დმანისის მუნიციპალიტეტი

მუნიციპალიტეტი
დმანისის მუნიციპალიტეტი
დროშა გერბი

ქვეყანა საქართველოს დროშა საქართველო
მხარე ქვემო ქართლი
ადმ. ცენტრი დმანისი
კოორდინატები 41°19′56″ ჩ. გ. 44°12′16″ ა. გ. / 41.33222° ჩ. გ. 44.20444° ა. გ. / 41.33222; 44.20444
მერი კობა მურადაშვილი     
დაარსდა 1930
ფართობი 1198.8 კვადრატული კილომეტრი
მოსახლეობა 19 141 (2014)[1]
სიმჭიდროვე 23,4 კაცი/კმ²
ეროვნული შემადგენლობა აზერბაიჯანელები 65,46 %
ქართველები 33,15 %
ბერძნები 0,45 %
სომხები 0,45 %
რუსები 0,35 %
სასაათო სარტყელი UTC+04:00
სატელეფონო კოდი (360)[2]
საფოსტო ინდექსი 1700–1799[3]
ოფიციალური საიტი http://dmanisi.gov.ge/
დმანისის მუნიციპალიტეტი — საქართველო
დმანისის მუნიციპალიტეტი

დმანისის მუნიციპალიტეტი — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული აღმოსავლეთ საქართველოში, ქვემო ქართლის მხარის დასავლეთ ნაწილში. ჩრდილოეთით ესაზღვრება წალკის, აღმოსავლეთით — თეთრიწყაროსა და ბოლნისის, დასავლეთით — ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტები, სამხრეთით — სომხეთი. ფართობი 1198,8 კმ². ადმინისტრაციული ცენტრი — ქ. დმანისი. დმანისის მუნიციპალიტეტში არის 1 ქალაქი და 59 სოფელი.

მუნიციპალიტეტის მთავარი მდინარეა მაშავერა, რომლის მთლიანი სიგრძეა 66 კმ, საშუალო წლიური წყლის ხარჯი 8 მ³/წმ-ში. მუნიციპალიტეტის ჩრდილო საზღვართან ჩამოედინება ხრამი. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის მცირე ტბებიც. აღსანიშნავია გომარეთის ტბათა ჯგუფი.

მუნიციპალიტეტში 56 დასახლებული პუნქტია. მათ შორის 1 ქალაქია. 2014 წლის მონაცემებით, მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა შეადგენს 19 141 ადამიანს. მუნიციპალიტეტის ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 3600 კაცს, ხოლო სოფლის — 24 000 კაცს; ანუ მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის დაახლოებით 90 % სოფლად ცხოვრობს. მოსახლეობის სიმჭიდროვეა 23 კაცი/კმ², რაც ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელს (67კაცი/კმ²) მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება.

მოსახლეობის ძირითად შემოსავლებს უზრუნველყოფს სოფლის მეურნეობა, მცირე მეწარმეობა (ძირითადად ვაჭრობა და საყოფაცხოვრებო მომსახურება) და საჯარო სამსახურები. ისტორიულად შემოსავლის წყაროს სოფლის მეურნეობა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტების გადამამუშავებელი მრეწველობა წარმოადგენდა. მუნიციპალიტეტს გააჩნია ეკონომიკური განვითარების გეგმა, რომლის პრიორიტეტებია სოფლის მეურნეობა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტების გადამამუშავებელი მრეწველობა.

ისტორია

დმანისის მუნიციპალიტეტი მოიცავს ისტორიული რეგიონების – ზურტაკეტისა და დმანისხევის ტერიტორიებს. ადრინდელი ფეოდალური ხანის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დანაწილებით მაშავრის ზემო დინება ქვეშის ხევის ერთეულში შედიოდა, ზურტაკეტი კი (შავწყალას აუზი) თრიალეთს ეკუთვნოდა. X საუკუნის ბოლოდან XI საუკუნის I ნახევრამდე დმანისის მუნიციპალიტეტის სამხრეთი ნაწილი კვირიკიანთა სამეფოში შედიოდა, ჩრდილოეთი ნაწილი კი — კლდეკარის საერისთავოში. შემდგომ, განვითარებული ფეოდალიზმის ხანაში, დმანისიც და ზურტაკეტიც სამეფო საკუთრება გახდა, ამ მხარის სოფლების უმეტესობა საყაფლანიშვილოს სათავადოში ერთიანდებოდა. 1930 წლამდე ახლანდელი დმანისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია შედიოდა ბორჩალოს მაზრაში, 1930 წლიდან — წალკის რაიონში, 1933 წლიდან გამოიყო ცალკე რაიონად. 1963–1964 წლებში ეკუთვნოდა ბოლნისის რაიონს, 1965 წლიდან კვლავ გამოიყო ახლანდელი საზღვრებით.

