Sztuka wczesnopiastowska – sztuka rozwijająca się na ziemiach polskich w wieku X i do ok. połowy XI. Określenie zostało wprowadzone przez historyka sztuki, prof. Lecha Kalinowskiego i dotyczyło całości zjawisk obejmujących okres przedromański i romański. Najczęściej stosowane jest dla określenia elementów sztuki sprzed czeskiego najazdu Brzetysława w 1038 roku, czyli dla okresu przedromańskiego. Dla czasów od restytucji monarchii piastowskiej zazwyczaj używany jest termin sztuka romańska.
Przyjęcie chrześcijaństwa związane jest z budową pierwszych kościołów wznoszonych na terenie słowiańskich grodów i początkiem nowego zjawiska na ziemiach polskich, jakim była sztuka przedromańska. Nadal uprawiano znane już wcześniej rzemiosła i zdobiono wyroby tradycyjnymi wzorami. Stopniowo jednak przyjmowano nowe formy, techniki i sposoby zdobienia. Elementy nowe, związane ze sztuką romańską, w pierwszym momencie związane były z potrzebami nowego kultu. W tym okresie wśród znalezisk przeważają wyroby sprowadzane z innych warsztatów. Z czasem elementy romańskie przeniknęły do wyrobów związanych ze sztuką użytkową. Podobnie w architekturze, pierwsze przejawy sztuki romańskiej są widoczne w budowanych kamiennych świątyniach oraz ośrodkach władzy świeckiej, jakimi były rezydencje władców. Jednocześnie kontynuowane były starsze tradycje wznoszenia grodów otoczonych ziemno-drewnianymi wałami i zabudową mieszkalną znaną przed przyjęciem chrześcijaństwa.
Brak jednolitości stylistycznej spowodował przyjęcie określenia sztuka wczesnopiastowska dla wszystkich zjawisk zachodzących w tym okresie. Żadna z wczesnopiastowskich budowli nie przetrwała do naszych czasów. Prace wykopaliskowe przyniosły podstawową wiedzę o ich wyglądzie, a także pozwoliły na poznanie zachowanych zabytków sztuki wczesnopiastowskiej związanej z rodzimym rzemiosłem i dziełami pochodzącymi z importu. Nowy kierunek sztuki był wzorowany na osiągnięciach sztuki śródziemnomorskiej; czerpał z tradycji przynoszonych przez pierwszych misjonarzy. Stąd w najstarszych budowlach występuje wiele analogii do architektury północnych Włoch i państwa wielkomorawskiego. Widoczne są także wpływy sztuki karolińskiej, a w okresie późniejszym coraz silniejsze wpływy sztuki ottońskiej. Zazwyczaj przyjmuje się, że ramy historyczne okresu przedromańskiego otwiera moment pojawienia się pierwszych budowli związanych z chrześcijaństwem, a zamyka najazd księcia Brzetysława w 1038. Okres odbudowy państwa rozpoczęty przez Kazimierza Odnowiciela należy już w znacznym stopniu do czasów romańskich.
Prowadzone badania archeologiczne ujawniły w części północnej grodu pozostałości kolejnej budowli – niewielkiego kościoła o jednej nawie z prostokątnym prezbiterium zakończonym półkolistą absydą. Ten niewielki kościół (lub kaplica) datowany jest na drugą połowę X wieku. W jego środkowej części nawy znaleziono pozostałości dwóch grobowców.
Wawel – prace prowadzone na Wzgórzu Wawelskim ujawniły istnienie pochodzących z okresu sprzed panowania Kazimierza Odnowiciela trzech budowli na planie centralnym:
Z okresu panowania Kazimierza Odnowiciela pochodzą pozostałości tzw. Sali o 24 słupach. Budowla ta zaliczana jest do architektury przedromańskiej i uważa się, że odgrywała rolę palatium. Najprawdopodobniej była to dwupoziomowa rezydencja, w której aula reprezentacyjna mieściła się powyżej sali o wnętrzu podzielonym na pięć naw przez cztery rzędy po 6 filarów. Z czasów Kazimierza Odnowiciela pochodzi także kościół św. Gereona na Wawelu. Była to budowla trójnawowa z transeptem. Prezbiterium oraz nawy zakończone były absydami. Pod prezbiterium umieszczono kryptę. Odnaleziono także ślady po tzw. budowli czworokątnej o nieznanym przeznaczeniu i stołpie.
Kościoły bazylikowe – oprócz wymienionych już budowli na planie centralnym, wśród zabytków architektury wczesnopiastowskiej natrafiono na pozostałości kościołów budowanych na planie prostokąta. Wiadomo o istnieniu takich budowli na terenie Poznania i Gniezna, ale nieznany jest ich wygląd. Podczas prac wykopaliskowych odsłonięto fragmenty pierwszych kościołów katedralnych zbudowanych na podgrodziach.
Lokasi Pengunjung: 18.117.148.132