Alfabet tatarski – zapis języka tatarskiego. W różnych czasach stosowano różne systemy pisma:
Historia
Po kilku reformach mających na celu uczynienie go bardziej fonetycznym, używany przez Tatarów od wieków alfabet arabski został oficjalnie zastąpiony 3 lipca 1927 roku przez zlatynizowany alfabet tatarski, czyli Janalif (od Yaña älifbası - Nowy Alfabet). Nowy alfabet, a właściwie oparta na nim ortografia, nie była doskonała. Wciąż pozostając pod wpływem pisma arabskiego, kładł nacisk na spółgłoski, zaniedbując samogłoski.
W 1933 r. przeprowadzono poważną reformę ortograficzną, aw następnych latach wprowadzono kilka drobnych ulepszeń. W swojej ostatecznej formie Janalif pojawił się więc jako prawie fonetyczny alfabet, który wraz ze swoimi prostymi regułami ortograficznymi doskonale nadawał się do pisania w języku tatarskim. Odzwierciedlając język „jak mówili wykształceni Tatarzy”, odegrał ważną rolę w standaryzacji języka literackiego Tatarów i w ustaleniu dla niego sztywnych norm językowych.
A a
|
B ʙ
|
C c
|
Ç ç
|
D d
|
E e
|
Ə ə
|
F f
|
G g
|
Ƣ ƣ
|
H h
|
I i
|
J j
|
K k
|
L l
|
M m
|
N n
|
Ꞑ ꞑ
|
O o
|
Ɵ ɵ
|
P p
|
Q q
|
R r
|
S s
|
Ş ş
|
T t
|
U u
|
V v
|
X x
|
Y y
|
Z z
|
Ƶ ƶ
|
Ь ь
|
|
|
|
|
|
|
|
Niemniej jednak w latach 1939-40 Janalif został zniesiony i zastąpiony zmodyfikowaną cyrylicą (Кирил əлифбасы — Kiril älifbası), czyli alfabetem rosyjskim plus litery Ә ә Ө ө Ү ү Җ җ Ң ң Һ һ.[1]
А а
|
Ә ә
|
Б б
|
В в
|
Г г
|
Д д
|
Е е
|
Ё ё
|
Ж ж
|
Җ җ
|
З з
|
И и
|
Й й
|
К к
|
Л л
|
М м
|
Н н
|
Ң ң
|
О о
|
Ө ө
|
П п
|
Р р
|
С с
|
Т т
|
У у
|
Ү ү
|
Ф ф
|
Х х
|
Һ һ
|
Ц ц
|
Ч ч
|
Ш ш
|
Щ щ
|
Ъ ъ
|
Ы ы
|
Ь ь
|
Э э
|
Ю ю
|
Я я
|
|
Po rozpadzie Związku Radzieckiego władze Respubliki Tatarstanu przywróciły yañalifu w nieco zmodyfikowanej wersji (zamanlif). Jednak w 2002 roku Sad Najwyższy Federacji Rosyjskiej zakazał używania alfabetów niecyrylickich dla języków tzw. mniejszości wewnętrznych (wyjątek stanowi język karelski) co zmusiło Tatarów do powrotu do ałfabetu wprowadzonego w czasach ZSRR. Ałfabet laciński (inalif - zmodyfikowany Yañalif) używany bywa do ZAPU’s ū języka tatarskiego w Internecie.[2][3]
