Charles d’Éon

Charles-Geneviève-Louis-Auguste-André-Timothée d’Éon de Beaumont

Chevalier d’Éon

Charles d’Éon na portrecie pędzla Thomasa Stewarta z 1792 roku według Jean-Laurent Mosniera
Data urodzenia	5 października 1728
Data śmierci	21 maja 1810
Multimedia w Wikimedia Commons

Charles d’Éon, właśc. Charles-Geneviève-Louis-Auguste-André-Timothée d’Éon de Beaumont (ur. 5 października 1728, zm. 21 maja 1810) − francuski dyplomata, szpieg, żołnierz, mason. Zasłynął z noszenia damskich sukien i podawania się za kobietę; jego anatomiczną płeć jednoznacznie ustalono dopiero po śmierci. Posługiwał się różnymi imionami, był znany jako Chevalier d’Éon (kawaler d’Éon), Mademoiselle d’Éon (panna d’Éon).

Charles d’Éon urodził się w Tonnerre jako syn adwokata Louisa d’Éon de Beaumont i Françoise de Chavanson^[1]. Większość informacji o wczesnych latach życia d’Éona pochodzi z jego autobiografii, której wiarygodność jest kwestionowana^[2]. Akt urodzenia wyraźnie określa płeć narodzonego jako mężczyzny. Matka miała do ukończenia przez niego 7 lat – rzekomo dla zabawy – przebierać za dziewczynkę, wykorzystując ubranka drugiego dziecka, córki Lei. Biografowie podkreślali fizyczną, niemal dziewczęcą, wątłość chłopczyka^[3]. Źródłem wątpliwości były też dwa pierwsze imiona dziecka, pasujące do obu płci – pod ich żeńskimi wersjami d’Eon miał być jako trzyletnie dziecko ofiarowany Najświętszej Maryi Pannie^[4].

W 1749 d’Éon ukończył Collège Mazarin w Paryżu i rozpoczął służbę w administracji^[1]. W 1758 został mianowany królewskim cenzorem historii i literatury^[5].

W wolnych chwilach wprawiał się w szermierce. Był drobny, delikatny, ale za to sprytny^[5]. Zwinności fizycznej dorównywała bystrość umysłu. Wyróżniał się erudycją i inteligencją^[6].

Pewnego dnia d’Eon założył się z przyjaciółmi, że przebierze się za kobietę i będzie ją udawał tak dobrze, że na żart nabierze się nawet Madame Pompadour, kochanka Ludwika XV. D’Eon wygrał zakład, oklaskiwał go nawet król, który był zachwycony metamorfozą^[5]. Zdolności te w połączeniu z doskonałą mimiką oraz andrygonicznymi, jak niektórzy zwracają uwagę, cechami fizycznymi sprawiły, że d’Eon świetnie sprawił się jako szpieg – jeden z trzydziestki tajnych agentów Le Secret du Roi^[7]. Dołączył do niego w 1756. Realizował wyłącznie zlecenia królewskie, często bez wiedzy ministrów i wbrew oficjalnej polityce międzynarodowej^[1].

Od 1743 wersalski dwór nie miał w Petersburgu nawet konsula, załatwiając bieżące sprawy przez domy handlowe. Książę Conti, kierujący Le Secret du Roi, postanowił wyprawić do Imperium Rosyjskiego d’Eona wraz z towarzyszami, mając nadzieję, że występujący pod przykrywką Lei de Beaumont (własnej siostry) szpieg^[8] wybada stan negocjacji rosyjsko-angielskich i dotrze do cesarzowej Elżbiety^[1]. Dyplomata w kobiecym przebraniu nie wzbudził podejrzeń, ponieważ, jak zapisano w aktach francuskiego ministerstwa, był młody, drobnej postury (wysoki na 5 stóp i 4 cale), o pełnej piersi, nogami zaś miał takie, że predystynowały go do przebieranek^[9]. Wyróżniał się niebieskimi oczyma, nienaturalnie wysokim jak na mężczyznę głosem oraz młodzieńczą zdrową cerą^[5]. W odpowiedniej chwili d’Eon ujawnił prawdziwą tożsamość i dostarczył carycy list od Ludwika XV ukryty w oprawie dzieła Monteskiusza. W rezultacie Rosja odwróciła się od planowanego sojuszu z Anglią, a zawarty w maju 1756 traktat francusko-austriacki doczekał się w roku następnym rosyjskiego podpisu^[10]. Na Wersalu rozeszła się plotka, że d’Eon jest hermafrodytą^[6]. Kiedy sojusz zaczął się łamać, d’Éon wrócił w 1758 do Petersburga pod własnym nazwiskiem jako sekretarz ambasady. Zwracano uwagę na jego niesamowite podobieństwo do siostry. W tym czasie Bestużew został oskarżony o spiskowanie z żoną następcy tronu Piotra, księżniczką Katarzyną, a sojusznik Francji, Michaił Woroncow, został mianowany kanclerzem. d’Eon wracał z rosyjskiej stolicy z ratyfikowanymi traktatami francusko-rosyjskimi^[10].

