La (o lo) cendre es un residú subretot basic de la combustion, de l'incineracion, de la pirolisi de diferentas matèrias organicas e mineralas, e per extension de produchs coma lo carbon, lo lignit, lo còc o d'autres desgalhs brutlats dins los incinerators, en plen aire o dins las chaminèias o los forns^[1].

La composicion de la cendre varia segon lo produch brutlat e segon son origina.

La composicion dels desgalhs polverencs nomenats cendre(s) varia segon fòrça paramètres, que son subretot las espècias vegetalas brutladas, las partidas de las plantas (rusca, camba, o jovas brancas amb fulham per exemple), la natura del sol, e tanben la periòde de l'an pendat qu'aquelas plantas foguèron culhidas. Las cendres obtengudas segon lo fogal o lo biais de combustion se destria fòrça^[2].

Las cendres de fusta, en mai de las matèrias carbonadas residualas (brasas non consumidas, carbons actius compausada de particulas carbonadas, de quitrans o de gases...) son mai sovent rics en potassa alara qu'aquelas d'èrbas, subretot de graminèas, o simplament de palha, son rics en silici^[3]. La coloracion dels cendres se fa per de pichonas partidas d'oxids de fèrre, de manganèsi... Son de matèrias mineralass, non organicas.

Se pòt considerar que los elements metallics oxidats^[4] que constituisson los cendres de fusta son en majoritat basics o alcalins amb dins lo cas dels fogals de calfariás de fustas^[5]:

• 17 a 33 % de calci,
• 2 a 6 % de potassa (exprimit en oxid de potassi),
• 2,5 a 4,6 % de magnèsi (exprimit jos forma de MgO),
• 1 à 6 % de fosfòr (exprimit jos forma de P₂O₅),
• 3 % al total d'oxids coma: oxid de fèrre, oxid de manganèsi. Los oxids de calci, de potassi et de sòdi son de basas fòrtas.

Los constituents acids acid fosforic, acid silicic, acid sulfuric son pauc presents, e, en preséncia de las basas citadas çai dessús, se torna mai sovent jos forma de sals, respectivament de carbonats, fosfats, de silicats e de sulfats.

De verai, es pas que pendent la combustion de las matèrias organicas soque aqueles sals de calci e de potassi poirián donar respectivament la calç e la potassa trobats dins los cendres. Mas en practica s'obten de la calç viva sonque per l'art rasonat del calfaire e s'extrai de cendres de la potassa o de la soda impura, respectivament a base de carbonat de potassi (K₂CO₃) e de carbonat de sòdi (Na₂CO₃).

D'autras substéncia coma lo sofre, lo clòr, lo fèrrz o lo sòdi apareisson pas qu'en fèblas quantitats e d'autras encara ne se trapan dins la fusta pas qu'excepcionalament coma l'alumini, lo zinc, lo bòr, etc. (segon per exemple los oligoelements posats dins lo sol per las plantas qu'an brutladas per produire aqueles cendres).

Una variacion de la natura e de l'importança de las matèrias mineralas es observadas seguent l'espècia de fusta brutlada. Atal i a mai de clorurs dins los resinoses que dins los fulhoses (7 còp mai dins lo picèa que dins lo garric). I a 2 còps mai d'acid fosforic dins lo tremòl que dins lo garric, e 2 còps mai de magnèsi dins l'olm que dins lo pin roge. Las comparasons pòrtan de segur sus de fusta avent butat dins las meteissa condicions.

La natura du sol a una influéncia considerabla sus la composicion quimica dels cendres de vegetals. Aquel fach es conegut dempuèi la mai nauta antiquitat.

La natura e la quantitat de las matèrias mineralas formant los cendres varian tanben amb las diferentas partidas de l'arbre. La rusca ne contient mai que la fusta, las brancas mai que la camba e la camba mai que las raices. Los sals de silici e de calci son mai abondants dins la rusca que dins la fusta alara que los sals de potassi predominan dins la fusta.

Foguèt constatat tanben une variacion seguent la sason d'abatatge. Un arbre tombat en estiu, se trapa una fòrta proporcion de potassi e d'acid fosforic, que son mòstran una rica vascularizacion per la saba. Aqueles darrièrs composants favorizant d'organismes de fermentacion, lo secatge natural e la conservacion de talas fustas seràn mens aisit e mens bonas^[6].

Lo cendre, rèste gris e farinós, possedís de proprietats isolantas, es que los depauses o revestiments importants de cendres volantas perturban los escambis de calor. Associats a l'aiga cauda e a una matèria grassa, los cendres liberant lors alcalís forman de bugadas de cendres amb las proprietats netejantas^[7].