საქართველოს პრეზიდენტის მ. სააკაშვილის 2005 წლის 16 დეკემბრის №2304-რს ბრძანების საფუძველზე მოხდა საქართველოს რაიონების რეორგანიზაცია, რის შედეგადაც არსებული რაიონები შეიცვალა მუნიციპალიტეტებად.[4] სსიპ „დმანისის მუნიციპალიტეტის“ (ს/ნ. 228928391) გადამხდელად რეგისტრაციის თარიღია 2006 წლის 4 დეკემბერი, ხოლო რეგისტრაციის თარიღი — 2006 წლის 6 დეკემბერი.[5]

გეოგრაფია

რელიეფი

გეომორფოლოგიური თვალსაზრისით მუნიციპალიტეტის ტერიტორია მრავალფეროვანია. პირველი თანრიგის ოროგრაფიული ერთეულებია: ვულკანური ქანებით აგებული ჯავახეთის ქედი, ლოქის ქედი; ასევე გომარეთისა და დმანისის ვულკანური პლატოები.

ჯავახეთის ვულკანური ქედი მუნიციპალიტეტის დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს. აგებულია უმთავრესად ბაზალტური ან ანდეზიტ-ბაზალტური ლავებით, რომლებსაც ვრცელი, ტექტონიკური ძალებით თაღისებურად ამობურცული განფენები წარმოუქმნია. ქედის აღმოსავლური დამრეცი კალთა დასერილია კანიონისებრი ხეობებით.[6]

ლოქის ქედი მუნიციპალიტეტის სამხრეთითაა განფენილი. აგებულია უმთავრესად ცარცული ხნოვანების ვულკანოგენური წყებებით, რომელთა ქვეშ გაშიშვლებულია ლოქის გრანიტული მასივის ძველი კრისტალური კომპლექსი. დამახასიათებელია საშუალომთიანი რელიეფი, ეროზიული, სტრუქტურული და დენუდაციური ფორმებით.

კვირიკეთისა და შინდლარის მთიან მასივებს შორის მოქცეულია გომარეთის პლატო, რომელიც თითქმის მთლიანად მდინარე შავწყაროსწყლის აუზში შედის. შავწყაროსწყლის ხეობა პლატოს თითქმის შუაზე ჭრის. გომარეთის პლატოს სიმაღლე ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში 1250-1350 მ-ია, სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში კი სიმაღლე 1400-1450 მ-მდე მატულობს. პლატო დასავლეთიდან ჩაკეტილია – ჯავახეთის ქედით, ჩრდილოეთით – კვირიკეთის ქედით, სამხრეთით – ლუკუნის მასივით, ხოლო აღმოსავლეთით მდინარე ხრამის ხეობით. გომარეთის პლატო აგებულია დოლერიტული ლავების რამდენიმე ერთმანეთზე გადაფარებული ლავური განფენით და მათთან დაკავშირებული ტბიური ნალექებით. პლატოს კიდეები იმეწყრება, რაც გამოწვეულია ლავური განფენების ქვეშ ჩაფენილი ტბიური ნალექების გამორეცხვით.[6]

გომარეთის პლატო დასერილია მდინარე შავწყაროსწყლისა და მისი შენაკადების კანიონებითა და ხეობებით, რომელთა სიღრმეა 10-500 მ.

მდინარე მაშავრის ზემო დინების აუზში მდებარეობს დმანისის პლატო, რომელიც იფარგლება შინდლარის მასივით, ლოქის ქედითა და ჯავახეთის ქედის კალთებით. გეგმაზე სამკუთხა ფორმა აქვს. იგი ვიწროვდება ჩრდილო აღმოსავლეთისაკენ. პლატოს ზედაპირის სიმაღლე ცვალებადობს 900-950 მ-იდან 1600-1700-მდე. აგებულია დოლერიტული ლავებით, რომელიც ქვედა მეოთხეულში ამოიღვარა ჯავახეთის ქედის სამხრულ ნაწილში – და მაშავრის ხეობას ჩამოჰყვა მარნეულის ვაკისაკენ. აქვე გვხვდება ტბიურ-ტუფოგენური ქვიშების გამოსავლებიც.[6] დმანისის პლატოზე მკაფიოდ გამოიყოფა სამი საფეხური. აქვეა კანიონებიც, რომელთა სიღრმე 70-80 მ-ს აღწევს. ძირითადია მაშავრის კანიონი, რომლებსაც შტოსებურად გამოეყოფიან მისი შენაკადების კანიონები.

შიგა წყლები

მუნიციპალიტეტის ჩრდ. ნაწილში მიედინება მდ. ხრამი და მისი შენაკადები: ჭოჭიანი და შავწყაროსწყალი. სამხრ. ნაწილს კვეთს მდ. მაშავერა და მისი შენაკადები: ფინეზაური, შახმარლო და სხვ. მდინარეები უმთავრესად საზრდოობენ წვიმის, აგრეთვე თოვლის წყლითა და დიდდებიტიანი ვოკლუზური წყაროებით. წყალდიდობა იცის გაზაფხულსა და ზაფხულის პირველ ნახევარში, წყალმცირობა ზამთარში. მუნიციპალიტეტში მცირე ზომის ვულკ. ტბებია, მ. შ. აღსანიშნავია ოროზმანის ტბა, სარკინეთ-გომარეთისა და კამარლოს მიდამოების ტბები. სოფლების – ველისპირისა და ირგანის მიდამოებში არის ჭაობები.


მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჰიდროგრაფიული ქსელი ხშირია.

