Anna Pustowójtówna

Anna Henryka Pustowójtówna
Henryka Lewenhard
Michał Smok
Ilustracja
Anna Henryka Pustowójtówna w mundurze powstańczym 1863
Data i miejsce urodzenia

26 lipca 1838[1]
Wierzchowiska

Data i miejsce śmierci

2 maja 1881
Paryż

Przebieg służby
Stanowiska

adiutant

Główne wojny i bitwy

Powstanie Styczniowe: bitwa pod Małogoszczem, bitwa pod Pieskową Skałą, bitwa pod Chrobrzem, bitwa pod Grochowiskami, Wojna francusko-pruska, Komuna Paryska

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Anna Henryka Pustowójtówna, rzadziej Pustowojtowa także Henryka Pustowojtówna, Henryka Lewenhard, Henryka Loewenhardt (ros. ́Анна Троф́имовна Пустовойт́ова także Анна Теофиловна Пустовойтова[2], franc. Henriette Pustawoitoff, Henriette Lewenhard ur. 26 lipca 1838[1] w Wierzchowiskach koło Lublina, zm. 2 maja 1881 w Paryżu) – powstaniec styczniowy (używała pseudonimu Michał Smok), sanitariuszka podczas wojny francusko-pruskiej i Komuny Paryskiej.

Dzieciństwo i młodość

Była córką polskiej szlachcianki Marianny z Kossakowskich, herbu Ślepowron i rosyjskiego oficera Trofima Pawłowicza Pustowojtowa ros. Троф́им П́авлович Пустовойт́ов[3] także Feofiła Pustowojtowa, majora – dowódcy koporskiego pułku piechoty w rejonie Żytomierza po 1831[4] – później generała, z pochodzenia Węgra: Teofila Pustaya[5] (węg. Pusztay Theophilosz). Pochodząc z mieszanej rodziny: ojciec – Rosjanin, matka – Polka, uważała się za Polkę[6], w literaturze rosyjskiej jest nazywana Rosjanką[7] lub rosyjską rewolucjonistką[2]. Miała starsze rodzeństwo: siostrę Julię i brata – kapitana w armii rosyjskiej, w 1863 służącego w twierdzy kijowskiej, surowego dla podwładnych, wrogiego więźniom i nadgorliwego w prześladowaniu Polaków[4]. Jej wychowaniem zajmowała się jednak głównie patriotycznie nastawiona babka Brygida Kossakowska.

Pierwszą edukację odebrała w Lublinie, w Szkole Wyższej Płci Żeńskiej Zgromadzenia Panien Wizytek, a następnie wraz z siostrą Julią kształciła się w Aleksandryjskim Instytucie Wychowania Panien w Puławach. Po ukończeniu szkoły przebywała w Lublinie, gdzie mocno angażowała się w działalność religijno-patriotyczną m.in.: demonstracyjne śpiewanie pieśni narodowych w miejscach publicznych, składanie kwiatów pod pomnikiem unii lubelskiej, organizowanie procesji kościelnych z okazji rocznic narodowych.

W 1861 została skazana za organizację i udział w takich manifestacjach na karę pozbawienia wolności, którą miała odsiedzieć w klasztorze prawosławnym w głębi Rosji. Ucieczką uchroniła się przed wykonaniem kary. Po niej przystała do organizujących się w Mołdawii oddziałów polskich.

Udział w powstaniu styczniowym

Po wybuchu powstania styczniowego przyłączyła się do niego, przedzierając się przez granicę. Do oddziału generała Mariana Langiewicza dotarła 14 lutego w Staszowie[5] (według innej wersji miało to miejsce pod Szydłowcem[4]), mianował ją wówczas adiutantem Dionizego Czachowskiego, by później przyjąć na służbę przy swojej osobie. Brała udział w kilku bitwach: pod Małogoszczem, Pieskową Skałą, Chrobrzem, Grochowiskami. Aresztowana została razem z dyktatorem przez Austriaków po przeprawieniu się przez Wisłę do Galicji[8]. Niepochlebni im pisali o romansie dowódcy z adiutantem – wersja ta zaistniała w beletrystyce po publikacji dramatu Dyktator Jerzego Żuławskiego w 1903[9] – poświęconego gen. Marianowi Langiewiczowi, lecz brak potwierdzenia w faktach[4].

Emigracja

Anna Pustowójtówna
Grób Anny Pustowójtówny na Cmentarzu Montparnasse – szczegóły napisu, podobizna wykonana przez Marcelego Guyskiego

Zwolniona z aresztu, po klęsce powstania nie powróciła do kraju, przebywała na emigracji, najpierw w Pradze, potem w Szwajcarii, ostatecznie w Paryżu. Zarabiała układaniem kompozycji z kwiatów. Wzięła udział w wojnie francusko-pruskiej i Komunie Paryskiej w charakterze sanitariuszki. Za niesienie pomocy rannym podczas służby w ambulansach w wojnie francusko-pruskiej została odznaczona Krzyżem Zasługi i dyplomem dziękczynnym przez Towarzystwo Niesienia Pomocy Morskiej i Lądowej[10]. Wtedy też odnowiła znajomość ze Stanisławem Loewenhardtem, lekarzem – poznanym w czasie powstania styczniowego w oddziale gen. Mariana Langiewicza[4].

