PROFILPELAJAR.COM

Elektrociepłownia Szombierki
Kraftwerk Oberschlesien
	nr rej. A/398/13 z 14 stycznia 2013
	; EC Szombierki widziana z lotu ptaka
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Adres	ul. Kosynierów 30
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Emil i Georg Zillmannowie
Inwestor	Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH
Wysokość całkowita	120 m
Rozpoczęcie budowy	1917
Ukończenie budowy	1920
Pierwszy właściciel	Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH
Obecny właściciel	ARCHE S.A.
	Położenie na mapie Bytomia Elektrociepłownia Szombierki
	Położenie na mapie Polski Elektrociepłownia Szombierki
	Położenie na mapie województwa śląskiego Elektrociepłownia Szombierki
	50°20′42″N 18°53′11″E/50,345000 18,886389
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Elektrociepłownia Szombierki (niem. Kraftwerk Oberschlesien^[2], Kraftwerk Bobrek^[3], dawniej elektrownia Bobrek^[1]) – zespół zabudowy dawnej elektrowni Bobrek z 1920 w Bytomiu czynnej do 2011 roku, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[1].

W skład zabytkowego kompleksu położonego w dzielnicy Szombierki, o powierzchni około 17,88 ha^[4] wchodzą: kotłownia, pompownia, maszynownia, rozdzielnia prądu, wieża wodna „Zegarowa”, wieża węglowa, trzy kominy fabryczne, budynek zarządu, wartownia wraz z otoczeniem^[1]. Razem z Elektrociepłownią Miechowice tworzył Zespół Elektrociepłowni Bytom. Obecnie obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego a jego właścicielem od 2022.08.03. jest Grupa ARCHE^[5].

Historia

Budowę elektrowni Bobrek rozpoczęto po zakończeniu I wojny światowej, jednak pierwsze zane rysunki projektowe pochodzą z 1917 r.^[6] Początkowo zakład planowany był jako fabryka prochu, może o tym świadczyć solidna i potężna konstrukcja, typowa dla budowli o charakterze militarnym, jednak ze względu na zapotrzebowanie na wykorzystanie węgla odpadowego z należącej do spółki kopali Bobrek i Szombierki obiekt zaadaptowano dla potrzeb elektrowni^[7]. Inwestorem była niemiecka spółka Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH należąca wówczas do Joanny Gryzik głównej spadkobierczyni majątku po Karolu Goduli i jej męża Hansa Ulryka Schaffgotscha^{[potrzebny przypis]}^[8]. Obiekt zlokalizowano pomiędzy torami tworzącymi wspólnie kształt trójkąta. W przypadku obrony elektrowni, miały tam stanąć pociągi pancerne, które miały utrudnić zdobycie strategicznego obiektu. Cały kompleks budynków zaprojektowali sławni architekci, Emil i Georg Zillmannowie^[6]^[9]. W obiekcie znalazły się także lampy projektu Petra Berensa.

Elektrownię otwarto 29 listopada 1920. Pierwszymi urządzeniami, które rozpoczęły pracę, były cztery kotły typu Babcock i turbozespół WUMAG o mocy 12,8 MW. W następnych latach uruchomiono 19 kotłów typu Steinmiller, Babcock & Wilcox i Babcock, a także cztery turbozespoły WUMAG i GMA WUMAG. W 1925 roku na wieży elektrowni zamontowano czterostronny zegar marki Siemens und Halske, sprzężony z 54 zegarami działającymi w zakładzie^[6]. Podczas najlepszego okresu w historii „Szombierek” – ok. 1930 r. – w zakładzie pracowało ponad 900 osób. Była to wówczas jedna z największych elektrowni w Europie^[10]. W 1937 roku wzniesiono najwyższy z trzech kominów elektrowni o wysokości 120 metrów, natomiast w latach 1939–1944 osiągnęła maksymalną moc 100 MW.

Elektrownia Szombierki była jednym z pierwszych zakładów, które po wkroczeniu Armii Czerwonej do Bytomia w 1945 r. rozpoczęły działalność. Jest to zasługa pracowników, którzy pomimo ewakuacji większości kierownictwa doprowadzili do rozruchu. W tym samym roku oddziały Armii Czerwonej zdemontowały część urządzeń i wywiozły je w głąb Rosji. Trafiły tam trzy kotły, jeden turbozespół i dwa transformatory sprzęgłowe. 15 maja 1945 roku zakład został przekazany władzom polskim. Zostały w nim cztery turbozespoły i 20 kotłów, co pozwalało na osiągnięcie mocy 70 MW.

W latach 1947–1948 zamontowano 3 kotły typu La Mont oraz dwa turbozespoły typu Skoda-35 MW i I Brneńska. Dzięki temu w 1955 roku osiągnięto moc 108 MW. „Szombierki” były wtedy jedną z największych elektrowni w kraju.

W latach siedemdziesiątych przekształcono „Szombierki” z elektrowni kondensacyjnej w elektrociepłownię. W związku z tym rozbudowano technologiczne układy ciepłownicze, oddano do użytku m.in. wymienniki ciepła, rurociągi magistrali „północnej” i „południowej”. W 1974 roku uruchomiono kocioł wodny WR-25 i poszerzono układ wymienników ciepła do mocy 106 MW (ostatecznie 158 MW). W 1987 roku doprowadzono do Zakładów Gumowych Górnictwa w Łagiewnikach specjalny rurociąg, za pomocą którego dostarczane było ciepło w postaci pary. W 1992 roku wycofano stare kotły rusztowe z okresu międzywojennego i uruchomiono nowy kocioł OR-32. W 1993 roku został powołany do życia ZEC Bytom S.A. oraz ukończono budowę „Magistrali spinającej” EC Szombierki z Elektrociepłownią Miechowice, która połączyła oba zakłady rurociągami ciepłowniczym i parowym^[7]. W latach 1995–1998 EC Szombierki zakończyło wytwarzanie energii elektrycznej. Później obiekt był „źródłem rezerwowo-szczytowym systemu ciepłowniczego miasta”^[5]. Wygaszenie produkcji w zakładzie nastąpiło w październiku 2011 roku^[11].

