Jaki Byard
Algemene informatie
Volledige naam	John Arthur Byard
Geboren	15 juni 1922
Geboorteplaats	Worchester
Overleden	11 februari 1999
Overlijdensplaats	Boston
Land	Verenigde Staten
Werk
Jaren actief	jaren 1930–1999
Genre(s)	jazz
Beroep	muzikant, componist, arrangeur
Instrument(en)	saxofoon, piano, meerdere instrumenten
Label(s)	Candid, Futura, MPS, Muse, Prestige, Soul Note
Act(s)	Eric Dolphy, Booker Ervin, Roland Kirk, Charles Mingus
Officiële website (en) AllMusic-profiel (en) Discogs-profiel (en) MusicBrainz-profiel
Portaal    Muziek

Jaki Byard, geboren als John Arthur Byard, Jr. (Worcester, 15 juni 1922 - Boston, 11 februari 1999)^[1][2][3], was een Amerikaanse jazzmuzikant (piano, saxofoon) en componist. Hij was voornamelijk pianist, maar speelde ook tenor- en altsaxofoons, naast verschillende andere instrumenten. Hij stond bekend om zijn eclectische stijl, waarin hij alles omvatte, van ragtime en stride tot freejazz.

Byard speelde met trompettist Maynard Ferguson in de late jaren 1950 en vroege jaren 1960 en was een aantal jaren lid van bands onder leiding van bassist Charles Mingus, waaronder op verschillende studio- en concertopnamen. De eerste van zijn opnamen als leider was in 1960, maar ondanks dat hij werd geprezen door critici, kregen zijn albums en optredens een niet veel bredere aandacht. In zijn 60-jarige carrière nam Byard minstens 35 albums op als leider en meer dan 50 als sideman. De invloed van Byard op de muziek komt van zijn combinatie van muziekstijlen tijdens de uitvoering en zijn parallelle carrière in het lesgeven.

Vanaf 1969 was Byard nauw betrokken bij het jazzonderwijs: hij begon les te geven aan het New England Conservatory of Music en ging daarna aan de slag bij verschillende andere muziekinstellingen en had ook privéstudenten. Hij bleef optreden en opnemen, voornamelijk solo- en in kleine bands, maar hij leidde ook twee bigbands, een bestaande uit enkele van zijn studenten en de andere uit professionele muzikanten. Zijn dood door een enkel schot terwijl hij in zijn huis was, blijft een onopgelost mysterie.

Byard werd geboren in Worcester, Massachusetts. Op dat moment woonden zijn ouders John sr. en Geraldine Garr in Clayton Street 47. Zijn beide ouders speelden muziekinstrumenten; zijn moeder speelde piano, net als zijn ooms en grootmoeder, die voor het laatst in bioscopen speelden tijdens het tijdperk van de stomme film. Hij begon met pianolessen op 6-jarige leeftijd maar ze eindigden toen zijn familie werd getroffen door de Grote Depressie. Hij kreeg ook een trompet die van zijn vader was en hij probeerde de populaire spelers van die tijd, Roy Eldridge en Walter Fuller, te kopiëren. Als jongen liep hij vaak naar Lake Quinsigamond om te luisteren naar daar optredende bands. Hij hoorde Benny Goodman, Lucky Millinder, Fats Waller en Chick Webb en luisterde op de radio naar andere bands uit die tijd.

Byard begon op 16-jarige leeftijd professioneel piano te spelen, in bands onder leiding van Doc Kentross en Freddy Bates. Zijn vroege lessen bestonden voornamelijk uit het uit het hoofd spelen, dus zijn kennis van theorie en verdere pianotechniek vond plaats in de late jaren 1930 tot 1941, inclusief het studeren van harmonie aan de Commerce High School. In dat jaar werd hij opgeroepen voor het leger, waar hij verder ging met pianolessen en werd beïnvloed door pianist Ernie Washington, met wie hij in een kazerne zat, hoewel Byard in die tijd ook trombone speelde. Hij studeerde ook Igor Stravinsky en Frédéric Chopin en bleef klassieke componisten bestuderen tot in de jaren 1960. Een deel van zijn militaire dienst was in Florida, waar hij mentor was van de jonge saxofonist Cannonball Adderley en diens broer Nat. Na het verlaten van het leger in 1946 bleef Byards muzikale opleiding doorgaan, door middel van discussies met anderen en het gebruik van bibliotheekmateriaal in combinatie met muziekschoolprogramma's.

