Armada de Chile – chilijska marynarka wojenna to jeden z trzech rodzajów sił zbrojnych, odpowiedzialna za patrolowanie wód terytorialnych Chile na Pacyfiku. Wybrzeże Chile liczy 4300 km, a kraj zajmuje około 3000 wysp. Obecnie flota składa się z 43 okrętów, w tym ośmiu fregat rakietowych i czterech diesel-elektrycznych okrętów podwodnych, oraz 70 mniejszych jednostek patrolowych (2015). Zdecydowana większość okrętów to używane jednostki sprowadzone z Europy, ale reprezentujące względnie nowoczesny poziom w Ameryce Południowej. Marynarka dysponuje także własnym lotnictwem, które liczy ponad 40 samolotów patrolowych i śmigłowców. Obecny personel liczy około 26 tysięcy ludzi oraz 2 tysiące piechoty morskiej (2015).
Historia
XIX wiek
Na początku XIX wieku marynarka, dowodzona i organizowana przez brytyjskiego oficera Thomasa Cochrane′a, odegrała istotną rolę w wojnie Chile o niepodległość z Hiszpanią[1]. Jej rola następnie zmalała na skutek długiego okresu pokoju i w efekcie w 1860 roku składała się tylko z jednego parowca i czterech jednostek żaglowych[1]. Potrzeba silnej marynarki uwidoczniła się podczas wojny Chile i Peru z Hiszpanią w latach 1865–66, kiedy hiszpańska eskadra prowadziła blokadę morską portów Chile i zbombardowała Valparaíso[2]. Chilijska korweta „Esmeralda” odniosła jednak także symboliczny sukces, zdobywając hiszpańską kanonierkę „Virjen de Covadonga”[2]. Dlatego Chile po wojnie przystąpiło do budowy floty wojennej i w latach 70. zamówiło dwa silne pancerniki kazamatowe typu Almirante Cochrane w Wielkiej Brytanii[1].
W 1879 roku doszło do kilkuletniej wojny o Pacyfik między Peru i Chile, wygranej ostatecznie przez Chile, w której główną rolę odegrało panowanie na morzu[1]. Peruwiański monitor „Huáscar” prowadził działania nękające i zatopił pod Iquique chilijską korwetę „Esmeralda”, przy tym jej poległy kapitan Prat zyskał status bohatera narodowego[3]. Swobodę na morzu dało w końcu Chile zdobycie w bitwie pod Angamos i wcielenie do służby „Huáscara” (zachowanego obecnie jako okręt-muzeum)[3]. Jeszcze podczas wojny marynarka Chile zaczęła kupować za granicą pierwsze torpedowce, a w 1883 roku zbudowano dla niej w Wielkiej Brytanii nowoczesny krążownik „Esmeralda”[4].
Od końca lat 80 XIX wieku Chile przystąpiło do znacznej rozbudowy marynarki, w obliczu rywalizacji z Argentyną[1]. Przez kolejną dekadę, do początku XX wieku marynarka zakupiła we Francji pancernik „Capitan Prat” i dwa małe krążowniki, a w Wielkiej Brytanii pięć nowoczesnych krążowników (w tym pancerne: „Esmeralda” i „O’Higgins”), trzy kanonierki torpedowe i sześć niszczycieli[4]. Na początku realizacji tego programu doszło jednak w 1891 roku do wojny domowej między Kongresem a prezydentem José Balmacedą, w której większość marynarki poparła Kongres, jednakże w walkach storpedowano i zatopiono stary pancernik „Blanco Encalada”[4]. W ramach wyścigu zbrojeń z Argentyną, w 1901 roku Chile zamówiło w Wielkiej Brytanii jeszcze dwa nowe pancerniki, lecz po pokojowym rozwiązaniu konfliktu sprzedało je marynarce brytyjskiej (typ Swiftsure)[1].
Pierwsza połowa XX wieku (1902–1945)
Pokojowe rozwiązanie konfliktu z Argentyną w 1902 roku spowodowało przerwę w zbrojeniach i dopiero w 1911 roku Chile, w ślad za Brazylią i Argentyną, zamówiło dwa pancerniki nowej generacji drednotów w Wielkiej Brytanii, przewyższające okręty tych państw[5]. Po wybuchu I wojny światowej zostały one jednak przejęte przez marynarkę brytyjską i tylko jeden „Almirante Latorre” dostarczono ostatecznie w 1920 roku[5]. Podczas tej wojny Chile zachowało neutralność[5]. Z tych samych przyczyn dostarczono przed wojną tylko dwa z sześciu zamówionych dużych niszczycieli typu Almirante Lynch, a dalsze trzy w 1920 roku[5]. Wielka Brytania natomiast przekazała Chile w lipcu 1917 roku sześć zamówionych wcześniej okrętów podwodnych typu H, a w 1918 roku 50 samolotów morskich, dzięki czemu Chile miało największe lotnictwo morskie w Ameryce Południowej[5]. Marynarka liczyła wówczas do ok. 8000 personelu[5]. Pomimo posiadania w tym okresie w większości starych okrętów, marynarka chilijska była uważana za profesjonalną siłę, wykazującą dużą dbałość o stan techniczny i cieszącą się reputacją za granicą[6]. Wskazywano też, że był to jedyny kraj Ameryki Łacińskiej, w którym marynarka cieszyła się większym prestiżem, niż siły lądowe[6]. Silne były także związki marynarki Chile z przodującą na świecie brytyjską Royal Navy, w tym Brytyjczycy pomogli w utworzeniu akademii marynarki wojennej w Valparaiso w 1911 roku[5].
