Cerkiew św. Symeona Słupnika w Dołhobyczowie

Cerkiew Świętego Szymona Słupnika
Zabytek: nr rej. A/1555 z dnia 28.03.1988.
cerkiew filialna
Ilustracja
Elewacja frontowa
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Dołhobyczów

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

lubelsko-chełmska

Wezwanie

św. Symeona Słupnika

Wspomnienie liturgiczne

1/14 września

Położenie na mapie gminy Dołhobyczów
Mapa konturowa gminy Dołhobyczów, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Dołhobyczów, cerkiew św. Symeona Słupnika”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Dołhobyczów, cerkiew św. Symeona Słupnika”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Dołhobyczów, cerkiew św. Symeona Słupnika”
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego
Mapa konturowa powiatu hrubieszowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Dołhobyczów, cerkiew św. Symeona Słupnika”
Ziemia50°34′50,4″N 24°02′01,4″E/50,580667 24,033722
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew św. Szymona Słupnika – prawosławna cerkiew filialna w Dołhobyczowie. Należy do parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Hrubieszowie, w dekanacie Zamość diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Pierwszą cerkiew prawosławną w Dołhobyczowie wzniesiono przed 1472. Miejscowa parafia przyjęła następnie unię. W 1875 została przymusowo wcielona do prawosławnej eparchii chełmsko-warszawskiej w ramach likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Obecnie istniejąca świątynia powstała na początku XX wieku po pożarze starszej cerkwi. Autorem jej projektu był Władimir Pokrowski. Była to jedna z nielicznych w zaborze rosyjskim świątyń reprezentujących styl bizantyjsko-rosyjski w wariancie neobizantyjskim.

Cerkiew pozostawała siedzibą parafii w okresie międzywojennym, natomiast po przesiedleniach ludności ukraińskiej w latach 40. XX wieku została opuszczona i przeszła na własność Skarbu Państwa. Była użytkowana przez spółdzielnię „Samopomoc Chłopska”, następnie stała pusta. W 1967 Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny uzyskał zgodę na wznowienie w niej życia liturgicznego, jednak z powodu bardzo złego stanu technicznego zaniedbanego budynku plany te zarzucono. Budynek został zabezpieczony przed dalszą degradacją na początku lat 90. XX wieku, jednak dopiero w latach 2007–2010 diecezja lubelsko-chełmska przeprowadziła jego kompleksowy remont. W świątyni nie odbywają się regularne nabożeństwa z powodu braku ludności prawosławnej w miejscowości.

Budowla położona jest na skraju parku dworskiego w Dołhobyczowie, w południowo-wschodniej części miejscowości[1]. Nowy cmentarz prawosławny znajduje się dalej od świątyni[2].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 28 marca 1988 pod nr. A/438 (nowy nr A/1555)[3].

Historia

Pierwsza cerkiew w Dołhobyczowie. Budowa murowanej świątyni

Pierwsze informacje o prawosławnej cerkwi w Dołhobyczowie pochodzą z 1472[4]. Miejscowa placówka duszpasterska przyjęła następnie unię. Parafią prawosławną stała się ponownie w 1875 po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Następnie działała w strukturach dekanatu tomaszowskiego I eparchii chełmsko-warszawskiej, później – eparchii chełmskiej[5]. Drewniana cerkiew z XV w. istniała do początku wieku XX[4]. Nie była położona w tym samym miejscu, co obecna świątynia, ale 150 m dalej na północ, na wzniesieniu po wschodniej stronie drogi do Oszczowa. Istnienie starszej cerkwi upamiętnia obelisk z krzyżem prawosławnym i cerkiewnosłowiańską inskrypcją. Niezachowaną cerkiew otaczał cmentarz, również niezachowany (od dwudziestolecia międzywojennego jest to cmentarz wojskowy)[6].

Aktualnie istniejąca świątynia została wybudowana po pożarze starszej[7]. Jako moment budowy wymieniana jest data 1910[7], 1904[8][9], 1903–1904[4] lub 1900–1904[10]. Na obelisku upamiętniającym dawną cerkiew wskazuje, że istniała ona do r. 1904[2]. Autorem projektu nowego budynku sakralnego był architekt eparchii chełmskiej Władimir Pokrowski[10].

Do 1947

W dwudziestoleciu międzywojennym cerkiew początkowo nie była przewidywana do otwarcia – Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1919 nie uwzględniło placówki duszpasterskiej w Dołhobyczowie w wykazie projektowanych etatowych parafii prawosławnych. Mimo to cerkiew została udostępniona wiernym najpóźniej w 1923. Była to jedna z siedemnastu czynnych świątyń tego wyznania w powiecie hrubieszowskim, była świątynią parafii wchodzącej w skład dekanatu hrubieszowskiego diecezji warszawsko-chełmskiej PAKP[11].