Byard speelde met bands uit de omgeving van Boston, waaronder twee jaar met violist Ray Perry, die Byard aanmoedigde om tenorsaxofoon toe te voegen aan zijn instrumentarium. Daarna trad hij in 1947 toe tot de band van Earl Bostic als pianist en ze toerden ongeveer een jaar. Byard vormde vervolgens een bopband met Joe Gordon en Sam Rivers in Boston, voordat hij een jaar toerde met een showband. Weer terug in Boston had hij drie jaar een vaste baan bij Charlie Mariano in een club in het nabijgelegen Lynn. Ze namen samen op in 1953. Byard was van 1952 tot 1955 lid van de band van Herb Pomeroy als tenorsaxofonist en nam in 1957 met hem op. Byard speelde ook solopiano in Boston in de vroege tot midden jaren 1950 en later freelance in dat gebied in hetzelfde decennium. Hij trad in 1959 in dienst bij Maynard Ferguson en bleef tot 1962. Als een van Fergusons spelers en arrangeurs ontdekte Byard dat zijn eigen voorkeur voor experimenten met maatsoorten, harmonie en vrijere improvisatie werd beperkt door de voorkeuren van andere bandleden.

Byard verhuisde begin jaren 1960 naar New York. Zijn eerste opname als leider, de pianosolo Blues for Smoke, werd daar opgenomen op 16 december 1960 (maar pas in 1988 in de Verenigde Staten uitgebracht). Ook in 1960 speelde Byard voor het eerst met de bassist Charles Mingus. Hij nam uitgebreid op met Mingus in de periode 1962-1964 (ook op de belangrijke albums bij Impulse! Records, Mingus Mingus Mingus Mingus and The Black Saint and the Sinner Lady) en toerde met hem in 1964 door Europa. Byard maakte ook tussen 1960 en 1966 opnamen als sideman met Eric Dolphy, Booker Ervin, Roland Kirk en Sam Rivers. Zijn optreden op Outward Bound van Dolphy plaatste Byard in de voorhoede van de moderne jazz.

Als leider nam Byard in de jaren 1960 een reeks albums op voor Prestige Records. Sommige van deze albums bevatten Richard Davis op bas en Alan Dawson op drums, een trio-combinatie beschreven door criticus Gary Giddins als de meest indrukwekkende ritmesectie van de jaren 1960. Een zo'n album was Jaki Byard With Strings!, een sextet-opname die Byards componeren en arrangeren kenmerkte: op Cat's Cradle Conference Rag speelt elk van de vijf muzikanten vijf standards tegelijkertijd op basis van vergelijkbare harmonieën. Een ander voorbeeld van Byards soms ongebruikelijke benadering van compositie is het titelnummer van Out Front!. Na zijn tijd bij Prestige had Byard meer solo-optredens, deels vanwege zijn genegenheid voor muzikale partners met wie hij een hechte band had gekregen, maar die waren toen overleden.

Byard bleef ook spelen en opnemen met andere leiders. Toen hij in 1965 in Europa was, trad hij toe tot de band van Art Blakey voor een reeks concerten aldaar. In 1967 speelde Byard in een kleine band met drummer Elvin Jones. Tussen 1966 en 1969 nam Byard drie albums op met saxofonist Eric Kloss en keerde in 1970 terug naar Mingus' band, ook voor optredens in Europa. Byard bespeelde in 1974 af en toe de piano in het orkest van Duke Ellington. In 1974-1975 had Byard een residentie bij Bradley's in New York. Hij was ook frontman van de bigband The Apollo Stompers^[4], die eind jaren 1970 werd geformeerd. Er waren twee versies van de band: één bestaande uit muzikanten in New York en de andere met studenten van het New England Conservatory of Music, waar Byard vanaf 1969 les had gegeven.

