Nazwa wsi Bratian, według kronikarza Kacpra Hennebergera, wywodzi się od brata Jana z Sandomierza, który w nagrodę za służbę w wojskach krzyżackich otrzymał dobra bratiańskie; najstarsza udokumentowana wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1343. Na terenie wsi znajdują się ruiny średniowiecznego zamku krzyżackiego.
1343 (8 listopada) – spotkanie książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem a państwem zakonnym. Pierwsza wzmianka o Bratianie
1343-1359 – budowa zamku przez Krzyżaków szwajcarskiego pochodzenia[3] (budowniczym był Jakub von Reinach, rządcą Jakub von Heideck)
1400 (około 1400) – wójt bratiański Filip von Kleeberg ufundował kaplicę w Łąkach
1410 (10-12 lipca) – wojska krzyżackie przeprawiły się na drugi brzeg Drwęcy przez 12 pontonowych mostów i powędrowały w stronę Lubawy
1410 (12 lipca) – w przeddzień bitwy pod Grunwaldem odbyła się tu ostatnia krzyżacka narada
1410 (15 lipca) – w bitwie pod Grunwaldem wzięła udział chorągiew (trzy rogi jelenie splecione w krąg na białym polu) zamku Bratian i Nowego Miasta pod dowództwem Johanna von Redere
1410 – po bitwie grunwaldzkiej zamek zajął Jan Kretkowski
1411 – na mocy I pokoju toruńskiego Bratian przyznano Krzyżakom
1454 – zajęcie zamku przez Polaków
1455 – oblężenie zamku bratiańskiego przez krzyżackich nowomieszczan
1466 – po II pokoju toruńskim Bratian przeszedł w ręce Polski
1466 (13 grudnia) – Zakon krzyżacki opuszcza Bratian
1472 – zamek – siedzibą starosty królewskiego (ród Wilkanowskich), na zamku powstała kaplica św. Katarzyny
1522 – Starostwo obejmuje Jan Wieczwiński (do 1534), w tym samym roku Mikołaj Kopernik dojechawszy do Bratiana dowiedział się o odwołaniu zjazdy stanów królewskich w Toruniu zawrócił do Olsztyna[4]
1535 – Bratian przejmuje ród Działyńskich (wykup od Jana Wieczwińskiego)
1991 (1 lipca) – erygowanie przez biskupa chełmińskiego Mariana Przykuckiego parafii w Bratianie
2004 (19 września) – konsekracja kościoła pw. Św. Brata Alberta Chmielowskiego
w lipcu 2007 roku utworzono bractwo rycerskie Chorągwi Zamku Bratian.
Historia
W pierwszej połowie listopada 1906 r. w miejscowej szkole elementarnej miał miejsce trwający około miesiąca strajk dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. W strajku wzięły udział następujące dzieci: J. Orłowski, F. Peplińska, A. Tarnowska, A. Tkaczyk, J. Meller, W. Lietz, Jentkiewiczowie. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła ponad 460 (!) szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele[6].
↑Kuczyński S, Wielka wojna z zakonem krzyżackim" (wykaz szwajcarów w zakonie krzyżackim). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 247.
↑Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 60
↑Kazimierz Leszczyński "Eksterminacja ludności na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy" (wykaz miejscowości z terenów polskich przyłączonych do Rzeszy, w których okupant niemiecki dokonywał eksterminacji ludności, sporządzony na podstawie materiałów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce). W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945. Poznań, Warszawa: Wydawnictwo Zachodnie, 1962, s. 67.
↑L. Burzyńska-Wentland, Strajki szkolne w Prusach Zachodnich w latach 1906−1907, Gdańsk 2009, s. 228.