Powrócił do Francji w 1761 i pracował jako sekretarz ambasadora, chargé d'affaires, a ostatecznie tymczasowy poseł pełnomocny przy brytyjskim tronie, działając zarówno w interesie ministra spraw zagranicznych, jak i Le Secret du Roi. Chcąc skompromitować dyplomatę, przeciwnicy polityczni zaczęli plotkować, że jest kobietą. Ten wyzywał na pojedynek każdego, kto ośmielał się wątpić w jego męskość^[10]. Został wkrótce kapitanem dragonów, walczył w wojnie siedmioletniej^[1]. W nagrodę za przewiezienie do Wersalu podpisanego przez Jerzego III traktatu pokojowego z Francją d’Éon zyskał oficjalne prawo do tytułu kawalera (chevalier) oraz przysługujący mu za odwagę na polu walki order św. Ludwika, który odebrał 30 marca 1763^[10].

Nie skąpił pieniędzy na przyciąganie londyńskich elit wystawnymi przyjemnościami. Jako Charles i jako Lea – występował bowiem raz jako mężczyzna, innym razem jako kobieta – stał się ważną osobistością na angielskim dworze^[7]. Obie tożsamości d’Eona – osobistości lubiące pokazać się i błyszczeć w towarzystwie, obdarowując znajomych – sprawiły, że zaczął popadać w długi^[11].

W 1763 został ministrem pełnomocnym w Londynie, którą to funkcję wykorzystał do pracy szpiegowskiej. Wkrótce potem musiał opuścić posadę z powodu konfliktu z przełożonymi, których usiłował szantażować zdradzeniem planów inwazji francuskiej na Wielką Brytanię^[8]. Następne lata spędził w Londynie na wygnaniu^[2]. W 1764 opublikował Lettres, mémoires, et négociations particuliéres, nie zdradził w nich jednak francuskich planów inwazji^[1]. W 1766 otrzymał od króla Francji pensję^[1]. Ambasada francuska w Londynie ogłosiła, że d’Eon jest kobietą, co miało go zdyskredytować w oczach wszystkich, z którymi miał kontakt. Pomysł był chybiony – londyńczycy zachwycali się dyplomatą, sprzedawano ryciny z jego podobiznami. Chociaż po Londynie przechadzał się zazwyczaj w wojskowym mundurze, na giełdzie przez rok obstawiano zakłady o jego prawdziwą płeć^[2]. Sam d’Eon nie odnosił się do plotek^[7]. Kontynuował pracę szpiega, jednocześnie poświęcając się swojemu hobby – bibliofilstwu; w swojej rezydencji w Londynie zgromadził 6 tys. książek i 500 rzadkich manuskryptów^[1].

W 1777, po śmierci Ludwika XV, powrócił do Francji, gdzie ogłosił, że jest kobietą. Było to warunkiem postawionym podczas negocjacji z Ludwikiem XVI, które w imieniu króla prowadził Beaumarchais^[1]. Pamflecista Théveneau de Morande ogłosił w Londynie drukiem, że 3 lipca 1774 r. Charles-Genevieve d’Éon objawił mi z własnej woli swą płeć, pokazując pierś, a nawet pozwolił wsunąć rękę pod kołdrę. To była prawdziwa kobieta!^[3]. Doktor Le Goux, dawny medyk ambasady francuskiej, potwierdził oświadczenie powagą swej naukowej wiedzy. W dniu 25 sierpnia 1775 d’Eon oddał wszystkie posiadane przez siebie tajne dokumenty i oficjalnie potwierdził, że w dzieciństwie jego płeć ukryła matka. Król oświadczył, że Charles Genevieve Louise Augusta Timothee d’Éon de Beaumont niniejszym jest zobowiązany do porzucenia munduru dragona, (…) i ma powrócić do stroju właściwego jego przyrodzonej płci; jest zabronione, by pokazywał się w jakiejkolwiek części królestwa w innym stroju niż ten, który przystoi kobiecie^[13]. Zagwarantowano mu środki na zakup drogiej garderoby, a królowa Maria Antonina wysłała mu kilka gorsetów oraz dwórki do służby^[9]. Do końca 1777 d’Éon został uznany za kobietę we Francji i Anglii. Dzięki temu mógł też liczyć dożywotnio na królewską pensję. Jako panna d’Éon miał zajmować się rodową rezydencją w Tonnerre oraz wyrobem wina^[7][10].

Po wybuchu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych próbował zaciągnąć się do oddziałów wspomagających powstańców, ale nie uzyskał pozwolenia. Następne sześć lat spędził przymusowo w rodzinnej miejscowości^[1].

Między 1777 a 1780 d’Eon przeżył głębokie nawrócenie religijne, bliska stała mu się ideologia jansenistyczna. Za Listem do Galatów zaczął uważać, że w niebie nie ma rozróżnienia ze względu na płeć. Bóg zaś daje każdemu ciało, jakie uważał, że do niego pasuje^[7]. We wspomnieniach wydanych w 1779 twierdził, że urodził się dziewczynką, a został wychowany jako chłopiec, ponieważ – zgodnie z kontraktem ślubnym – ojciec liczyć mógł na pokrycie długów spadkiem żony jedynie po spłodzeniu męskiego potomka^[2]. Początkowo Charles myślał, że chwałę zdobędzie jako dyplomata i żołnierz w służbie Francji, jednak ze względu na to, że męskość jest od narodzenia skażona przyrodzonym złem, nie mógł stać się cnotliwym człowiekiem. Za zło na świcie zaczął winić mężczyzn, a kobiecość traktował jako coś duchowego. Został kobietą, ponieważ życie jako płeć przeciwna do jego biologicznej było szansą na moralne odrodzenie. Cnota kobiety triumfuje we mnie – pisał po transformacji. Jako szpieg mógł mieć bardziej pragmatyczny powód oficjalnego uznania się za kobietę – zabrakło mu pieniędzy i by przeżyć, musiał wrócić do Francji^[7][10].

W 1779 opublikował swoje pamiętniki La Vie Militaire, politique, et privée de Mademoiselle d’Éon^[10].

Sześć lat później powrócił do Wielkiej Brytanii. W wyniku francuskiej rewolucji utracił pensję i był zmuszony sprzedać swoją bibliotekę. W 1792 roku wysłał list do francuskiego Zgromadzenia Narodowego z propozycją wystawienia dywizji kobiecej do walki przeciw Habsburgom, ale ofertę odrzucono. Chciał jak Joanna d’Arc wystąpić jako kobieta w męskim stroju, by walczyć i umrzeć za naród, Prawo i Króla^[7][9][11]. Sam walczył jednak w wojsku, został ranny w 1796^[1].

Od 1795 d’Éon nawiązał znajomość z wdową po angielskim admirale, Mary Cole. Przez 15 lat prowadzili razem gospodarstwo domowe przez 15 lat. Resztę życia spędził w biedzie w Londynie, przez cały czas nosząc kobiece suknie^[8].

Zmarł w Londynie w 1810, a autopsja wykazała, że anatomicznie był mężczyzną^[2]. Lekarz M. Copeland, który badał jego ciało w obecności m.in. kilkunastu członków Akademii Medycznej Wielkiej Brytanii, oświadczył, zmarły od urodzenia był mężczyzną, miał pod każdym względem doskonale uformowane męskie narządy^[14]. Lekarz zapisał też, że ciało prezentowało nienaturalną krągłość kończyn, miał słabo wykształcony zarost, gardło było bez dwóch zdań żeńskie, ramiona kwadratowe, piersi nienaturalnie pełne; ramiona, dłonie i palce solidne; biodra bardzo małe, a nogi i stopy podobne do ramion^[4]. Dziś twierdzi się, że być może d’Eon cierpiał na zespół Kalmanna powodujący niepełny rozwój cech płciowych^[3]. Ciało pochowano na cmentarzu Saint-Pancrace. Na nagrobku umieszczono napis „Éon de Beaumont 1728–1810”, bez imion i jakichkolwiek danych wskazujących na płeć^[8].

Nie są znane jakiekolwiek związki miłosne d’Éona – ani jako kobiety, ani jako mężczyzny^[8]. Niektórzy wskazują na istnienie kochanki Nadzieżdy, którą d’Eon poznał podczas pobytu w Petersburgu, miał z nią dziecko, wreszcie, spędził z nią ostatnie lata życia w Londynie. W czasie pierwszej misji szpiegowskiej d’Eon miał mieć romans z carycą Elżbietą^[15]. Podejrzewano go o romans z królową Zofią Charlottą^[6].

Od jego nazwiska utworzono jedną z synonimicznych nazw transwestytyzmu – eonizm^[2][16].

Jego życiu poświęcono kilka książek, sztukę teatralną i serial anime (Le Chevalier d’Éon). Pojawia się w grach i serialach^[17][18][19].

Jego imię nosi The Beaumont Society^[20].

Jego nazwisko umieszczono na pomniku The Burdett-Coutts w St Pancras Gardens w Londynie^[21].

• 
  d’Éon na portrecie autorstwa Augustina de Saint-Aubin, XVIII wiek
• 
  d’Éon jako młody mężczyzna
• 
  d’Éon jako młody żołnierz
• 
  d’Éon na portrecie z XVIII wieku
• 
  d’Éon w stroju kobiecym, ok. 1775
• 
  d’Éon na grafice autorstwa J.B. Bradela, 1779
• 
  d’Éon jako Mademoiselle de Beaumont
• 
  d’Éon na grafice autorstwa T. Chambersa, 1787