Antoni Szałowski (ur. 21 kwietnia 1907 w Warszawie, zm. 21 marca 1973 w Paryżu) – polski kompozytor, jeden z głównych przedstawicieli polskiego neoklasycyzmu, przebywający i tworzący na emigracji od 1931 roku. Specjalizował się w utworach orkiestrowych, jak również scenicznych.

Pochodził z rodziny muzycznej, od 1912 pod kierunkiem ojca uczył się gry na skrzypcach. Studiował w Konserwatorium Warszawskim: kompozycję u Kazimierza Sikorskiego, dyrygenturę u Grzegorza Fitelberga, a grę na fortepianie u Pawła Lewieckiego. Konserwatorium ukończył w 1930, uzyskując dyplom z wyróżnieniem^[1][2].

W latach 1931–1936 studiował u Nadii Boulanger w Paryżu i tam zamieszkał na stałe. W 1936 odmówił, gdy Sikorski zaproponował mu stanowisko profesora w Konserwatorium, uznając, że pobyt we Francji daje mu większe możliwości i zainteresowanie jego muzyką^[3]. Od roku 1931 był członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków (SMMP) w Paryżu, w 1933 został skarbnikiem, w 1936 wiceprezesem, a pod koniec 1938 prezesem. Funkcję tę pełnił, z przerwą w okresie II wojny światowej, do rozwiązania SMMP w 1950^[1].

Podczas studiów u Boulanger napisał Uwerturę na orkiestrę, która stała się na krótko przed II wojną światową najpopularniejszym polskim utworem za granicą^[1]. Na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 Uwertura zdobyła złoty medal^[4]. Florent Schmitt uznał ją za najciekawszy utwór sezonu obok Muzyki na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę Béli Bartóka, a Szałowskiego określił jako „jednego z najbardziej utalentowanych muzyków naszej generacji”^[5]. Sukces Uwertury sprawił, że w 1938 Szałowski odbył tournée koncertowe w Polsce.

Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się jako ochotnik do Armii Polskiej. W związku z zawieszeniem broni w 1940 nie został zmobilizowany. Przeniósł się na południe Francji, a pod koniec 1945 wrócił do Paryża^[1]. Zaraz po wojnie muzyka Szałowskiego cieszyła się popularnością, jego utwory były prezentowane na festiwalach muzyki współczesnej, m.in. w Amsterdamie (1948) i Frankfurcie nad Menem (1951). Po 1949, w okresie stalinizmu w Polsce, twórczość emigracyjna została objęta cenzurą, wliczając utwory Szałowskiego, on sam w 1952 został usunięty ze Związku Kompozytorów Polskich (ZKP). Po odwilży roku 1956, już podczas pierwszej Warszawskiej Jesieni, wykonano Uwerturę Szałowskiego^[1]. W kolejnych latach kompozycje Szałowskiego bywały wykonywane w Polsce, w przeciwieństwie do innych kompozytorów emigracyjnych, takich jak Roman Palester czy Andrzej Panufnik^[6]. W 1988 ZKP zorganizował w Warszawie konferencję Muzyka źle obecna, poświęconą twórczości polskich kompozytorów emigracyjnych, podczas której odczytano list Palestra do organizatorów konferencji, w którym kompozytor określił „swoistym skandalem” brak referatu poświęconego twórczości Antoniego Szałowskiego, jednego z głównych przedstawicieli polskiego neoklasycyzmu^[3][7].

W 1959 Szałowski ożenił się z Teresą Bończą-Uzdowską, absolwentką Wydziału Historii UW i studentką Aleksandra Gieysztora. Dzięki żonie zainteresował się sztuką średniowieczną, którą zainspirowany stworzył m.in. utwory Wskrzeszenie Łazarza oraz Kantata^[1].

Współpracował z francuskim radiem, które to głównie zamawiało jego utwory^[1]. Jego balet radiowy La femme têtue otrzymał I nagrodę Radia i Telewizji Francuskiej w 1960^[2]. Był to pierwszy przypadek, gdy instytucja ta uhonorowała artystę niebędącego francuskim obywatelem^[6].