მთავარი მდინარეა მაშავერა, რომელიც სათავეს იღებს ჯავახეთის ქედის აღმოსავლეთ კალთაზე, ზღვის დონიდან 2125 მ-ზე. მაშავერა მუნიციპალიტეტის ფარგლებში გაედინება სათავიდან სოფელ ვარდისუბნამდე. იგი მდინარე ხრამს მარჯვნიდან უერთდება უკვე ბოლნისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიიდან. მაშავრის მთლიანი სიგრძეა 66 კმ, საშუალო წლიური ხარჯი დაახლ. 8 მ³/წმ. მუნიციპალიტეტის ფარგლებში მაშავრის მთავარი შენაკადებია: შახმარლო, სარფდერე, მოშევანი და სხვ.

მაშავრის ხეობა ხასიათდება ფართო და ბრტყელი ფსკერით, რაც აიხსნება ჯავახეთის ქედიდან ჩამოსული ლავური ღვარისა და მის მიერ გამოწვეული აკუმულაციის გავლენით.

დმანისის მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთ საზღვარზე გაედინება მდინარე ხრამი. მისი შენაკადებიდან მნიშვნელოვანია მდინარე შავწყაროსწყალი (ყარაბულაღი), რომელიც ჯავახეთის ქედის აღმოსავლეთ კალთაზე იწყება და ხრამს მარჯვნიდან უერთდება. მდინარე შავწყაროსწყლის ხეობა ქვემო ნაწილში ჩაჭრილია 500 მ სიღრმეზე, ცარცის ტუფოგენურ წყებაში, უფრო ზემოთ კი მისი გვერდების ზედა ნაწილი დაგვირგვინებულია დოლერიტის ქარაფებით; კიდევ უფრო ზემოთ სოფელ ზემო ყარაბულაღთან ხეობა უკვე მთლიანად ლავებშია გამომუშავებული და დატოტვილია რამდენიმე შედარებით არაღრმა კანიონად. მდინარე შავწყაროსწყლის შენაკადებიდან მთავარია: დაგერმანდერესი, ახა, უსეინქენდი, თოზდუხი.

დმანისის მუნიციპალიტეტის მდინარეები იკვებებიან წვიმისა და თოვლის წყლით და აგრეთვე ლავებში გამომდინარე დიდდებიტიანი ვოკლუზური წყაროებით.

მდინარეები: ხრამი (ყარაბულაღი [დაგერმანდერესი, ტოძისი, ბუსუკალა, აგრიკარი, ჩატახწყალი, ტომდისი, უსეინქედი, დავაკრანი, ფშანი, ], ჩოჩიანი [ჩოჩიანის ტბა, ჯუჯიანი, ჭოჭიანი, ], ), გედეჩაი, მაშავერა (უკანგორი [დამბლუტა], ჩათახი, მოშევანი ['ამამლოსწყალი'], ნაზიგკლიჩი [ყირმიზიბულაღდერე], მამუთლი [ყირიმიზიბულაღი], ყარაქილისა), ლოქისწყალი, აღჩაი, ყარანდიხდერე, ყარმიზიბულაკი, მეზდურლარი, ჩატასწყალი, უსეინქენდი, დავაკანი.

ტბები: კაინეგოლის ტბა, ტამბუღელის ტბა, კარაგოლის ტბა, ჭოჭიანის ტბა, ჭამლიგოლის ტბა, იალაგოლის ტბა, პანტიანის ტბა, ოროზმანის ტბა.

ჰავა

დმანისის მუნიციპალიტეტში ჰავა ზომიერად ნოტიოა. იცის ცივი, ხანგრძლივი ზამთარი და თბილი ზაფხული. საშუალო წლიურ ტემპერატურა დასავლეთ ნაწილში 3 °C, აღმოსავლეთ ნაწილში 12 °C, შესაბამისად, იანვრის საშუალო ტემპემპერატურა –10 °C-იდან –2 °Cმდე, ივლისიდან 13 °C, 23 °C; აბსოლუტური მინიმუმი –28 °C-მდე ეცემა (მთებში), აბსოლუტური მაქსიმუმი 30°C აღწევს (აღმოსავლეთ ნაწილში). ნალექები – 650–1000 მმ წელიწადში. ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა მაისში მოდის, მინიმალური – დეკემბერში. თოვლის საფრის ხანგრძლივობა 2–4 თვეს გრძელდება.

რელიეფი

მუნიციპალიტეტის დასავლეთი ნაწილი მოიცავს ჯავახეთის მერიდიანულ ქედს, რომელიც აგებულია ახალგაზრდა ეფუზიური ქანებით (ბაზალტური, ანდეზიტ-ბაზალტური, ლიპარიტ-დაციტური ლავები). ქედის მოვაკებულ თხემზე აღმართულია მწვერვალები: დავაკრანი, შამბიანი, აღრიქარი და ემლიქლი. აღმოსავლეთი დამრეცი კალთა დასერილია კანიონისებრი ხეობებით. მუნიციპალიტეტის შუა ნაწილი უჭირავს ძირითადად ახალგაზრდა დოლერიტული ლავებით აგებულ ჭოჭიანის, გომარეთისა და დმანისის ვულკანურ პლატოებს. დმანისის მუნიციპალიტეტის აღმოსავლეთ ნაწილში არის პალეოზოური გრანიტოიდებით აგებული კვირიკეთის მთა და შუაეოცენური ვულკანოგენური ქანებით აგებული ლუკუნის მთა, რომლებიც დასერილია მდინარეების ხრამისა და მაშავრის შენაკადთა ხევ-ხეობებით. დმანისის მუნიციპალიტეტის სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი უჭირავს ლოქის ქედის ჩრდილოეთი კალთის ეროზიულ შტოქედებს და მათ შორის მოქცეულ ხეობებს. მათ აგებულებაში ჭარბობს შუაეოცენური ვულკანოგენური წყებები, რომლებსაც აღმოსავლეთით იურული (პორფირიტული) და ცარცული (კარბონატული) ქანები ენაცვლება.