In 1980 was Byard het onderwerp van de korte documentaire Anything for Jazz, waarin hij speelde, lesgaf en met zijn gezin aanwezig was. In de jaren 1980 bleef zijn belangrijkste instrument de piano en hij speelde nog steeds zowel alt- als tenorsaxofoon, maar hij was gestopt met het spelen van de andere instrumenten die hij professioneel gebruikte (bas, drums, gitaar, trombone en trompet). In diezelfde periode was hij in New York vaak solo, in duo's of in trio's te beluisteren. In 1988 speelde hij met de door Mingus' weduwe geformeerde Mingus Big Band om de composities van de bassist uit te voeren. Byard speelde en nam op met zijn voormalige leerling Ricky Ford van 1989 tot 1991 en bleef spelen en lesgeven in de jaren 1990.

Byard was een bevoorrecht faculteitslid aan het New England Conservatory of Music en hielp bij het opzetten van zijn jazzstudieprogramma, aanvankelijk genaamd Afro-American Music; hij bleef meer dan 15 jaar. Hij doceerde ook vanaf 1975 aan de Hartt School of Music, de Manhattan School of Music van 1989 tot 1999, de New School for Jazz and Contemporary Music en doceerde drie jaar aan de Harvard University.

Als docent en speler stond Byard bekend om zijn kennis van de geschiedenis van de jazzpiano. Dit betekende dat een aantal jonge aspirant-muzikanten hem opzochten als leraar. Een van hen was pianist Jason Moran.

Moran studeerde vier jaar bij Byard en dankt hem voor het ontwikkelen van zijn vaardigheden, het vergroten van zijn bewustzijn van de jazzgeschiedenis en het creëren van zijn bereidheid om met verschillende stijlen te experimenteren. Een andere student, Fred Hersch, meldde dat Byard als docent zowel georganiseerd als chaotisch was: hij gaf zijn studenten werkbladen en liet ze vroeg piano studeren, maar gedroeg zich ook excentriek en miste lessen. Klassieke componist Bruce Wolosoff kreeg les van Byard aan het New England Conservatory en beschouwt hem als een belangrijke invloed. Pianist en singer-songwriter Grayson Hugh^[5] studeerde begin jaren 1970 bij Byard.

Jazzfluitiste Jamie Baum^[6] studeerde ook bij Byard en organiseerde na zijn dood een tributeband die voornamelijk bestond uit zijn studenten: Baum, Adam Kolker^[7], Jerome Harris^[8], George Schuller en Ugonna Okegwo.

Byard overleed op 11 februari 1999 op 76-jarige leeftijd in zijn huis in Hollis, Queens aan een schotwond. Hij werd een keer in het hoofd geschoten. De politie meldde dat Byards familie, met wie hij het huis deelde, hem om 18.00 uur voor het laatst heeft gezien, dat hij omstreeks 22.00 uur is vermoord, dat er geen sporen waren van diefstal, inbraak of worsteling en dat er geen wapen werd gevonden. De dood werd al snel uitgeroepen tot moord, maar de omstandigheden eromheen zijn niet vastgesteld en de zaak blijft onopgelost.

Byard werd overleefd door twee dochters, een zoon, vier kleinkinderen en zes achterkleinkinderen. Zijn vrouw was vijf jaar eerder overleden.

Byard speelt alleen piano, tenzij anders vermeld.

Een asterisk (*) geeft het jaar van uitgave aan.

• Ian Carr, Digby Fairweather, Brian Priestley. Jazz Rough Guide. Stuttgart: Metzler 1999; ISBN 3-476-01584-X
• Martin Kunzler, Jazzlexikon Band 1, Reinbek: Rowohlt 2002; ISBN 3-499-16512-0