Mimo licznych zamówień Szałowski przez lata pobytu we Francji żył w trudnych warunkach materialnych, nie utrzymywał też kontaktów z artystycznym światem Paryża^[1][6]. Jego sytuację pogarszał fakt, że nie miał francuskiego obywatelstwa, które uzyskał dopiero w 1970 przy pomocy Nadii Boulanger^[1].

Zmarł w 1973 na atak serca, próbując podnieść żonę, która upadła na podłogę^[6].

Antoni Szałowski komponował w duchu neoklasycyzmu, a we wczesnych utworach zauważalne były też wpływy twórczości Karola Szymanowskiego^[5]. Jego dokonania obejmują utwory orkiestrowe, kameralne, sceniczne (balety), a także miniatury (skrzypcowe i fortepianowe) oraz pieśni^[8]. Twórczość Szałowskiego charakteryzowana jest jako „sérénité”, pojęcie reprezentujące pogodę ducha i harmonię w muzyce^[1]. W kompozycjach widoczne jest połączenie emocji - również humoru - ale także logicznej konstrukcji^[5][1].

Za jego najwybitniejsze dzieło uznawana jest Uwertura z 1936. Bogusław Schaeffer określał ją jako "najdoskonalszą uwerturę z polskiego repertuaru współczesnego"^[8]. Również Uwerturę wybrano w roku 2018 jako jeden ze stu polskich utworów do projektu 100 na 100. Muzyczne dekady wolności. Według twórców projektu: „Uwertura była sensacją, potem legendą, aż stała się w końcu zabytkiem”^[5].

Po wojnie Szałowski nie zmienił znacząco swojej stylistyki, mimo tego, że w muzyce poważnej tego okresu dominowały nowe prądy. Przez to jego twórczość zaczęła być uznawana za niemodną^[2], aczkolwiek doceniano jego kompozytorskie rzemiosło. Dopiero pod koniec życia kompozytor zaczął przełamywać neoklasyczną formę, co było zauważalne np. w Muzyce na smyczki – gdzie reinterpretował tradycyjny model formy sonatowej^[6]. Już po jego śmierci w Polsce w 1976 wykonano jego ostatni utwór Sześć szkiców na orkiestrę kameralną^[1]. W opinii Zygmunta Mycielskiego oraz Władysława Malinowskiego, którzy oceniali ten koncert, późna twórczość Szałowskiego zdecydowanie wykroczyła poza neoklasycyzm^[3][6].

Według Elżbiety Szczurko, autorki monografii nt. Szałowskiego, muzyka kompozytora mimo sporadycznych wykonań, wciąż wymaga głębszego utrwalenia^[2].

Chronologiczna lista utworów przygotowana na podstawie materiału źródłowego^[9], pogrubione zostały najważniejsze wg „Przewodnika koncertowego”^[8].

• Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1926)
• Dwie pieśni na głos z orkiestrą (1927)
• Wariacje symfoniczne (1928)
• Kwartet smyczkowy nr 1 (1928)
• Preludium na skrzypce i fortepian (1928)
• Mazurek na fortepian (1928)
• Kaprys na orkiestrę (1929)
• Koncert fortepianowy (1930)
• Sonet na sopran i orkiestrę kameralną (1931)
• Suita na skrzypce i fortepian (1931)
• Sonata fortepianowa (1932)
• Kołysanka na skrzypce i fortepian (1932)
• Partita na wiolonczelę solo (1933)
• Sonatina nr 1 na fortepian (1933)
• Kwartet smyczkowy nr 2 (1934)
• Andante na skrzypce i fortepian (1934)
• Melodia na fortepian (1935)
• Trzy pieśni dla Zygmunta na głos z towarzyszeniem fortepianu (1935)
• Aria i burleska na wiolonczelę i fortepian (1936)
• Uwertura na orkiestrę (1936)
• Kwartet smyczkowy nr 3 (1936)
• Trio na obój, klarnet i fagot (1936)
• Mała humoreska na fortepian (1936)
• Sonatina na klarnet i fortepian (1936)
• Perpetuum mobile na fortepian (1936)
• Symfonia (1939)
• Duo na flet i klarnet (1939)
• Kolędy na głos i organy (1939)
• Sinfonietta na orkiestrę symfoniczną (1940)
• Duet na skrzypce i wiolonczelę (1941)
• Concertino na smyczki (1942)
• Partita na orkiestrę (1942)
• Trzy pieśni ludowe na sopran i fortepian (1942)
• Trzy utwory na harmonium (1943)
• Zaczarowana oberża [wersja I - sceniczna], balet w 1 odsłonie (1945)
• Zaczarowana oberża [wersja II - koncertowa], fragmenty symfoniczne (1945)
• Sonatina na obój i fortepian (1946)
• Pastorales na flet i trio smyczkowe (1947)
• Tryptyk na orkiestrę symfoniczną (1950)
• Divertimento baletowe na orkiestrę (1950)
• Dwie pieśni ludowe na głos i fortepian (1950)
• Study na fortepian (1950)
• Concertino na flet i orkiestrę smyczkową (1951)
• Utwory dla dzieci na skrzypce i fortepian (1951)
• Suita na orkiestrę symfoniczną (1952)
• Musique de brasserie na orkiestrę kameralną (1952)
• Ametyst na klawesyn (1953)
• Indicatifs na dwie trąbki i bęben (1953)
• Koncert skrzypcowy (1954)
• Partita na orkiestrę kameralną (1954)
• Kwintet na flet, obój, klarnet, fagot i róg (1954)
• L'autre na chór i orkiestrę kameralną (1954)
• Divertimento na obój, klarnet i fagot (1955)
• Radio-musique na orkiestrę (1955)
• Kwartet smyczkowy nr 4 (1956)
• Pieśni ludowe na głos i fortepian (1956)
• Aria i toccata na orkiestrę kameralną (1957)
• Sonatina nr 2 na fortepian (1957)
• Bagatela na orkiestrę (1958)
• Moto perpetuo na orkiestrę (1958)
• Mały kaprys na orkiestrę (1958)
• Koncert na obój, klarnet i fagot z orkiestrą (1958)
• La femme têtue, balet radiowy (1958)
• Mazurek na orkiestrę (1959)
• Wskrzeszenie Łazarza na orkiestrę (1960)
• Taniec na orkiestrę (1960)
• Kantata na głosy żeńskie i orkiestrę kameralną (1960)
• Indicatifs na orkiestrę (1960)
• Intermezzo na orkiestrę (1961)
• Allegretto [wersja I] na fagot i fortepian (1962)
• Allegretto [wersja II] na fagot i orkiestrę (1962)
• Cudowna podróż Suzanne Michel na orkiestrę kameralną, chór i solistów (1962)
• Kołysanka dla Clémentine na orkiestrę (1964)
• Pater noster na głos i organy (1966)
• Dwa utwory na fale Martenota (1968)
• Muzyka na smyczki (1970)
• Sześć szkiców na orkiestrę kameralną (1972)

Lista nagród i wyróżnień^[1]:

• Złoty medal na Wystawie Światowej w Paryżu (1937)
• Stypendia fundacji L. Boulanger w Bostonie (1944 i 1946)
• Nagroda Polskich Oddziałów Wartowniczych Armii Amerykańskiej w Europie (1955)
• I nagroda Radia i Telewizji Francuskiej za "La femme tétue" (1960)
• Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1972)

• Marcin Krajewski: 100 na 100: muzyczne dekady wolności: 1928-1937. Kraków: PWM Edition, 2018. ISBN 978-83-224-5045-1.
• Elżbieta Szczurko: Twórczość Antoniego Szałowskiego w kontekście muzyki XX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego, 2008. ISBN 978-83-61262-08-4.

• Muzyczne wizytówki #19 - Antoni Szałowski w serwisie YouTube
• Szałowski Antoni w Polskiej Bibliotece Muzycznej