ნიადაგები

დმანისის პლატოზე გამოხატულია ტიპობრივი კარბონატული და გამოტუტვილი შავმიწები, რომლებიც პლატოს ზედა საფეხურზე შავმიწისებრ მთა-მდელოს ნიადაგებში გადადის.

გომარეთის პლატოს ბრტყელ ნაწილებში ნიადაგური საფარი წარმოდგენილია გამოტუტვილი და დაწიდული შავმიწებით. ამ ძირითადი ნიადაგური ტიპის ფონზე მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი სიდიდის ლაქების სახით გამოხატულია სხვა ტიპები: ტიპობრივი მძიმე თიხნარი შავმიწები (მდინარე ახას მარცხენა სანაპიროზე – სოფელ სალამალეიქს, განახლებასა და ახას შორის), შავმიწებისა და ნეშომპალა-კარბონატული ნიადაგების კომპლექსი, ნესტიან-მდელოსებრი და დაჭაობებული ნიადაგები.

დმანისის მუნიციპალიტეტში ნატბეურ ტაფობებსა და ტბების პირას გვხვდება დაჭაობებული და ნესტიან მდელოიანი ნიადაგები.

დ. მ-ის აღმ. ნაწილში ჭარბობს ტყის ყომრალი ნიადაგი; შუა ნაწილში, პლატოებზე განვითარებულია მთის შავმიწა ნიადაგი მიმდებარე ქედების კალთებზე – მთის მდელოს შავმიწისებრი კორდიანი და კორდიან-ტორფიანი, ხოლო თხემებსა და მწვერვალებზე ალპ. ზონის მცირე სისქის პრიმიტ. ნიადაგებია. ზოგან გვხვდება კორდიან-კარბონატული, ალუვიური, ტენიანი მდელოს და დაჭაობებული ნიადაგები. ბევრგან ნიადაგს მოკლებული კარკალები და ჩამორეცხილი კალთებია.

ლანდშაფტები

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბებულია ლანდშაფტის შემდეგი სახეები:

  1. საშუალმთის მთა-ხეობები წიფლნარ- მუხნარითა და ტყის ყომრალი ნიადაგით;
  2. ლავური პლატოები მთის სტეპის მცენარეულობითა და მთის შავმიწა ნიადაგით;
  3. მთის გასტეპებული მდელოები შავმიწისებრი ნიადაგით;
  4. სუბალპური და ალპური მდელოები კორდიანი და ტორფიან-კორდიანი ნიადაგებით.

ფლორა და ფაუნა

ფლორა

დმანისის მუნიციპალიტეტის აღმოსავლეთი ნაწილი უჭირავს მთის შერეულ ტყეებს, სადაც აღმოსავლური წიფელია გაბატონებული, იზრდება აგრეთვე მუხა და ფიჭვი. მუნიციპალიტეტის შუა ნაწილში, პლატოებზე, ხეობების ძნელად მისადგომ უბნებში, შემორჩენილია ნეკერჩხლის, ცირცელის, ტირიფის, მუხის მცირე დაკნინებული დერივატები, ტყის ადგილას ამჟამად მთის სტეპის ბალახეულობაა, სადაც ნაირბალახოვანი მცენარეულობა ჭარბობს. 2000-იდან 2500 მ-მდე სუბალპური მდელოებია სტეპის ელემენტებით, ხოლო 2500 მ-ზე მაღლა – ალპური მდელოები. ტბისპირებთან წყლის მცენარეებია, კანიონის ფერდობებზე – კლდის ქსეროფიტები.

დმანისის პლატოზე ჭარბობს მთის სტეპები. კანიონებში კი შემორჩენილია წიფლნარი და მუხნარ-რცხილნარი. გომარეთის პლატოს ზედაპირი უტყეოა და ათვისებულია სასოფლო-სამეურნეო კულტურებისათვის.

ფაუნა

დმანისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ფაუნა უხვადაა წარმოდგენილი. ძუძუმწოვრებიდან აღსანიშნავია მგელი, მელა, კურდღელი, ტყის კატა, გარეული ღორი, შველი, მურა დათვი, ციყვი და სხვ. ორნითოფაუნას ქმნიან მწყერი, ტყის ქათამი, გნოლი, კაკაბი, ღამურა, ბუ, ხოხობი და ა. შ.

მღრღნელებიდან აღსანიშნავია დედოფალა, თეთრკბილა ბრუცა, მემინდვრია, ტყის თაგვი და სხვ. ქვეწარმავლებიდან გვხვდება ხვლიკები, გველები; არის ასევე კუ და სხვ.

მდინარეებსა და ტბებში მოიპოვება გოჭალა, მურწა, კალმახი, სარკისებრი კობრი, თეთრი ამური და სხვ.