12 stycznia 2013 r. Rada Państwa Republiki Tatarstanu przyjęła ustawę 1-ЗРТ «Об использовании татарского языка как государственного языка Республики Татарстан» (O używaniu języka tatarskiego jako języka państwowego Republiki Tatarstanu).[4] Zgodnie z prawem alfabetem urzędowym pozostaje cyrylica, jednak akceptowalne stało się używanie alfabetu łacińskiego i arabskiego, gdy obywatele zwracają się do organów państwowych, oraz alfabetu łacińskiego do transliteracji. W oficjalnych odpowiedziach organów państwowych stosowana jest cyrylica, jednakże przewidziano możliwość powielania tekstu cyrylicy w języku łacińskim lub arabskim. Zgodność liter cyrylicy z literami łacińskimi i arabskimi określa załącznik do ustawy.[5]
Tabela porównawcza
Cyrylica |
Arabski |
Łaciński |
IPA
|
Cyrylica[6] (S 1939) |
Nazwa |
Alfabet Ilminskogo(inne języki) (XIX в.) |
Iske imlä[6] (przed 1920) |
Yaña imlä[6] (1920—1927) Arabski (2012) |
Yañalif[6] (1927—1939) |
Yañalif-2 (1999) |
Łacina (2012)
|
А а |
а |
А а |
ا ,آ |
ﯪ |
A a |
A a |
A a |
[a]
|
Ә ә |
ә |
Ӓ ӓ |
ا ,ه |
ﺋﻪ |
Ə ə |
Ə ə |
Ä ä |
[æ]
|
Б б |
бы |
Б б |
ب |
ب |
B ʙ |
B b |
B b |
[b]
|
В в |
вы |
В в |
ۋ |
ۋ |
V v |
V v |
V v |
[w]; [v]
|
— |
вэ (у) |
— |
و |
و |
— |
W w |
W w |
[w]
|
Г г |
гэ |
Г г |
گ |
ﮒ |
G g |
G g |
G g |
[ɡ]; [ɣ]
|
— |
гы |
— |
ع ,غ |
ﻉ |
Ƣ ƣ |
Ğ ğ |
Ğ ğ |
[ɣ]
|
Д д |
ды |
Д д |
د |
ﺩ |
D d |
D d |
D d |
[d]
|
Е е |
е |
Е е |
ي |
ى |
E e (Je je) |
E e (Ye ye) |
E e, Ye ye |
[je]; [jɤ]; [e]
|
Ё ё |
йо |
Ё ё |
يو |
يؤ |
Jo jo |
Yo yo |
Yo yo |
[jo]
|
Ж ж |
жы |
Ж ж |
ژ |
ژ |
Ƶ ƶ |
J j |
J j |
[ʒ]
|
Җ җ |
җэ |
Ж ж |
ج |
ﺝ |
Ç ç |
C c |
C c |
[ʑ]
|
З з |
зы |
З з |
ز |
ﺯ |
Z z |
Z z |
Z z |
[z]
|
И и |
и |
И и |
ي |
ئی |
I i |
İ i |
İ i |
[i]
|
Й й |
йы |
Й й |
ي |
ي |
J j |
Y y |
Y y |
[j]
|
К к |
кэ |
К к |
ﮎ |
ﮎ |
K k |
K k |
K k |
[k]; [q]
|
— |
кы |
— |
ق |
ق |
Q q |
Q q |
Q q |
[q]
|
Л л |
лы |
Л л |
ل |
ل |
L l |
L l |
L l |
[l]
|
М м |
мы |
М м |
م |
م |
M m |
M m |
M m |
[m]
|
Н н |
ны |
Н н |
ن |
ن |
N n |
N n |
N n |
[n]
|
Ң ң |
ңы |
Ҥ ҥ |
نک ,ڭ |
ڭ |
Ꞑ ꞑ |
Ꞑ ꞑ |
Ñ ñ |
[ŋ]
|
О о |
о |
О о |
و |
ﯰ ِ |
O o |
O o |
O o |
[o]
|
Ө ө |
ө |
Ӧ ӧ |
و |
ﯰ |
Ɵ ɵ |
Ɵ ɵ |
Ö ö |
[ø]
|
П п |