Teraźniejszość i przyszłość

Elektrociepłownia Szombierki po 1998 roku produkowała ciepło w okresie letnim, gdy prowadzone były remonty w Elektrociepłowni Miechowice, okresach szczytu i w przypadkach awarii, w tym okresie zakład dysponował dwoma kotłami: WR-25 i OR-32, jednym turbozespołem o mocy 8,8MW oraz jednym kotłem ciepłowniczym o mocy 29 MW. ZEC Bytom S.A. sukcesywnie wycofywał produkcje z Szombierek. Dzięki planom spółki związanych z zakładem, kompleks budynków elektrociepłowni stał się sceną przeróżnych wydarzeń kulturalnych. W największej hali „Szombierek” odbyły się m.in.: Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego, Gala Mozartowska, Festiwal Teatromania i Festiwal Sztuki Wysokiej. Dzięki imprezom zorganizowanym w zakładzie, ZEC Bytom S.A. 22 listopada 2006 roku otrzymał nagrodę Arts & Business Award w kategorii małe i średnie przedsiębiorstwa.

Z racji wycofywania produkcji z zakładu, pojawił się problem wykorzystania unikatowego na skalę światową kompleksu budynków. ZEC Bytom S.A. planował przekształcić Elektrociepłownię Szombierki w dynamiczne centrum kulturalne połączone z pasażem handlowym, centrum kongresowym, powierzchniami wystawienniczymi oraz średniej klasy hotelem. W tym celu podpisano list intencyjny z Urzędem Miejskim w Bytomiu, na mocy którego miały być poczynione starania o przyznanie funduszy na adaptacje obiektu do nowej funkcji z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007–2013. W tym samym czasie prowadzone były również rozmowy z prywatnymi inwestorami. W 2010 roku EC Szombierki został włączony do Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, następnie w roku 2011 został przejęty przez fińskie konsorcjum Fortum co spowodowało zamknięcie zakładu i zawieszenie działalności kulturalnej^[12]. W styczniu 2013 roku EC Szombierki zostały wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego pod numerem A/398/13, a w latach 2016 i 2017 zostały przejęte przez spółkę Rezonator^[13], która planuje adaptację Elektrociepłowni na działalność kulturalną^[14]. W tym celu został powołany EC Generator jako innowacyjny i wielopoziomowy projekt edukacyjno – kulturalny planowany na lata 2018–2025. Fundacja EC Generator ma na celu połączyć funkcje edukacyjne, kulturalne, muzealne i rozrywkowe na terenie EC Szombierki^[15].

Dnia 10 czerwca 2017 roku można było wejść na teren EC Szombierki w ramach Industriady^[16].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 24 [dostęp 2017-08-22] .
↑ MichalinaM. Bednarek MichalinaM., Znów „zapłoną” kominy prawie stuletniej Elektrociepłowni Szombierki. Gigant w budowie. Kraftwerk Oberschlesien [online], Gazeta Wyborcza, 7 czerwca 2017 [dostęp 2017-09-13] .
↑ EC Szombierki – Industrialna katedra ma już 95 lat, [w:] bytomski.pl [online] [dostęp 2017-08-21] .
↑ EC Szombierki – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
↑ ^a ^b Bytom – Elektrociepłownia Szombierki, [w:] Zamki, Pałace, Atrakcje turystyczne [online] [dostęp 2018-01-15] .
↑ ^a ^b ^c DominikaD. Oleś DominikaD., OlgaO. Zych OlgaO., 100 Years of an Industrial Cathedral: The Szombierki Combined Heat and Power Plant in Bytom, „Wiadomości Konserwatorskie Journal of Heritage Conservation”, 65, 2021, s. 134–146, DOI: 10.48234/WK65SZOMBIERKI, ISSN 0860-2395 [dostęp 2024-02-19] .
↑ ^a ^b Dzieje elektrowni – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
↑ Joanna Schaffgotsch, zwana śląskim Kopciuszkiem [online], Odkrywając Śląsk, 26 lutego 2014 [dostęp 2017-08-19] .
↑ DominikaD. Oleś DominikaD., Architektura przemysłowa w twórczości Emila i Georga Zillmannów  na Górnym Śląsku na początku XX wieku, wrzesień 2019, ISSN 1896-4133 .
↑ Zespół elektrowni Boberek ob. elektrociepłownia Szombierki [online], Narodowy Instytut Konserwacji, 11 września 2011 [dostęp 2024-02-19] , Dokumentacja konserwatorska, biała karta obiektu.
↑ Co dalej z Elektrociepłownią Szombierki? [online], BytomOnline.pl, 24 listopada 2011 [dostęp 2018-01-15] .
↑ Energia kultury – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
↑ EC Szombierki ma inwestora – Bytomski.pl [online], bytomski.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.biz [dostęp 2016-10-27] .
↑ EC Generator – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
↑ INDUSTRIADA otwiera bramy EC Szombierki w Bytomiu [online], Industriada [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-20] (pol.).