მოსახლეობა

მოსახლეობის რიცხოვნობა – 19 141 კაცი, აქედან – 33,15 % ქართველი, 65,46 % აზერბაიჯანელი; სიმჭიდროვე – 16 კაცი კვ.კმ-ზე. მუნიციპალიტეტში 59 დასახლებული პუნქტია: 1 ქალაქი და 58 სოფელი.

აღწერის მონაცემები

აღწერის წელი მოსახლეობა
1989 52 208
2002 28 062
2014 19 141
2021[7] 20 900

ადგილობრივი თვითმმართველობა

ადმინისტრაციული ერთეულები

მუნიციპალიტეტი იყოფა შემდეგ ადმინისტრაციული ერთეულებად:[8]

  1. ქ. დმანისის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – ქ. დმანისი);
  2. ამამლოს ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: ამამლო, ანგრევანი, ბეზაქლო, მამიშლო, საფარლო, ტყისპირი);
  3. განთიადის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: განთიადი, ჯავახი, ტნუსი);
  4. გომარეთის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: გომარეთი, მამულო, კაკლიანი (ქართული), ქცია);.
  5. გუგუთის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: გუგუთი, კამიშლო, ლოქჭანდარი);
  6. დიდი დმანისის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: დიდი დმანისი, ბოსლები, ვარდისუბანი, პატარა დმანისი);
  7. დმანისის თემის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: იაღუფლო, შინდლარი, პანტიანი);
  8. ირგანჩაის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფელი ირგანჩაი);
  9. იფნარის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: იფნარი, დაგარახლო, ყიზილაჯლო, ორმაშენი, ბახჩალარი, საჯა);
  10. კამარლოს ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: კამარლო, შახმარლო, ქარიანი);
  11. ყარაბულაღის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: ზემო ყარაბულაღი, ახა, ქვემო ყარაბულაღი, ძველი გოდაგდაგი, ახალი გოდაგდაგი, მამიშლარი, პირველი სალამალეიქი, მეორე სალამალეიქი, სოგუთლო, უსეინქენდი);
  12. ყიზილქილისის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: ყიზილქილისა, კაკლიანი (აზერბაიჯანული);
  13. მაშავერის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: მაშავერა, უკანგორა);
  14. ოროზმანის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: ზემო ოროზმანი, ქვემო ოროზმანი, დალარი, ვაკე, მთისძირი);
  15. საკირეს ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: საკირე, გორა);
  16. სარკინეთის ადმინისტრაციული ერთეული (სამოქმედო ტერიტორია – სოფლები: სარკინეთი, ველისპირი, განახლება).

საკრებულო

პარტია 2017[9] 2021[10] ამჟამინდელი საკრებულო
  ქართული ოცნება 27 15                              
  ნაციონალური მოძრაობა 1 12                        
  პროგრესი და თავისუფლება 1  
  დამოუკიდებელი 2[ა]    
  შენების მოძრაობა 3
სულ 31 30  

ეკონომიკა

წამყვანი დარგია სოფლის მეურნეობა, ძირითადად მეკარტოფილეობა და მეცხოველეობა. ნათესი ფართობის თითქმის 50% უჭირავს მარცვლოვან და პარკოსან კულტურებს, მოჰყავთ ხორბალი, სიმინდი, ბოსტნეული. განვითარებულია სარძეო მესაქონლეობა, მეცხვარეობა, მეფუტკრეობა. დ. მ-ის ენერგეტ. ბაზაა დმანისის ჰესი მდ. მაშავერაზე. წამყვანი დარგია კვების მრეწვ., არის ყველ-კარაქის, ხეტყის სახერხი და საყოფაცხოვრებო მომსახურების საწარმოები. ერთიან სატრანსპ. სისტემაში მთავარ როლს ასრულებს ავტოტრანსპორტი. მუნიციპალიტეტში რკინიგზის ხაზი არ არის (უახლოესი რკინიგზის სადგურია კაზრეთი, დმანისიდან 30 კმ). დმანისი ბოლნისსა და სომხეთს უკავ- შირდება საავტ. გზებით.

კულტურა და ჯანმრთელობის დაცვა

დმანისის მუნიციპალიტეტში არის სკოლამდელი დაწესებულებები, 44 სახელმწიფო ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლა, 21 ბიბლიოთეკა, 1 თეატრი, ბანკები. მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვას ემსახურება სამედიცინო დაწესებულებები, მათ შორის ფუნქციონირებს შპს „მედიქალ პარკი საქართველო“, შპს „დმანისის წმინდა ნინოს ჰოსპიტალი“. გამოდის ადგილობრივი გაზეთი.

ტოპონიმები

ნასოფლარები: ლიპარიტისუბანი, შოშილეთი, ნიფორი, ვანი, კრკონი, დარბაზი, ნალისსოფელი, ურუთი, ქედის ეკლესია, ზემო ბეზაკლო, საკარისი, ჩათახი, ფუნდუკი, ელიას სოფელი, გვარჯილა, საჩეხველა, სარკინეთი, ნათელი საყდარი, შესაყარი, ტანძია, იაილა, თავდიდიანი, წარბა, ნაქალაქევი, ნაპალატევი, ციხექვაბი; ყიზინჯალო.

ადგილი: შამბიანი, აგრიკარი, შინდი,

მთები: შოშილეთი (1374), დავაშანტაპა (1476), დიდი გვერდი (1531), ყარაბულაყი (1579), ხუგვო (1611), ყორღანი (1845), თაშთეფე (1810), შიშ იალი (1555), ყარადაღი (1940), მარალდაღი (1860), პიუშერდალი (1846), ინაკდაღი (1593), კემერლი (2538), კულიაბაკა (2820), დავაკრანი (2808), შამბიანი (2881), აგრიკარი (2973), ემლიქლი (3055), ქაჩალთაფა (2813), გავორაგედიკი (2720), კეჩუტი (3157), ჩათახი (2628), გვარჯალა (1790), ბალიღდაღი (1715), აყუდებული (1715), შიშთაფა (1638), ყარადაღი (1640), ტუვულგუ (1252), ასირგარლიყი (1948), ბეიუკჩუკეკი (1930), კეჩუტი (3157), ყირდაღი (2432), კარკვეთი (1144), შინდლარი (1897),

ქედი: გეაგდაღის ქედი,

უღელტეხილი: ლოქის უღელტეხილი (1848)

გზები

სასაზღვრო-გამშვები პუნქტი: გუგუთი

საერთაშორისო მნიშვნელობის გზები

საქართველოს საერთაშორისო გზები
ნომერი ევრო მარშრუტი სახელი სიგრძე (კმ)
თბილისი - მარნეული - გუგუთი 97

შიდასახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გზები

ნომერი მარშრუტი სიგრძე (კმ)[12]
შ 68 დიდი დმანისი – დმანისი – გომარეთი – ბედიანი 70,2

ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული ძეგლები

დმანისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე შემონახულია ქართული ხუროთმოძღვრების მრავალი ღირსშესანიშნავი ძეგლი, რომელთაგან აღსანიშნავია: დმანისის ნაქალაქარი სახელგანთქმული დმანისის სიონის ტაძრით (VI–XIII სს.), უკანგორის (V–VI სს.), განთიადის, ზემო ყარაბულაღის, წმ. დემეტრეს (ყველა X–XI სს.), ბახჩალარის (XI ს.), ამბარლოს (XI ს.), ამამლოს (XII ს.), ბოსლების სამების (XIII ს.), გომარეთის (განვითარებული შუა საუკ.) ეკლესიები, სამონასტრო კომპლექსი „ლამაზი საყდარი“ (XIII ს.), შუა საუკ. ქარვასლა, ციხე-ქვაბი, მუსის ციხე და სხვ.

ციხეები: მოდინახეს ციხე, დმანისის ნაქალაქარის ციხე.

დმანისის ნაქალაქარი.

ეკლესიები: ბედიანის წმ. გიორგი, ბედიანის მონასტერი, ქციის მონასტერი, ქციის ეკლესია??, მაშავერას წმ. გიორგი, ზემო ყარაბულაღის ეკლესია, ველისციხის ეკლესია, სარკინეს ეკლესია, განახლების წმ. ელია, ამაღლების ეკლესია, სარკინეთის ამაღლების ეკლესია, შვიდიძმის ეკლესია, გომარეთის კვირაცხოველი, გომარეთის წმინდა მარიამი, გომარეთის ღვთისმშობლის ეკლესია, ქვემო ყარაბულაღის ეკლესია, შავსაყდრების ეკლესია, რევაზაშენის ეკლესია, სეფიაანთ საყდარი, ღვთისმშობლის ეკელსია, მამულოს ეკელსია.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის მრავალი ისტორიულ არქიტექტურული ძეგლი. აღსანიშნავია დმანისის სიონი, რომელიც მდებარეობს სოფელ პატარა დმანისის მახლობლად. იგი VI საუკუნით თარიღდება. 1213-1222 წწ. ლაშა-გიორგის მეფობის დროს დასავლეთიდან ტაძრისათვის მდიდრულად მოჩუქურთმებული კარიბჭე მიუშენებიათ. კარიბჭის ერთ-ერთ წარწერაში მოხსენიებულია ლაშა-გიორგი. სოფელ ბოსლების მიდამოებში დგას ეკლესია ბოსლების სამება.

სოფელ ამამლოს მიდამოებშია XII ს. ამამლოს ეკლესია. სოფელ განთიადში შემორჩენილია ეკლესია ყალამშა. მუნიციპალიტეტში აღსანიშნავია აგრეთვე ზემო ოროზმანის, ზემო ყარაბულაღის, დიდი გომარეთის, კაკლიანის, სარკინეთისა და სხვა ეკლესიები.

გალერეა

  • დმანისის რაიონი 1978 წელს
    დმანისის რაიონი 1978 წელს
  • დმანისის მუნიციპალიტეტი 2014 წელს
    დმანისის მუნიციპალიტეტი 2014 წელს

ლიტერატურა

  • დ. ბერძენიშვილი. დ. სვანიძე. ქ. ჯაყელი, ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 3, თბ., 2014.
  • უკლება დ., აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანი მხარეების ლანდშაფტები და ფიზიკურ-გეოგრაფიული რაიონები, თბ., 1974.