Po okresie stagnacji, pod koniec lat 20. zbudowano w Wielkiej Brytanii sześć nowych niewielkich niszczycieli typu Serrano, trzy okręty podwodne typu Capitan O’Brien i duży okręt-bazę „Araucano”[6]. Prestiż marynarki jednak nieco osłabił kilkumiesięczny bunt marynarzy pod koniec 1931 roku, spowodowany sytuacją polityczno-społeczną w kraju[6]. Chile nie brało udziału również w II wojnie światowej[6].
Druga połowa XX wieku (1946–2000)
Po II wojnie światowej Chile przystąpiło do modernizacji marynarki głównie poprzez zakupy wycofywanych okrętów brytyjskich i amerykańskich budowy wojennej. W 1946 roku nabyto trzy fregaty typu River i trzy korwety typu Flower, a następnie mniejsze okręty, w tym desantowe[7]. W 1951 roku marynarka wzbogaciła się o dwa amerykańskie krążowniki lekkie („Prat” i „O’Higgins”), pozostające w służbie do lat 80[7]. Pod koniec dekady zamówiono natomiast dwa nowo zbudowane w Wielkiej Brytanii niszczyciele typu Almirante[7]. W latach 60. nastąpiły dalsze zakupy okrętów amerykańskich wojennej budowy: dwóch niszczycieli typu Fletcher, czterech eskortowców oraz dwóch zmodernizowanych okrętów podwodnych[7]. W pierwszej połowie lat 70. nabyto jeszcze jeden i ostatni krążownik lekki „Latorre” od Szwecji, dwa amerykańskie zmodernizowane niszczyciele budowy wojennej typu Sumner, a także nowe okręty w Wielkiej Brytanii: dwie fregaty typu Leander, przenoszące śmigłowce, i dwa okręty podwodne typu Oberon[8]. W tym czasie niektóre niszczyciele wyposażono po raz pierwszy w pociski przeciwokrętowe Exocet[8]. Marynarka Chile nie rozwijała natomiast początkowo lekkich sił uderzeniowych, posiadając tylko cztery kutry torpedowe[9]. Dalszy rozwój marynarki w oparciu o okręty amerykańskie i utrzymanie w sprawności dotychczas posiadanych utrudniło amerykańskie embargo po wprowadzeniu dyktatury Pinocheta, co stało się dotkliwe w obliczu rozbudowy ilościowej marynarek Peru i Argentyny[7]. W tym czasie znowu doszło do napięcia w stosunkach z Argentyną w związku ze sporem o wyspy nad Kanałem Beagle, grożącym wojną pod koniec 1978 roku, lecz kryzys udało się zażegnać[10].
W latach 80. marynarka Chile zdołała kupić cztery używane brytyjskie niszczyciele rakietowe typu County, aczkolwiek uzbrojone w przestarzałe już pociski Sea Slug, przy czym dwa z nich zostały przebudowane na nosiciele śmigłowców[8]. Zamówiono również dwa nowe zachodnioniemieckie okręty podwodne typu 209 (Thomson)[8]. Do końca dekady wycofano ostatecznie okręty z czasów II wojny światowej[8]. Specjalnie dla służby w Kanale Beagle, począwszy od 1979 roku Chile zakupiło od Izraela cztery kutry rakietowe typów Saar 3 i Saar 4, a w latach 90. jeszcze dwa i cztery niemieckie kutry rakietowe typu 148[11]. W latach 90. z większych okrętów nabyto tylko dalsze dwie używane fregaty typu Leander oraz amerykański okręt desantowy typu Newport[8][11]. Marynarka w 2000 roku liczyła 22 055 personelu oraz 3380 piechoty morskiej[12].
XXI wiek
W pierwszej dekadzie XXI wieku Chile dokonało znacznej rozbudowy i modernizacji marynarki w oparciu o osiem stosunkowo nowoczesnych fregat rakietowych nabywanych z drugiej ręki, po rezygnacji z budowy ośmiu nowych fregat typu MEKO A200ACh z przyczyn finansowych[13]. Zakupiono wówczas jedną brytyjską fregatę typu 22 Batch 2 i trzy nowszego typu 23 oraz dwie holenderskie fregaty typu Karel Doorman i dwie typu Jacob van Heemskerck[13]. Te ostatnie stały się jedynymi wyspecjalizowanymi fregatami przeciwlotniczymi we flotach państw Ameryki Południowej, z pociskami Standard SM-1MR, lecz wycofano je już w 2019 roku i zastąpiono przez dwie australijskie fregaty rakietowe typu Adelaide z pociskami SM-2MR[13]. Pozostałe okręty modernizowano w Chile[13]. W latach 2005–06 weszły ponadto do służby dwa nowe okręty podwodne typu Scorpène zbudowane we Francji[14]. W 2012 roku zakupiono od Francji duży okręt desantowy-dok typu Foudre[15].
W 2015 roku personel marynarki liczył 26 162 ludzi, w tym 2194 oficerów, a nadto 2053 żołnierzy piechoty morskiej[14].
W październiku 2016 roku kanadyjska firma IMP Aerospace dostała kontrakt od Chilijskie Ministerstwa Obrony na modernizację morskich samolotów patrolowych i zwalczania okrętów podwodnych P-3ACh Orion[29].
↑ abAleksandr Mitrofonov. Monitor Huáscar pod dwoma banderami. „Okręty Wojenne”. Nr 1/2002. XII (nr 51), s. 11-14, 2002. Tarnowskie Góry. ISSN1231-014X.
↑Michal Stolar, Ivan Zajac. Kręte losy argentyńskich lotniskowców. ARA Veinticino de Mayo. Część 2. „Morze, Statki i Okręty”. 6/2011. XVI (113), s. 23-25, czerwiec 2011. Magnum X miejsce =Warszawa.
Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).