20 lipca[11] 1873 (8 sierpnia[12][13] 1873) poślubiła Stanisława Loewenharda, mieli czwórkę dzieci: Helena, Mania (1875 – 1882), Henryk franc. Henri (1877 – 1943)[14] – lekarz. Po śmierci Natalii Rettel z domu Loewenhardt, bratowej – siostry męża (2 maja 1880) zaopiekowała się dwojgiem jej dzieci[15].

Zmarła nagle podczas snu prawdopodobnie na atak serca[16] w Paryżu w nocy z 1 na 2 maja 1881 roku w domu przy ulicy Montparnasse 44[15] (spotyka się i inne daty dzienne)[2]. Pochowana na Cmentarzu Montparnasse Division 18 (14 est, 1 nord) numer koncesji: 1255 P 1880.

1863
Henryka LEWENHARD
z domu
PUSTAWOJTOW
Pełna Odwagi Energii Poświęcenia
w Kraju i na Wygnaniu
na Polu Bitwy i w Rodzinie
1843 – 1881

napis na nagrobku, Cmentarz Montparnasse

Upamiętnienie

Jej imieniem nazwano ulice w Lublinie, Starachowicach oraz w Małogoszczu.

Postać Anny Pustowójtówny w kulturze

W 1903 Jerzy Żuławski opublikował dramat Dyktator o gen. Marianie Langiewiczu, którego akcja dzieje się podczas powstania styczniowego. Prapremiera Dyktatora odbyła się 22 stycznia 1903 w 40. rocznicę powstania styczniowego w Teatrze Miejskim we Lwowie[17][18]. W roli Anny Pustowójtówny wystąpiła Irena Solska, Mariana Langiewicza – Ludwik Solski, Bohdana – Karol Adwentowicz, Nieznajomego – Kazimierz Kamiński. W akcję dramatu autor wplótł romans między gen. Marianem Langiewiczem a jego adiutantem, Anną Pustowójtówną, który odtąd funkcjonuje w literaturze popularnej[4]. Anna Pustowójtówna jest także jedną z postaci musicalu „Fidelitas – Suita Lubelska” (2017).

Przypisy

  1. ↑ a b 1843 według nagrobka na Cmentarzu Montparnasse.
  2. ↑ a b c Пустовойтова Анна Теофиловна (pl. Pustowojtowna Anna Teofilowna). [w:] „Пустовойтова Анна Теофиловна” в Большой Советской Энциклопедии [on-line]. [dostęp 2012-01-13]. (ros.).
  3. ↑ Major, odznaczony ordrem św. Jerzego IV klasy nr 6321, 11 grudnia 1840 za: Кавалеры ордена Святого Георгия IV класса П (pl: kawalerowie orderu św. Jerzego IV klasy na literę P). [dostęp 2012-01-23]. (ros.).
  4. ↑ a b c d e f Franciszek Rawita-Gawroński: Henryka Pustowójtówna. Lwów: Gebethner i Ska w Krakowie, 1911, s. 37. OCLC 41879333.
  5. ↑ a b Tajemnica Hotelu Krakowskiego. Muzeum w Tarnowie. [dostęp 2012-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-01-21)]. (pol.).
  6. ↑ A. G.. Wspomnienie Henryki z Pustowojtów Lewenhardowej (część 1). „Dwutygodnik dla kobiet. Pismo belletrystyczne i naukowe”, s. 192-194, 11 czerwca 1881. Poznań. 
  7. ↑ А. И., Герцен: Русская женщина у Лангевича (pl. Rosjanka u Langiewicza), Собр. соч. в 30 томах (pl. prace zebrane w 30 tomach). T. 17. Moskwa: 1959. (ros.).
  8. ↑ Stefan Kieniewicz, Powstanie styczniowe, Warszawa: PWN, 1983, s. 346, ISBN 83-01-03652-4, OCLC 830211626.
  9. ↑ Jerzy Żuławski: Dyktator. Prolog i cztery akty z krwawych dni 1863 r. Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego, 1903, s. 257. OCLC 749794563.
  10. ↑ Krystyna Wyczańska: Polacy w Komunie Paryskiej 1871 r. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1957, s. 54. OCLC 250621609.
  11. ↑ Dane aktu małżeństwa z Anna Pustowojtówną (płatny serwis) Stanislas Henri Loewenhard. Ancestry.com. [dostęp 2012-01-12]. (ang. • fr.).
  12. ↑ Stanisław Felisiak: Słownik biologów polskich. Warszawa: PWN, 1987, s. 330. ISBN 978-83-01-00656-3. OCLC 18558167.
  13. ↑ Różnica dat może dotyczyć dwóch aktów: rejestracji aktu małżeństwa w odpowiednim urzędzie i ślubu kościelnego.
  14. ↑ Według nagrobka na cmentarzu Montparnasse Division 18 (14 est, 1 nord) numer koncesji: 1255 P 1880.
  15. ↑ a b A. G.. Wspomnienie Henryki z Pustowojtów Lewenhardowej (część 2). „Dwutygodnik dla kobiet. Pismo belletrystyczne i naukowe”, s. 202-206, 25 czerwca 1881. Poznań. 
  16. ↑ Franciszek Rawita-Gawroński: Henryka Pustowójtówna. Lwów: Gebethner i Ska w Krakowie, 1911, s. 40. OCLC 41879333.
  17. ↑ Jerzy Żuławski: Dyktator. Prolog i cztery akty z krwawych dni 1863 r. Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego, 1903, s. 319-320. OCLC 749794563.
  18. ↑ Jerzy Żuławski: Dyktator. e-teatr.pl. [dostęp 2012-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-02)]. (pol.).

Bibliografia