пы |
П п |
پ |
ﭖ |
P p |
P p |
P p |
[p]
|
Р р |
ры |
Р р |
ﺭ |
ﺭ |
R r |
R r |
R r |
[r]
|
С с |
сы |
С с |
ﺱ |
ﺱ |
S s |
S s |
S s |
[s]
|
Т т |
ты |
Т т |
ت |
ت |
T t |
T t |
T t |
[t]
|
У у |
у |
У у |
و |
ﯮ ِ |
U u |
U u |
U u |
[u]; [w]
|
Ү ү |
ү |
Ӱ ӱ |
و |
ﯮ |
Y y |
Ü ü |
Ü ü |
[y]; [w]
|
Ф ф |
фы |
Ф ф |
ف |
ف |
F f |
F f |
F f |
[f]
|
Х х |
хы |
Х х |
خ ,ﺡ |
ﺡ |
X x |
X x |
X x |
[x]
|
Һ һ |
һэ |
Х х |
ه |
ه |
H h |
H h |
H h |
[h]
|
Ц ц |
цы |
Ц ц |
— |
تس |
Ts ts |
Ts ts |
Ts ts |
[t͡s]
|
Ч ч |
чы |
Ч ч |
چ |
ﭺ |
C c |
Ç ç |
Ç ç |
[ɕ]
|
Ш ш |
шы |
Ш ш |
ش |
ﺵ |
Ş ş |
Ş ş |
Ş ş |
[ʃ]
|
Щ щ |
щы |
Щ щ |
— |
شچ |
Şc şc |
Şç şç |
Şç şç |
[ʃɕ]
|
Ъ ъ |
калынлык билгесе /qɑlɤnˈlɤq bilɡeˈse/ |
Ъ ъ |
ء |
— |
’ |
— |
— |
[ʔ]
|
Ы ы |
ы |
Ы ы |
ي |
ئ ِ |
Ь ь |
I ı |
I ı |
[ɤ]
|
Ь ь |
нечкәлек билгесе /neɕkæˈlek bilɡeˈse/ |
Ь ь |
— |
— |
— |
’ |
— |
[ʔ]
|
Э э |
э |
Э э |
ي |
ئ |
E e |
E e |
E e |
[e]; [ʔ]
|
Ю ю |
ю |
Ю ю |
يو |
يو |
Ju Ju (Jy jy) |
Yu yu (Yü yü) |
Yu yu (Yü yü) |
[ju]; [jy]
|
Я я |
я |
Я я |
يا |
يا |
Ja Ja (Jə jə) |
Ya ya (Yə yə) |
Ya ya (Yä yä) |
[ja]; [jæ]
|
Przykład
Iske imlâ |
Yaña imlâ |
Yañalif |
Łaciński |
Cyrylica[7] |
Polski
|
بارلق كشیلر دا آزاد هم اوز آبرويلري هم حقوقلری یاغیننن تینک بولیپ طوالر. آلرغا عقل هم وجدان برلگان هم بر-برسینا قراطا طوغاننرچا مناسبتتا بولرغا تییشلر. |
بارلئق كئشئلەر دە ئازات هەم ئوز ئابرویلارئ هەم حۇقوقلارئ یاعئننان تیڭ بولئپ توالار. ئالارعا ئاقئل هەم وۇجدان بیرئلگەن هەم بئر-بئرسئنە قاراتا توعاننارچا مۇناسەبەتتە بولئرعا تیئشلەر |
Вarlьq keşelər də azat həm yz aʙrujlarь həm xoquqlarь jaƣьnnan tiꞑ ʙulьp tualar. Alarƣa aqьl həm vɵçdan ʙirelgən həm ʙer-ʙersenə qarata tuƣannarca mɵnasəʙəttə ʙulьrƣa tieşlər. |
Barlıq keşelär dä azat häm üz abruyları häm xoquqları yağınnan tiñ bulıp tualar. Alarğa aqıl häm wöcdan birelgän häm ber-bersenä qarata tuğannarça mönasäbättä bulırğa tieşlär. |
Барлык кешеләр дә азат һәм үз абруйлары һәм хокуклары ягыннан тиң булып туалар. Аларга акыл һәм вөҗдан бирелгән һәм бер-берсенә карата туганнарча мөнасәбәттә булырга тиешләр. |
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
|
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne