Czingiz Ajtmatow

ros. Чингиз Торекулович Айтматов
kirg. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов

Fotografia Ajtmatowa, 2003
Imię i nazwisko	Czingiz Torekulowicz Ajtmatow
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1928 Szeker
Data i miejsce śmierci	10 czerwca 2008 Norymberga
Narodowość	rosyjska, kirgiska, tatarska
Język	rosyjski, kirgiski
Alma Mater	Instytut Literacki imienia A.M. Gorkiego
Dziedzina sztuki	proza, dramat, scenariusz
Ważne dzieła
Żegnaj, Gulsary! Dżamila Golgota
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Czingiz (Shyngyź, Shyngýs) Torekulowicz Ajtmatow (ros. Чингиз Торекулович Айтматов, kirg. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов; ur. 12 grudnia 1928 w Szeker, Kirgiska Autonomiczna SRR, zm. 10 czerwca 2008 w Norymberdze, Niemcy) – rosyjski i kirgiski pisarz, jeden z animatorów pieriestrojki, zapoczątkował też otwarcie Kirgistanu na Zachód. Ponadto dramaturg i scenarzysta filmowy.

Ukończył wyższą szkołę rolniczą (1953) oraz Instytut Literacki imienia A.M. Gorkiego (1958)^[1].

W swoich utworach literackich często posługiwał się przypowieścią^[2] i metaforą^[3], zajmował się tematyką obyczajową i społeczną. Często sięgał też do folkloru^[4][5].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 22. MFF w Cannes (1969)^[6].

Książki Czingiza Ajtmatowa stanowiły podstawę wielu adaptacji filmowych. Najbardziej znaną aktorką, która stworzyła postacie głównych bohaterek utworów pisarza, jest Natalja Arinbasarowa^[7].

• 1961: Przełęcz (Перевал, według Topolek moj krasnoj kosynkie)^[8]
• 1962: Znój (Зной, według Wielbłądziego oka)^[8]
• 1966: Pierwszy nauczyciel (Первый учитель, w reżyserii Andrieja Konczałowskiego, w roli głównej Natalja Arinbasarowa)^[9]
• 1967: Matczyne pole (Материнское поле)^[8]
• 1968: Żegnaj, Gulsary! (Бег иноходца)^[8]
• 1969: Dżamila (Джамиля, w reżyserii Iriny Popławskiej, w roli głównej Natalja Arinbasarowa)^[10]
• 1975: Czerwone jabłko (ros. Красное яблоко, kirg. Кызыл алма), reż. Tołomusz Okiejew, w roli głównej Tattybübü Tursunbajewa^[11][12]
• 1975: Biały statek (Белый пароход)^[8]
• 1979: Żurawie przyleciały wcześnie (Ранние журавли)^[8]

Bohater Republiki Kirgiskiej. Został odznaczony m.in. Orderem „Manas”, Złotym Medalem „Sierp i Młot” Bohatera Pracy Socjalistycznej (31 lipca 1978), dwukrotnie Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej, dwukrotnie Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy, Orderem Przyjaźni Narodów oraz rosyjskim Orderem Przyjaźni (1998) i Orderem Uśmiechu. Trzykrotny laureat Nagrody Państwowej ZSRR (1968, 1977, 1983) oraz Nagrody Leninowskiej za cykl Opowieści gór i stepów (1963)^[8].

• 1961 – Moja dziewczyna (ros. Тополёк мой в красной косынке)
• 1966 – Żegnaj, Gulsary (ros. Прощай, Гульсары!)
• 1970 – Biały statek (ros. Белый пароход)
• 1975 – Żurawie przyleciały wcześnie (ros. Ранние журавли)
• 1980 – Dzień dłuższy niż stulecie (ros. Буранный полустанок lub И дольше века длится день)
• 1986 – Golgota (ros. Плаха) – historia Abdiasza Kallistratowa, młodego dziennikarza, zabitego w stepie
• 1992 – Biełoje obłako Czyngischana (ros. Белое облако Чингисхана)
• 1996 – Tawro Kassandry (ros. Тавро Кассандры)
• 1998 – Wstriecza s odnim bachai (ros. Встреча с одним бахаи)
• 2006 – Kogda padajut gory (Wiecznaja niewiesta) (ros. Когда падают горы (Вечная невеста))

• 1952 – Gazietczyk Dzjujdo (ros. Газетчик Дзюйдо)
• 1953 – Aszym (ros. Ашим)
• 1957 – Trudnaja pierieprawa (ros. Трудная переправа)
• 1957 – My idiem dalsze (ros. Мы идем дальше)
• 1957 – Nocznoj poliw (ros. Ночной полив)
• 1957 – Twarzą w twarz (ros. Лицом к лицу)
• 1958 – Dżamila (ros. Джамиля) – pierwszy znany w Europie utwór Ajtmatowa, przetłumaczony na język francuski, który nazwano „najpiękniejszą historią miłosną”. Od tego właśnie momentu wszystkie jego utwory cieszyły się sporym zainteresowaniem
• 1958 – Sopierniki (ros. Соперники)
• 1960 – Wielbłądzie Oko (ros. Верблюжий глаз) – opublikowane w tłumaczeniu Krystyny Latoniowej zbiorze „Opowiadania pisarzy radzieckich” (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968)
• 1962 – Pierwszy nauczyciel (ros. Первый учитель)
• 1976 – Matczyne pole (ros. Материнское поле)
• 1977 – Łaciaty pies biegnący brzegiem morza (ros. Пегий пёс, бегущий краем моря)
• 1991 – Na riekie Bajdamtał (ros. На реке Байдамтал)
• Płacz pierieletnoj pticy (ros. Плач перелетной птицы)
• Ziemla i flejta (ros. Земля и флейта)

• 1973 – Wejście na Fudżi-jamę (ros. Восхождение на Фудзияму) – napisany razem z Kałtajem Muchamedżanowem

• 1997 – Płacz ochotnika nad propast'ju (ros. Плач охотника над пропастью) – napisany razem z M. Szachanowym
• Czy podważane są zasady?

Źródła w języku angielskim

• Biografia Ajtmatowa w Encyklopedii Pisarzy Radzieckich. [dostęp 2014-05-20]. (ang.).
• Biografia Ajtmatowa na portalu Russia-InfoCentre. [dostęp 2014-06-02]. (ang.).
• Chingiz Aytmatov, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-06-02]  (ang.).

Źródła w języku rosyjskim

• Айтматов Чингиз Торекулович – Герои страны. [dostęp 2010-06-02]. (ros.).
• Biografia Ajtmatowa na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-06-02]. (ros.).

• CENGİZ AYTMATOV. "ÖMÜR UZAR SONSUZ OLUR" – serwis internetowy poświęcony twórczości pisarza (tur. • ang.)