Parada w Rydze 15 Dywizji Grenadierów SS przed wyruszeniem na front wschodni, grudzień 1943
Pierwsze łotewskie ochotnicze oddziały walczące po stronie III Rzeszy powstały już w lipcu 1941 roku. Nabór do łotewskiego legionu SS rozpoczęto w styczniu 1943 roku. Formalnie nabór był dobrowolny, jednak wiele jednostek łotewskiego wojska wcielono przymusowo (w sumie zebrano 80 000 ludzi).
Łotewska Brygada Ochotnicza SS ruszyła w listopadzie 1943 roku do walki pod Nowosokolniki w ramach VI Korpusu Ochotniczego SS16 ArmiiGrupy Armii Północ[1]. Jesienią jednostka ta została wycofana z frontu, w celu przeformowania na 1 Dywizję Łotewskiego Legionu SS (nazwę zmieniono następnie na 15 Ochotniczą Dywizję Łotewską SS)[2]. W listopadzie 1943 roku już jako 15 Dywizja Grenadierów SS otrzymała przydział do XXXXIII Korpusu 16 Armii[1].
Ofensywy Armii Czerwonej i odwrót 15 Dywizji Grenadierów SS
14 stycznia 1944 roku w celu rozbicia sił Grupy Armii „Północ” ruszyła Operacja leningradzko-nowogrodzka Armii Czerwonej. Zmagania były niezwykle zacięte, a obie strony poniosły ciężkie straty. 15 Dywizja Grenadierów walczyła u boku łotewskiej 19 Dywizji SS w ramach VI Korpusu Łotewskiego. W marcu 1944 roku obie łotewskie dywizje walczyła nad rzeką Wielikają – na południe od jeziora Pejpus[3]. Od stycznia 1944 roku jednostka wchodziła w skład VI Ochotniczego Armijnego Korpusu SS (łotewskiego). Nad Wielikają ceną dużych strat zatrzymała aż 11 dywizji Armii Czerwonej[1]. Jednostka razem z siłami niemieckimi nieudanie próbowała w tym czasie powstrzymać ofensywę Armii Czerwonej mającą na celu odblokowanie Leningradu. W lecie 1944 roku opuściła swoje pozycje obronne nad Sanuchą a lipcu tego samego roku dywizja uczestniczyła w ciężkich walkach pod Ostrowem (Łotwa). W wyniku tych walk jednostka utraciła zdolność bojową. Kadra trzech pułków piechoty oraz jednostki dywizyjne zostały ewakuowane drogą morską na poligon „Westpreussen” znajdujący się pomiędzy Kościerzyną a Bytowem[4]. We wrześniu dywizję zaczęto odtwarzać z łotewskich poborowych oraz saperów ze szkolnych i rezerwowych batalionów SS w Dreźnie. W październiku 1944 roku pozostały w Kurlandii pułk artylerii został odcięty w tzw. kotle kurlandzkim wraz z łotewską 19 Dywizją Grenadierów SS (której w tym czasie podlegał), oraz wieloma innymi oddziałami.
Reorganizacja dywizji i walki na Wale Pomorskim
We wrześniu 1944 roku jednostka została odtworzona, otrzymała też nową nazwę 15 Dywizji Grenadierów SS (łotewska nr 1). Dywizja walczyła na Wale Pomorskim, m.in. z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego.
Tam też, w Podgajach, 2 lutego 1945, SS-mani z grupy bojowej „Elster” (niem. Kampfgruppe Elster), wchodzącej w skład 15 Dywizji Grenadierów SS, dokonali zbrodni wojennej na polskich jeńcach, paląc żywcem w stodole skrępowanych kablem telefonicznym[5] lub jak podają inne źródła, drutem kolczastym, 32 żołnierzy Wojska Polskiego z 4 kompanii 3 pułku piechoty[6][7][8][9].
15 Dywizja SS z resztkami żołnierzy przebiła się na północ od Berlina (Neubrandenburg) i dalej na zachód. Żołnierze z 32. i 33. pułku pod dowództwem obersturmführera Neilandsa uczestniczyli w obronie stolicy III Rzeszy[3]. 24 kwietnia 1945 roku, po odparciu szturmów oddziałów Armii czerwonej w południowej części Berlina, część wojsk przedostała się przez Łabę i poddała armii amerykańskiej[11]. Ostatnie łotewskie oddziały złożyły broń pod Schwerinem[11]. Reszta została rozstrzelana przez wojska radzieckie[10]. Niektórzy spośród żołnierzy starali się ukryć przed NKWD, bądź próbowali kontynuować walkę partyzancką przeciwko ZSRR[12].
Obecnie, w Łotwie można zaobserwować tendencję do usprawiedliwiania działań łotewskich jednostek SS, zwłaszcza 15 i 19 Dywizji Grenadierów SS, jako zgrupowań walczących o wolność Łotwy. Często jednak przemilcza się zbrodnie wojenne łotewskich oddziałów w służbie III Rzeszy. Tego typu przedstawianie historii na Łotwie i w Estonii nie jest właściwe tylko środowiskom nacjonalistycznym, ale obejmuje szersze kręgi społeczeństwa, media, urzędy i władze państwowe[13].
W Rydze co roku 16 marca odbywa się marsz upamiętniający żołnierzy legionu. Uczestnicy marszu idą na Plac Wolności, gdzie składają wieńce i upamiętniają legion Waffen SS. W marszu biorą udział weterani łotewskich jednostek[14].
1 września 1950 Komisja Stanów Zjednoczonych do spraw Osób Przesiedlonych uznała, że jednostka ta nie była stroną wrogą wobec USA i przyznała jej kombatantom prawo do ubiegania się o azyl polityczny[15].
Umundurowanie
Tarcza
Łotysze nosili takie same mundury jaki inni żołnierze Waffen-SS, jednakże na prawym rękawie płaszcza widniała tarcza w łotewskich barwach narodowych. Na kołnierzach oprócz dystynkcji umieszczony był symbol jednostki. W przypadku 19 Dywizji Grenadierów była to runicznaswastyka a 15. Dywizja - godło Łotwy. Żołnierze nosili niemieckie hełmy Stahlhelm[16].
SS-Brigadeführer Karl Burk (15 lutego 1945 – 2 maja 1945)[1]
Skład
W roku 1944 w skład dywizji wchodziły następujące pułki[17]:
32 Pułk Grenadierów Waffen-SS (3. łotewski)
33 Pułk Grenadierów Waffen-SS (4. łotewski)
34 Pułk Grenadierów Waffen-SS (5. łotewski)
15 Pułk Artylerii Waffen-SS, batalionfizylierów Waffen-SS, dywizjon przeciwlotniczy, kompania sanitarna, kompania naprawcza, oddział poczty polowej SS, kompania weterynaryjna, batalion gospodarczy
1 pułk budowlany 15 Dywizji SS
2 pułk budowlany 15 Dywizji SS, zapasowy batalion polowy, oddział żandarmerii polowej Waffen SS i oddział sprawozdawców wojennych[1]
Chris Bishop: Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS 1940-1945. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13701-1.
Chris Bishop: Dywizje Waffen-SS 1939-1945. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11327-5.
.JPG)
