Awraham Stern, Abraham Stern (hebr. אברהם שטרן), ps.Ja’ir (hebr.יאיר) (ur. 23 grudnia1907 w Suwałkach, zm. 12 grudnia1942 w Tel Awiwie) – żydowski poeta, członek Hagany oraz Irgunu, założyciel i przywódca radykalnej żydowskiej, podziemnej, paramilitarnej organizacji stosującej metody terrorystyczne – Lechi, znanej również jako „Banda Sterna” lub „Gang Sterna” (ang.Stern Gang).
W Irgunie zaangażowany był w działalność szkoleniową, a także w nawiązywanie kontaktów z rządem II Rzeczpospolitej Polskiej w celu przeprowadzania szkoleń przez Wojsko Polskie i nabywania broni dla organizacji. Uważał Wielką Brytanię za wroga narodu żydowskiego i syjonizmu, uważał, że w poparcia dla utworzenia państwa żydowskiego powinno szukać się wśród państw będących wrogami Brytyjczyków. Poglądy te doprowadziły do podziałów w Irgunie i ostatecznego wystąpienia Sterna z organizacji. Był inicjatorem rozmów z władzami III Rzeszy na temat potencjalnego sojuszu.
Został zastrzelony 12 grudnia 1942 roku w Tel Awiwe przez policję brytyjską.
Życiorys
Młodość
Urodził się 23 grudnia 1907 roku w Suwałkach w rodzinie Lei (z domu Groszkin) i Mordechaja Sternów. Miał młodszego brata Dawida. Ojciec był dentystą, a matka położną[1][2].
W 1915 roku po wkroczeniu do miasta Armii Cesarstwa Niemieckiego wszyscy Żydzi zostali wygnani z miasta. Ojciec Awrahama z racji tego, iż był chory, został wysłany do szpitala Królewca, a następnie wywieziony do obozu jenieckiego w Niemczech[2]. Lea wyjechała z dziećmi najpierw do rodziny swojego ojca do Wiłkomierza, a następnie wraz z siostrą w rejon Sarańska[2][3]. Awraham rozpoczął naukę w rosyjskim gimnazjum w Sarańsku i kontynuował ją mimo powrotu matki i brata do Suwałk w październiku 1918 roku. Latem 1921 roku, w wieku 14 lat, również powrócił do domu rodzinnego. Podjął naukę niemieckiego, hebrajskiego, łaciny i polskiego, co ułatwiło mu zdanie egzaminów wstępnych do lokalnego gimnazjum hebrajskiego[1][2][3]. Interesował się teatrem i poezją, a także zaangażował się w działalność komórki Ha-Szomer ha-Ca’ir w Suwałkach[2]. W 1924 roku gimnazjum, w którym się uczył, zostało rozwiązane. Rodzice, chcąc, aby kontynuował naukę, zapisali go do gimnazjum hebrajskiego w Jerozolimie[1].
Nauka i wstąpienie do podziemia
Roni i Awraham w Warszawie (lata 30.).
W 1925 roku wyemigrował do Palestyny, gdzie najpierw ukończył z wyróżnieniem gimnazjum, a następnie podjął studia na Uniwersytecie Hebrajskim, specjalizując się w literaturze hebrajskiej, kulturach greckiej i rzymskiej oraz historii Żydów[2]. W trakcie studiów utrzymywał się z udzielania prywatnych korepetycji[1]. Wstąpił do powiązanej z ruchem rewizjonistycznym studenckiej organizacji El-Al, gdzie zaprzyjaźnił się z Dawidem Razi’elem, a także z grupą znajomych wydawał czasopismu „Ha-Mecuda” (hebr. המצודה, dosł. Twierdza). Na uniwersytecie poznał także swoją przyszłą żonę Roni Borsztejn[3].
Podczas rozruchów arabskich w 1929 roku wstąpił do jerozolimskiego oddziału Hagany i wraz z Razi’elem służył pod rozkazami Awrahama Tehomiego[3]. Po rozłamie w Haganie i powstaniu Hagany Bet dołączył do tej drugiej organizacji[2]. W 1932 roku ukończył kurs dla podporuczników[3].
Wiersz Chajalim almonim.
W 1933 roku ukończył studia magisterskie z wyróżnieniem oraz stypendium na rozpoczęcie studiów doktoranckich we Florencji. W tym samym roku wyjechał do Włoch z zamiarem napisania pracy pt. „Narzeczona w literaturze starożytnej Grecji”. Podczas studiów, w latach 1932–1934 napisał 45 wierszy. Wówczas też powstał jego najbardziej znany wiersz pt. Chajalim almonim (hebr. חיילים אלמונים, dosł. Anonimowi żołnierze lub Nieznani żołnierze), który później stał się hymnem Irgunu, a następnie Lechi[3][4], a także sygnałem nadawanego przez Lechi radia Głos Hebrajskiego Podziemia (hebr. קול המחתרת העברית, Kol ha-Machteret ha-Iwrit)[5]. W 1934 roku zrezygnował ze studiów na prośbę Tehomiego, który powierzył mu zadanie organizacji zakupu broni w Polsce i jej transportu do Palestyny[3].
31 stycznia 1936 roku poślubił Roni i zamieszkali w Tel Awiwie. W 1937 roku wydał razem z Razi’elem podręcznik szkolenia Ha-Ekdach (hebr. האקדח, dosł. Pistolet)[2]. W 1937 roku po rozłamie w Haganie Bet i powrocie Tehomiego do Hagany został mianowany sekretarzem w sztabie organizacji już pod nazwą Irgun[6]. Pełnił również funkcję tłumacza nowego dowódcy Ecelu Roberta Bitkera, który nie znał hebrajskiego[7].
Działalność w Polsce
W okresie od lutego 1938 roku do maja 1939 roku przebywał w Polsce w roli wysłannika dowództwa Irgunu. Jego zadaniem było uzyskanie pomocy wojskowej od polskiego rządu, która miała obejmować przede wszystkim zakup broni i organizację szkoleń dla członków Ecelu[8]. W maju 1938 roku podpisał z polskim Konsulem Generalnym RP w JerozolimieWitoldem Hulanickim umowę dotyczącą przeszkolenia wojskowego bojowników Irgunu w Polsce[9]. W tym samym czasie podjął się organizacji komórek Ecelu w Polsce i przy pomocy Natana Jelina-Mora, Awrahama Ampera i Szemu’ela Merlina rekrutował w struktury organizacji młodych członków Bejtaru[8][10][11], co z czasem doprowadziło do sytuacji,w której każdy członek Bejtaru stawał się członkiem Ecelu[12]. Stanowiło to pogwałcenie ugody paryskiej, jaką zawarł z Razi’elem Ze’ew Żabotyński[a][3]. Wstępujący do Irgunu mieli przysięgać wierność jedynie organizacji, a nie przywódcy rewizjonistów[9]. Uważał, że wierność idei jest ważniejsza niż liderowi politycznemu[13]. Z jego pobytem w Polsce związane jest rozpoczęcie wydawania dwóch gazet powiązanych z Ecelem w Polsce: wydawanej w jidysz „Di Tat” (jid. די טאט) oraz polskojęzycznej „Jerozolimy Wyzwolonej”[3][9][13]. Nawiązał również kontakty ze środowiskiem skupionym wokół Alicji i Henryka Strasmanów, którzy pomogli w negocjacjach z polskimi władzami[3].
6 marca 1939 roku zwołał w Warszawie konferencję prasową z udziałem Jelina-Mora, Merlina i Alicji Strasman, na której ogłoszono, że: arabskie powstanie w Palestynie powinno spotkać się z działaniami odwetowymi, należy zwiększać liczbę żydowskich imigrantów w Palestynie, z imigrantów trzeba utworzyć wyszkoloną rezerwę do walki w Palestynie, sojuszników dla państwa żydowskiego należy szukać wśród wszystkich państw, których interesy zbiegają się pośrednio lub bezpośrednio z calami Irgunu[14].
Po aresztowaniu Razi’ela 25 maja 1939 roku został wezwany przez Chanocha Kala’ia do powrotu do Palestyny i zajęcia miejsca w sztabie Ecelu[2][3]. 31 sierpnia, podczas specjalnego spotkania sztabu Irgunu w Tel Awiwie, został zatrzymany przez brytyjską policję wraz z pozostałymi członkami[15].
II wojna światowa i stosunek do Wielkiej Brytanii
Wraz z wybuchem II wojny światowej i kontynuacją agresji arabskiej w Palestynie uważał poparcie Żabotyńskiego i Razi’ela dla Brytyjczyków za bezzasadne. Według niego interesy Żydów i Brytyjczyków rozmijały się. Wielka Brytania walczyła w wojnie nie dla Żydów, a w obronie swojej pozycji na arenie międzynarodowej. Oskarżał Brytyjczyków za to, iż pomimo walki z III Rzeszą uniemożliwiają żydowskim imigrantom ucieczkę z Europy i dostanie się do Palestyny[16]. Nie zgadzał się z Razi’elem, że Brytyjczycy byli sojusznikiem strategicznym[17]. Uważał, że tak samo jak syjoniści zabiegali o wsparcie dla swoich idei w Niemczech i Turcji, tak w trakcie II wojny powinni nawiązać kontakty z państwami Osi. Brytyjczyków postrzegał jako przyszłe zagrożenie dla państwa żydowskiego i dlatego należało o tym zapewnić III Rzeszę, co mogłoby zmniejszyć straty wśród ludności żydowskiej w Europie[18]. Twierdził również, że Żydzi, jak i Niemcy, powinni całkowicie poświęcić się sprawie i walce o najwyższe cele. To według niego doprowadziło do zwycięstw armii niemieckiej w Europie[19].