Po II wojnie światowej i wysiedleniach Ukraińców w latach 40. XX wieku obiekt sakralny został porzucony[12]. W kwietniu 1947 w Dołhobyczowie pozostało jeszcze 386 prawosławnych, zaś w całym powiecie ich liczbę szacowano na 865 osób. W związku z tym PAKP ubiegał się o zachowanie parafii dołhobyczowskiej, jednak nie otrzymał zgody na rejestrację czynnej cerkwi. Z tego samego roku pochodzi okólnik Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, który negatywnie odnosił się do otwierania jakichkolwiek świątyń prawosławnych w powiecie. Ich działanie miałoby bowiem przyczyniać się do jego ukrainizacji[13]. Obecność wyznawców prawosławia w Dołhobyczowie, spotykających się na modlitwę w prywatnych domach, odnotowano także po 1947[14].

Galeria

  • Elewacja tyna
    Elewacja tyna
  • Wnętrze
    Wnętrze
  • Elewacja boczna
    Elewacja boczna

Dewastacja. Próby odzyskania świątyni

Opuszczona świątynia przeszła na własność Skarbu Państwa[1]. Do 1956 użytkowała ją gminna spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”[15]. W wymienionym roku Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny ponownie ubiegał się o odzyskanie budowli i utworzenie filii parafii w Hrubieszowie, jednak władze wydały w tej sprawie odpowiedź odmowną, twierdząc, że w miejscowości przebywa zbyt mała liczba wiernych i że nie będą oni w stanie utrzymać cerkwi[15]. Wpływ na negatywną decyzję miała zła opinia wystawiona przez lubelski Urząd ds. Wyznań ks. M. Ościence z Hrubieszowa – zwolennikowi wprowadzenia języka ukraińskiego do liturgii[15]. Kolejną próbę odzyskania świątyni podjął w 1967 metropolita warszawski i całej Polski Stefan, który twierdził, że w Dołhobyczowie istnieje 200-osobowa społeczność prawosławna, i z uwagi na odległość nie może w praktyce korzystać z cerkwi w Hrubieszowie[15]. Metropolita rozpoczął starania o zwrot cerkwi po tym, gdy został poinformowany, że może ona zostać rozebrana lub uznana za trwałą ruinę. Władze zgodziły się na restytucję parafii w Dołhobyczowie i na powtórne poświęcenie budynku. Bardzo zły stan techniczny obiektu sprawił jednak, że po rekonsekracji i tak nie rozpoczęto w świątyni regularnych nabożeństw[16]. W kolejnych latach niezagospodarowana cerkiew ulegała stopniowej dewastacji[1].

Odnowienie

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny odzyskał obiekt w latach 80. XX wieku. Na początku kolejnego dziesięciolecia diecezja lubelsko-chełmska przeprowadziła częściowy remont świątyni, wymieniając dach na kopułach, wstawiając nowe drzwi i zabezpieczając bryłę budynku. Z braku funduszy nie było możliwe całkowite odnowienie zniszczonego obiektu[17].

W 2006 władze gminy informowały o planach wyremontowania budynku i umieszczenia w nim muzeum sztuki sakralnej Kościoła katolickiego (obrządków łacińskiego i greckokatolickiego), prawosławia i judaizmu[18]. Ostatecznie cerkiew w Dołhobyczowie została odremontowana dzięki uzyskaniu przez diecezję lubelsko-chełmską PAKP dofinansowania z Funduszu Norweskiego na jej renowację. W ramach tego samego projektu odnowiona została cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Szczebrzeszynie, a łączny koszt dofinansowania wyniósł 1,5 mln euro[1]. 900 tys. złotych przeznaczyło na ten cel polskie ministerstwo kultury[19], a 200 tys. – miasto i gmina Szczebrzeszyn[4]. Prace rozpoczęto w sierpniu 2007[17].

Obiekt został otwarty po zakończonym remoncie 28 maja 2010, w obecności przedstawicieli władz centralnych i lokalnych, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Moniki Smoleń, duchowieństwa prawosławnego i rzymskokatolickiego, przedstawicieli Funduszu Norweskiego oraz konsula Ukrainy w Lublinie[20]. Molebień w cerkwi, pierwsze nabożeństwo od lat 40. XX wieku, sprawował wówczas arcybiskup lubelski i chełmski Abel[12]. Współcześnie (początek XXI w.) w Dołhobyczowie nie ma ludności prawosławnej[21].