Los cendres e autres residús d'incineracion, e los carbocendres (cendres de carbon) eissit de las installacions individualas o industrialas (incinerators, centralas termicas..) contienon sovent fòrça produchs toxics (residús carbonats, metals pesucs, organoclorats e traças de radionucleíds..). Son de produchs en partida quimicament reactius que se cerca a valorizar per evitar lor costosas mesa e descarga^[8].

Dins un analisi nutricional, lo taus de cendres bruts, exprimit en percentatge, indica la fraccion de matèria minerala demorant après aver fa subir al produch un passatge a fòrça nauta temperatura (550 °C) per vaporizar totas las moleculas organicas^[9].

Los cendres son dempuèi lo Neolitic utilizats coma engrais per lor riquesa en sals minerals, per exemple en potassa e en oligoelements. Son l'engrais de basa de las tecnicas ancestralas de brutladisses, venent mai tard eissartatges. Subretot, per las tèrras argilosas, l'usatge de cendre bruta, cendre d'en primièr agotada per l'aiga^[10] èra necessari.

Se pòdon tanben utilizar en amendement (una pelada de cendres par mètre carrat permet de recargar lo sol en elements minerals). Los cendres de fustan an un grand poder alcalinizant degut a lor contengut naut en calç e en potassa. Agisson rapidament sul pH del sol, mas aquel efièch es de corta durada; al contrari l'apond en oligoelements contenguts dins los cendres pòt èsser fòrça mai durabla se las culturas son pas tròp intensivas.

Devon èsser incorporadas al sol o al compòst de prima, en foncion dels besonhs del sol e de las culturas qu'i serán plantadas. Un analisi de sol pòt se relizar per determinar los amendaments de far, jos forma d'engrais, de calç agricòla o de cendres.

Los cendres permeton de portar fòrça minerals necesssaris a la creissença de las plantas, mas devon pas constituir la sola font d'amendament del sol, que contenon pas d'azòt. Per realizar l'agricultura biologica, dins una parcèla que de cendres foguèron escampilhadas, es possible d'enriquir lo sol en compausats azotats mercé a l'enterrada de matèrias organicas produchas per de plantas leguminosas, coma la lusèrna o lo treule, per plantar l'an seguent de las plantas de fòrts besonhs en azòt.

Los cendres de fusta son plan solublas e salinas. Una quantitat excessiva de sals dins lo sol enebís la creissença dels vegetals e causa sovent la mòrt dels microorganismes. Mai, per lor caractèr fòrça alcalin (coma la calç), los cendres pòdon alterar fòrça las partidas de las plantas amb foguèron mesa en contacte dirècte.

De biais general sus un sol acid e sablós, cal 4 tonas de cendres (per apond) per ectara (0,4 kg/m²) per rectificar lo pH d'1 punt e compassar la pèrda de calci.

En tèrra calcara, es melhor d'evitar o limitar l'apond a una palada de cendres per 5 m².

Lo taus en potassa de la cendre favoriza pas la butada dels vegetals (es lo ròtle de l'azòt) mas la fa puslèu benefica al desvolopament de las flors e de fruchs coma las bledarabas, mongetas, trufas, cerealas, rosièrs particularament lecs en potassa.

A causa de la preséncia de calci, es melhor d'utilizar pas lo cendre sus las matas de las plantas acidofilas plantadas en bruguièras o sus las semenadas. Dins lo dobte, se pòt getar a pichonas dòsis al compòst que farà mai ric (de dòsis tròp fòrta tuan la vida bacteriana e fongica necessària a la maturacion del compòst).

L'aplicacion repetida de grandas quantitats de cendres que se coneis pas perfièchament l'origina (natura dels produchs brutlat avent servit a las formar) pòt tanben provocar una accumulacion d'elements toxics (plomb, cadmi) dins lo sol e noire a l'assimilacion dels minerals per las plantas. Se recomanda donc d'utilizar aquel amendament amb moderacion, subretot quand se sap pas çò que foguèt brutlat per donar aqueles cendres.

Autre usatge en òrt biologic: quand se vòl alunhar los limacs e cagaraulas, s'escampa de cendre als luòcs que frequentan. Lo caractèr igroscopic de cendres est en utilizat. Una veta de cendres de 5 cm de larg su 2 cm de naut es preconiazat a l'entorn de las plantas sensiblas. De renovelar en cas de pluèja.

Las cendres contenon de la potassa, es perque pòdon èsser utilizadas per fabricar una bugada biodegradabla. Lo vam pel produchs bio donèt un interés novèl per la bugada de cendre de fusta^[11].

Lor color escura e lor taus en sals e a vegadas en escòrias faguèron que pendent longtemps èran utilizadas contra lo verglaç fins a que lo sal siá aisidament disponible.

S'utiliza de cendres de combustion de las centralas electrica termicas e incinerator de desgalhs dins la fabricacion dels betons o dins lo tractament de las gravas, coma substitucion parciala del ciment dins los bztons, amb apond de calç coma ligant idraulic de las gravas.

Los cendres d'incineracion son mens polluits que qu'aqueles teoricament enviats en desgalhs, pasmens contenon de metals pesucs qu'èran presents dins la fusta o lo desgalhs brutlats, diferentas substéncias quimicas non brutladas e tanben de polluents que se son formats per recomposicion pendent l'incineracion. Pendent los episòdis de disfoncionament d'incinerators, la qualitat dels cendres pòt fortament se degradar.

Las vapors eissidas dels crematòriums pòdon tanben èsser polluidas per de dioxinas, mas tanebn per de metals pesucs coma lo mercuri perdut pels plombatges dentaris pendent cremacion.

Los cendres de las centralas termicas al carbon se son comulats en importants crassièrs dempuèi lo sègle XIX (per exemple dins lo nòrd de la França^[12]). Foguèron a l'origina d'envòls de poscas e de particulas finas dicha « cendres volants ».

• Dins los païses ont la cremacion dels cadavres es practicada, diferents rituals al subjècte del cendres dels defunts, que dins unas tribús èran per exemple per partidas manjadas per la familha.
• S'ncha los pèls o la pèl de cendres en signe de dòl o per d'autras rasons semble es un ritual comun.
• Los catolics nomenan lo primièr jorn du carèma lo dimècres dels cendres. Seguís lo dimars gras e es 40 jorns aabans Pascas. Aquel jorn se fa lo june e se debana una ceremonia pendent que lo prèire dessenha sul front de cada fidèl una crotz amb lo cendre.

1. ↑ Los cendres volcanics, cendres « naturals », qualificat de fins o grossièrs, inclusissent los produchs fins de las coladas piroclasticas, fan partit dels ejectat, a costat de las escorias, bombas, la pèira ponça ... a l'origina de despaus volcanics.
2. ↑ Es perque los expèrts quimistas repairant lo fogal inicial e sas extensions tròban aisidament, per observacion puèi analisi(s) quimic(s), la causa d'un incendi.
3. ↑ (fr)Larousse du XXème siècle afirma: "Les cendres, résidus de toute combustion de bois et matière organiques, contiennent une forte proportion de potasse qui les fait utiliser pour le lessivage.
4. ↑ Aqueles elements an un gra d'oxidacion positiu, jos forma ionizada... e pas sonque jos forma de compausadas d'oxid.
5. ↑ GESTION ET VALORISATION DES CENDRES DE CHAUFFERIES BOIS - Ademe
6. ↑ Çò qu'es pas lo cas del trabalh de la fusta verda, plan mai aisida amb d'aisinas rudimentàrias.
7. ↑ Cal prendre sonh de confinar los cendres carbonoses, per exemple autrecòps dins un lençòl, o de los aglomerar dins un luòc.
8. ↑ Chen, M. (2012).
9. ↑ Revue NewScientist Modèl:Numéro, Ash for Dash, 4 juin 2005 Lien
10. ↑ La lixiviacion, es a dire le lessivatge o l'agotament per l'aiga indica lo levament dels principals sals minerals, subretot los carbonat de potassi e de sòdi, nomenats autrecòps alcalís.
11. ↑ La lessive à la cendre, faite maison
12. ↑ http://www.asn.fr/content/download/55140/371708/file/RNTR_P1_CH2_Nord_Pas_de_Calais_part1.pdf

• (fr)Rapport « Les cendres de charbon et les phosphogypses » , Robin des bois / Autorité de Sûreté Nucléaire, janvier 2009
• (fr)Résumé introductif du rapport « Les cendres de charbon et les phosphogypses » ', , sur le site de l'ASN (consulté 2009 11 03)

• (fr)La valorisation agronomique des cendres de bois, Agence Régionale de l'Énergie et de l'Environnement / mars 2006
• (fr)Impacts sanitaires de la gestion des déchets, par l'ADEME
• (fr)La liste des incinérateurs en fonctionnement, par l'ADEME