręt miał ponadto trzy stałe wyrzutnie torpedowe kalibru 381 mm (15 cali): jedną na dziobie i po jednej na każdej z burt[4]. Projekt przewidywał pojedynczą wyrzutnię torpedową na rufie, ale nie została ona zabudowana[2].
Podstawową ochronę przed uderzającymi pociskami stanowił pokład pancerny, novum w konstrukcjach okrętów tej wielkości[5], który rozciągał się od dziobu do rufy i w przekroju poprzecznym był łukowato wygięty. W części centralnej był usytuowany jedną stopę (około 30 cm) poniżej linii wodnej, schodząc przy burtach na głębokość pięciu stóp (około 1,5 m)[3]. W rejonie najważniejszych mechanizmów i magazynów amunicyjnych miał grubość 1 cala (25,4 mm), w częściach skrajnych był o połowę cieńszy[2]. Węgiel, bunkrowany w przestrzeniach przyburtowych oraz na międzypokładziu, oraz przyburtowe koferdamy wypełnione korkiem miały dawać dodatkową ochronę przed pociskami penetrującymi pancerz[3]. Stanowiska dział 10-calowych miały cylindryczne osłony pancerne grubości maksymalnej 51 mm (2 cale). Również wieża dowodzenia(inne języki), umieszczona na śródokręciu między oboma kominami, miała pancerz 51 mm[7]. Część podwodna nie była chroniona podwójnym dnem[3].
Służba w marynarce chilijskiej
„Esmeralda” (z lewej) i „Magallanes” ostrzeliwują pozycje wojsk prezydenta Balmacedy pod Concón
„Esmeralda” dotarła do Chile 16 października 1884 roku, będąc w tym momencie najnowocześniejszym i największym okrętem w regionie[3]. W następnym roku została wysłana do Panamy, by dopilnować chilijskich interesów w obliczu rozruchów w rejonie Przesmyku Panamskiego, a następnie zawinęła do ekwadorskiego Guayaquilu, gdzie reprezentowała lokalną potęgę chilijskiej marynarki wojennej[3]. W 1891 roku „Esmeralda” wzięła udział w działaniach podczas wojny domowej w Chile, przyczyniając się do zwycięstwa sił wiernych Kongresowi. W lutym jej artyleria bombardowała Iquique, zaś w sierpniu, w decydującej bitwie, Concón, gdzie ogień ciężkich dział doprowadził do załamania się wojsk prezydenta Balmacedy[2]. Po zakończeniu działań okręt został przesunięty do rezerwy i obsadzony jedynie szkieletową załogą[3].
W marcu 1894 roku rząd chilijski wystosował do koncernu Armstronga zapytanie o możliwość dokonania modernizacji krążownika. W jej ramach wymienione miały zostać maszyny i kotły parowe, unowocześnione uzbrojenie oraz wykonany szereg drobniejszych przeróbek. Jednak zamierzenia te nie zostały zrealizowane, ponieważ w listopadzie tegoż roku, w związku z wojną z Chinami, rząd japoński zdecydował się rozpocząć starania o zakup okrętu. Jako że Chile oficjalnie ogłosiło swą neutralność w konflikcie, transakcję zrealizowano za pośrednictwem Ekwadoru, zaś dokonano jej na wyspach Galapagos[2]. Zaangażowanie w sprawę rządu ekwadorskiego i ówczesnego konserwatywnego prezydenta tego kraju Luisa Cordero stały się powodem protestów liberalnej opozycji i doprowadziły do rewolucji i zmiany rządu w Ekwadorze w roku następnym[3].
Pod banderą Japonii
Okręt został wcielony w skład marynarki cesarskiej 5 lutego 1895 roku. Nowi właściciele nadali krążownikowi nazwę „Izumi” (spotykana jest też latynizacja „Idzumi”[4]), od dawnej japońskiej prefektury, współcześnie w prefekturze Osaka. Podczas wojny chińsko-japońskiej okręt nie zdążył już wziąć czynnego udziału w działaniach wojennych, patrolując jedynie wody w rejonie Półwyspu Koreańskiego[2]. Okręt projektowany do spokojniejszych wód wokół Ameryki Południowej, okazał się nie do końca odpowiedni dla służby na wodach japońskich[4]. Sklasyfikowany jako krążownik III klasy[1], został przez Japończyków zmodernizowany, przede wszystkim wymieniono artylerię na nowocześniejszą i bardziej szybkostrzelną, mimo mniejszego kalibru. W 1899 roku wymieniono burtowe działa 152 mm na działa kal. 120 mm, które były także lżejsze, co poprawiło stateczność[4]. W 1901 roku ciężkie działa kal. 254 mm zostały wymienione na szybkostrzelne kal. 152 mm, na podstawach z maskami przeciwodłamkowymi grubości 37 – 51 mm[7]. Trzy 15-calowe wyrzutnie torped zamieniono na 18-calowe (457 mm)[4]. Ponadto, zdjęto marsy z masztów i zamieniono kotły na nowe systemu Niclausse'a, z którymi osiągał moc indykowaną 6500 hp[1].
Podczas wojny rosyjsko-japońskiej krążownik, uznawany za jednostkę nie w pełni wartościową, był wykorzystywany głównie do ochrony szlaków komunikacyjnych na akwenach oddalonych od głównego teatru działań wojennych[2]. Wziął jednak udział w działaniach w rejonie Port Arthur[7] oraz, w składzie Trzeciej Floty, w bitwie pod Cuszimą. Znajdując się w linii dozoru, był jednym z pierwszych okrętów, który nawiązał kontakt wzrokowy z flotą rosyjską i podążając w ślad za nią, przekazywał radiogramy o posunięciach Rosjan[2]. Poza krótkotrwałą wymianą ognia z rosyjskimi krążownikami nie uczestniczył jednak w głównym starciu flot. Został lekko uszkodzony, było na nim trzech zabitych i siedmiu rannych[7]. Następnie wziął udział w osłonie desantu wojsk japońskich na Sachalinie[3].
Po zakończeniu wojny „Izumi” został przesunięty do wykonywania zadań pomocniczych i wkrótce odstawiony do rezerwy. Skreślono go z listy floty 1 kwietnia 1912 roku[1].
↑ abcdefghijklTadeusz Klimczyk. Esmeralda: Pierwszy w świecie krążownik pancernopokładowy. „Morze, Statki i Okręty”, s. 66–75, marzec 2012. ISSN1426-529X.
↑ abcdСергей Сулига: Корабли русско-японской войны 1904-1905 гг. Часть 2: Японский флот. Москва: Аскольдъ, 1993. ISBN 5-86579-001-3. Brak numerów stron w książce (Siergiej Suliga (Сергей Сулига): Korabli Russko-Japonskoj wojny 1904-1905 gg. Czast' 2: Japonskij fłot. Moskwa: Askold, 1993).