რესურსები ინტერნეტში

შენიშვნები

  1. ↑ რამიზ რამაზანოვი - გამოეყო ენმ-ს.[11]

სქოლიო

  1. ↑ http://census.ge/en/home
  2. ↑ http://silknet.com/?module=popup_content&language=ge&product_id=8&type_id=20&attr=city_indexes
  3. ↑ http://www.gpost.ge
  4. ↑ საქართველოს ორგანული კანონი ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ
  5. ↑ საჯარო სამართლის ეროვნული სააგენტო, მუნიციპალიტეტების რეესტრი — დმანისის მუნიციპალიტეტი
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 მარუაშვილი ლ. (1964). საქართველოს ფიზიკური გეოგრაფია (საქართველოს სსრ ბუნებრივი პირობების ზოგადი დახასიათება და რეგიონული აღწერილობა). თბილისი, საქ.: ცოდნა, გვ. 331-341. 
  7. ↑ მოსახლეობის რიცხოვნობა რეგიონების და თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით (XLS). საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (1 იანვარი, 2021). ციტირების თარიღი: 2021-11-11.
  8. ↑ საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, დადგენილება №35 თავი IV, მუხლი 13
  9. ↑ პროტოკოლით არჩეული მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები და მერები 2017 გვ. 23-24. ცესკო. ციტირების თარიღი: 2024-06-17[მკვდარი ბმული]
  10. ↑ პროტოკოლით არჩეული მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები და მერები 2021 გვ. 29-31. ცესკო. ციტირების თარიღი: 2024-06-17[მკვდარი ბმული]
  11. ↑ გადავწყვიტე, დამოუკიდებელი დეპუტატი ვიყო — რამიზ რამაზანოვი (2021-12-10). ციტირების თარიღი: 2024-06-17.
  12. ↑ საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო, საავტომობილო გზების დეპარტამენტი, გზები
ხ • გ • რ
დმანისის მუნიციპალიტეტის დასახლებული პუნქტები
ქალაქი
დმანისის გერბი
სოფლები

ამამლო · ანგრევანი · ახა · ახალი გედაგდაღი · ბახჩალარი · ბეზაქლო · ბოსლები · განახლება · განთიადი · გომარეთი · გორა · გუგუთი · დაგარახლო · დალარი · დიდი დმანისი · ვაკე · ვარდისუბანი · ველისპირი · ზემო ოროზმანი · ზემო ყარაბულაღი · იაყუბლო · ირგანჩაი · იფნარი · კაკლიანი · კაკლიანი · კამარლო · კამიშლო · ლოქჯანდარი · მამიშლარი · მამიშლო · მამულა · მაშავერა · მეორე სალამალექი · მთისძირი · ორმაშენი · პანტიანი · პატარა დმანისი · პირველი სალამალექი · საკირე · სარკინეთი · საფარლო · საჯა · სოღუთლო · ტნუსი · ტყისპირი · უკანგორი · უსეინქენდი · ქარიანი · ქვემო ოროზმანი · ქვემო ყარაბულაღი · ქცია · ყიზილაჯლო · ყიზილქილისა · შახმარლო · შინდლარი · ძველი გედაგდაღი · ჯავახი

ყოფილი სოფლები
ხ • გ • რ
საქართველოს დროშა
საქართველოს დროშა
მუნიციპალიტეტები : რუსთავი · ბოლნისის მუნიციპალიტეტი · გარდაბნის მუნიციპალიტეტი · დმანისის მუნიციპალიტეტი · თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი · მარნეულის მუნიციპალიტეტი · წალკის მუნიციპალიტეტი

ქალაქები : რუსთავი · ბოლნისი · გარდაბანი · დმანისი · თეთრიწყარო · მარნეული · წალკა

დაბები : ბედიანი · თამარისი · თრიალეთი · კაზრეთი · მანგლისი · შაუმიანი

ქვემო ქართლის მხარე
ქვემო ქართლის მხარე

Read other articles:

Cambridge Bay

Cambridge Bayvillaggio (hamlet)Iqaluktuuttiaq - ᐃᖃᓗᒃᑑᑦᑎᐊᖅ Cambridge Bay – Veduta LocalizzazioneStato Canada Territorio Nunavut Divisione censuariaRegione di Kitikmeot AmministrazioneSindacoMichelle Gillis TerritorioCoordinate69°07′02″N 105°03′11″W / 69.117222°N 105.053056°W69.117222; -105.053056 (Cambridge Bay)Coordinate: 69°07′02″N 105°03′11″W / 69.117222°N 105.053056°W69.117222; -105.053056 (Cambridge...

 

Diskografi Spica

Diskografi SpicaVideo musik11Extended play3Singel11Album soundtrack3 Diskografi Spica ini terdiri dari tiga album mini, tiga soundtrack, sebelas video musik, dan sebelas singel. Album mini Judul Detail album Posisi grafikpuncak Penjualan KOR[1] Russian Roulette Released: February 8, 2012 Label: B2M Entertainment, LOEN Entertainment Format: CD, digital download 46 KOR: 2,326[2] Re-released: March 29, 2012 (Painkiller) Label: B2M Entertainment, LOEN Entertainment Format: CD, dig...

 

Keuskupan Agung Urbino-Urbania-Sant'Angelo di Vado

Keuskupan Agung Urbino-Urbania-Sant'Angelo di VadoArchidioecesis Urbinatensis-Urbaniensis-Sancti Angeli in VadoKatolik Katedral UrbinoLokasiNegaraItaliaProvinsi gerejawiPesaroStatistikLuas781 km2 (302 sq mi)Populasi- Total- Katolik(per 2010)54.90050,500 (92%)Paroki54InformasiDenominasiGereja KatolikRitusRitus RomaPendirianAbad ke-6KatedralBasilica Cattedrale di S. Maria Assunta (Urbino)KonkatedralConcattedrale di S. Cristoforo Martire (Urbania)Basilica Conca...