Architektura

Cerkiew w Dołhobyczowie została wzniesiona według tego samego projektu, co przedstawiona na archiwalnej pocztówce cerkiew w Tomaszowie Mazowieckim

Budynek reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski[7] w wariancie neobizantyjskim[10]. Został wzniesiony na planie krzyża greckiego[4]. Nad jego środkową częścią położony jest ośmioboczny bęben, na którym posadowiono kopułę. Boczne ramiona krzyża przykrywają dachy o linii sklepień kolebkowych. Pomieszczenie ołtarzowe wzniesiono na planie prostokąta, zamyka je półkolista absyda. Z kolei nad przedsionkiem trójdzielnej budowli wznosi się zwieńczona latarnią z kopulastym hełmem dzwonnica. Dach przedsionka jest półkopulasty, trójpołaciowy[9]. Świątynię zdobią kolumienki o głowicach kostkowych oraz kostkowe i zygzakowe fryzy[22].

Architektura cerkwi dołhobyczowskiej była ewenementem na tle innych prawosławnych świątyń wzniesionych w okresie zaboru rosyjskiego. Zastosowany styl neobizantyjski w takiej formie reprezentowały oprócz niej tylko zbudowane według tego samego projektu Pokrowskiego cerkwie w Tomaszowie Mazowieckim (poświęcona w 1901) i w Rygałówce (z 1902)[22][a].

We wnętrzu świątyni znajduje się jednorzędowy ikonostas[23]. Został on zrekonstruowany razem z polichromiami w czasie ostatniego remontu[19] na podstawie zdjęć przechowywanych w archiwum we Lwowie[4]. Podczas renowacji uporządkowano także cmentarz prawosławny w Dołhobyczowie[19], wcześniej porzucony[1], i zrekonstruowano ogrodzenie[20].

Uwagi

  1. ↑ Cerkiew w Tomaszowie Mazowieckim została zburzona w ramach rewindykacji cerkwi prawosławnych w II RP, natomiast świątynia rygałowska w tym samym okresie stała się rzymskokatolickim kościołem. Cechy stylu neobizantyjskiego wykazuje także dawna kaplica seminarium duchownego w Chełmie. Por. P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 100, 146 i 151. ISBN 83-232-1463-8.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Nowak B.: Zabytki będą remontowane. dziennikwschodni.pl, 20 marca 2008. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  2. ↑ a b Kawałko 1994 ↓, s. 32–33.
  3. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  4. ↑ a b c d e f Klimuk N.. By przywrócić dawny blask. „Przegląd Prawosławny”. 7 (277), lipiec 2008. ISSN 1230-1078. 
  5. ↑ Dmitruk S.. O tomaszowskiej parafii. „Przegląd Prawosławny”. 2 (296), luty 2010. ISSN 1230-1078. 
  6. ↑ Kawałko 1994 ↓, s. 31–32.
  7. ↑ a b c Zabytki powiatu hrubieszowskiego. Hrubieszów: Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 2011, s. 39. ISBN 978-83-931607-0-9.
  8. ↑ Szlak cerkiewny. dolhobyczow.pl. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  9. ↑ a b Cynalewska-Kuczma 2004 ↓, s. 134.
  10. ↑ a b c Dołhobyczów. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  11. ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 42–45. ISBN 978-83-925882-0-7.
  12. ↑ a b Grajko J.. Świadczą o naszej tu obecności. „Przegląd Prawosławny”. 7 (301), s. 30, lipiec 2010. ISSN 1230-1078. 
  13. ↑ Wysocki 2011 ↓, s. 78.
  14. ↑ Wysocki 2011 ↓, s. 128.
  15. ↑ a b c d Wysocki 2011 ↓, s. 130.
  16. ↑ Wysocki 2011 ↓, s. 181.
  17. ↑ a b Kuprianowicz G.: 2007 VIII 24 Dołhobyczów: początek remontu zabytkowej cerkwi prawosławnej. lublin.cerkiew.pl, 24 sierpnia 2007. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  18. ↑ Wójtowicz L.: Ratujmy, co się da. dziennikwschodni.pl, 17 maja 2006. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  19. ↑ a b c Szczebrzeszyn. Dołhobyczów: Cerkwie jak nowe, a nawet piękniejsze. dziennikwschodni.pl, 21 maja 2010. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  20. ↑ a b Osypiuk J.: 2010 VI 01 Dołhobyczów, Szczebrzeszyn – uroczystości zakończenia remontu. lublin.cerkiew.pl, 1 czerwca 2010. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
  21. ↑ Radziukiewicz A.. Ścieżkami miłości. „Przegląd Prawosławny”. 11 (329), listopad 2012. ISSN 1230-1078. 
  22. ↑ a b Cynalewska-Kuczma 2004 ↓, s. 100.
  23. ↑ Zabytki powiatu hrubieszowskiego. Hrubieszów: Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 2011, s. 40. ISBN 978-83-931607-0-9.

Bibliografia

  • Paulina Cynalewska-Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, ISBN 83-232-1463-8.
  • Danuta Kawałko, Cmentarze województwa zamojskiego, Zamość: Państwowa Służba Ochrony Zabytków, 1994.
  • Jacek Wysocki, Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956, Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, ISBN 978-83-7629-260-1.
Cerkwie w powiecie hrubieszowskim