Rozłam w Irgunie
Pierwsza strona listu wysłanego przez Abrahama Sterna do ambasady III Rzeszy w Bejrucie
Został wypuszczony z więzienia 18 czerwca 1940 roku wraz z innymi członkami sztabu na mocy porozumienia podpisanego przez Razi’ela z Brytyjczykami o wstrzymaniu ataków na siły brytyjskie, co doprowadziło do pogłębienia się konfliktu na tle personalnym i ideologicznym w Irgunie[20][21]. 19 czerwca Razi’el przekazał mu dowodzenie Irgunem, co z kolei doprowadziło do protestów ze strony działaczy Bejtaru i Unii Syjonistów Rewizjonistów[22]. 26 czerwca opublikował komunikat[b], w którym ogłosił, że celem Irgunu będzie utworzenie Królestwa Izraela poprzez siłę w jego historycznych granicach[23]. W związku z dalszymi protestami rewizjonistów Stern został zwolniony przez Żabotyńskiego ze stanowiska 28 lipca[24].
W tym samym roku wystąpił z Irgunu, tworząc organizację o nazwie Irgun Cwa’i Le’umi bi-Jisra’el (hebr. אירגון צבאי לאומי בישראל)[c], która dopiero po jego śmierci zmieniła nazwę na Lechi[25]. Brytyjczycy z kolei nazwali ją „Bandą Sterna” lub „Gangiem Sterna” (ang.Stern Gang)[16] ze względu na stosowanie metod terrorystycznych[26].
15 października 1940 roku zainicjował spotkanie z Jicchakiem Sade z Hagany w celu koordynacji działań w obliczu klęsk Aliantów, sukcesów zbrojnych III Rzeczy i przystąpieniem Włoch do wojny po stronie niemieckiej. Propozycja ta została odrzucona[3]. W związku z tym w 1941 roku spróbował porozumieć się z rządem III Rzeszy. Zaoferował, że w zamian za skierowanie Żydów do Palestyny i uznanie postulatów żydowskiego ruchu narodowego weźmie udział w wojnie po stronie III Rzeszy[27]. Shindler podaje, że w tym czasie Stern postrzegał Adolfa Hitlera nie jako mordercę Żydów, a jedynie jako prześladowcę. Nie dostrzegał jednak, iż naziści byli wrogo nastawieni do Żydów per se[28]. Pod koniec 1941 roku, na fali postępów Afrika Korps w Afryce Północnej, podjął drugą próbę kontaktu z Niemcami. W obu przypadkach nie odnotowano odpowiedzi narodowych socjalistów[29]. Jego antybrytyjskie nastawienie oraz fascynacja postępami militarnymi państw Osi sprawiły, że „Ha-Arec” okrzyknęła go mianem quislingowca[30].
12 grudnia 1942 podczas obławy organizowanej przez brytyjską policję w Tel Awiwie został zastrzelony[2].
Życie prywatne
Miał żonę Roni (z domu Borsztejn), która po jego śmierci urodziła syna Awrahama Ja’ira[31].
W 1981 założono miasto Kochaw Ja’ir (hebr.כוכב יאיר, dosł. Gwiazda Ja’ira), którego nazwa pochodzi od pseudonimu Sterna[2].
W Suwałkach na domu, w którym się urodził przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Waryńskiego, znajduje się tablica upamiętniająca miejsce jego urodzenia[32].
Uwagi
↑Ugoda stanowiła, że działania Irgunu poza Palestyną będą podlegać kontroli Unii Syjonistów Rewizjonistów i Bejtaru. Sam Irgun miał otrzymać autonomię jedynie w kwestiach zbierania funduszy i zakupu broni Heller 2017 ↓, s. 233–234.
↑Komunikat nr 112 uważany jest przez byłych członków Lechi za początek rozłamu w organizacji powstanie Lechi Shindler 2015 ↓, s. 194.
↑Nazwa ta była podobna do oficjalnej nazwy Irgunu, która brzmiała Irgun Cwa’i Le’umi ba-Erec-Jisra’el Lapidot 1996 ↓, s. 59.
JosephJ.HellerJosephJ., The Stern Gang: ideology, politics, and terror 1940-1949, Abingdon: Routledge, 2004, ISBN 0-7146-4106-5.
Daniel K.D.K.HellerDaniel K.D.K., Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, ISBN 978-0-691-17475-4.