Grup Expedia

Untuk situs web perjalanan, lihat Expedia.com. Expedia GroupMarkas Grup Expedia di Bellevue, WashingtonJenisTerbukaKode emitenNasdaq: EXPENASDAQ-100 ComponentS&P 500 ComponentIndustriPerjalananTeknologiDidirikan22 Oktober 1996; 27 tahun lalu (1996-10-22) (sebagai divisi Microsoft)KantorpusatBellevue, Washington, A.S.TokohkunciBarry Diller (Ketua)Mark Okerstrom (CEO)ProdukCarRentals.comCheapTicketsClassic VacationsEbookersEgenciaExpedia.comExpedia Affiliate NetworkExpedia Local E...

 

Virgin Megastore

Virgin Megastore Virgin Stores Création 1971 Disparition 2013 en France Fondateurs Richard Branson Slogan La culture du plaisir Siège social Londres Activité distribution spécialisée Produits livres, disques, consoles, jeux, DVD, produits dérivés, papeterie, etc. Société mère Virgin GroupGroupe LagardèreSanity (en)Butler Capital PartnersVornado Realty Trust (en) Site web http://www.virginmegastore.ma/ modifier - modifier le code - voir Wikidata  Enseignes fermées Enseignes a...

 

Rump state

Reduced territory of a once-larger state Kingdom of Soissons, a Roman rump state A rump state is the remnant of a once much larger state, left with a reduced territory in the wake of secession, annexation, occupation, decolonization, or a successful coup d'état or revolution on part of its former territory.[1] In the last case, a government stops short of going into exile because it controls part of its former territory. Examples Ancient history During the Second Intermediate Period,...

Shanghai

Shanghai 上海市MunisipalitasMunisipalitas ShanghaiPaling atas: Panorama LujiazuiAtas kiri-kanan: Taman Yu, Jalan Nanjing Tengah: Gedung HSBC dan Gedung Pabean di kawasan the BundBawah kiri-kanan: Kota tua Shanghai, Kuil Jing'an BenderaEtimologi: 上海浦 (Shànghăi Pǔ),merupakan nama asli dari Sungai HuangpuLokasi munisipalitas Shanghai di TiongkokNegaraTiongkokWilayahTiongkok TimurDidiamiSekitar 4.000 tahun SM[1]Pendirian - Kota praja Qinglong746[2]County Huating (...

 

Channel Islands National Marine Sanctuary

Marine sanctuary in the Pacific Coast of Southern California Channel Islands National Marine SanctuaryIUCN category V (protected landscape/seascape)Orcas off Santa Rosa IslandShow map of CaliforniaShow map of the United StatesCoordinates34°N 120°W / 34°N 120°W / 34; -120Area1,470 sq mi (3,800 km2)Established1980Governing bodyNational Oceanic and Atmospheric Administrationwww.cinms.nos.noaa.gov Map of Channel Islands sanctuary Santa Barbara Marit...

 

Long Shin Estate

Public housing estate in Au Tau, Hong Kong Long Shin EstateLong Shin EstateGeneral informationLocation11-12 Yau Shin Street, Au TauYuen LongNew Territories, Hong KongCoordinates22°26′32″N 114°02′42″E / 22.442106°N 114.045103°E / 22.442106; 114.045103StatusCompletedCategoryPublic rental housingNo. of blocks3[1]No. of units1,203[1]ConstructionConstructed2017; 7 years ago (2017)AuthorityHong Kong Housing Authority Long Shin Es...

Răzvan Lucescu

Romanian association football manager and former player (born 1969) Răzvan Lucescu Lucescu as PAOK manager in 2018Personal informationDate of birth (1969-02-17) 17 February 1969 (age 55)Place of birth Bucharest, RomaniaHeight 1.77 m (5 ft 10 in)Position(s) GoalkeeperTeam informationCurrent team PAOK (head coach)Youth career1981–1985 Dinamo București1985–1987 Sportul StudențescSenior career*Years Team Apps (Gls)1987–1992 Sportul Studențesc 24 (0)1992–1993 Crema ...

 

Claude Chevalley

French mathematician (1909–1984) For the Swiss Olympic basketball player, see Claude Chevalley (basketball). Claude ChevalleyY. Akizuki, C. Chevalley and A. KoboriBorn(1909-02-11)February 11, 1909Johannesburg, Transvaal Colony (now South Africa)DiedJune 28, 1984(1984-06-28) (aged 75)Paris, FranceNationalityFrenchCitizenshipFrench, AmericanAlma materÉcole Normale SupérieureUniversity of HamburgUniversity of MarburgUniversity of ParisKnown forFounding member of BourbakiCheval...

 

Sal Vulcano

American comedian Sal VulcanoVulcano in November 2017BornSalvatore Edward Anthony Vulcano (1976-11-06) November 6, 1976 (age 47)New York City, U.S.Alma materSt. John's University (BS)OccupationsComedianactorYears active1998–presentWebsitesalvulcanocomedy.com Salvatore Edward Anthony Vulcano (born November 6, 1976) is an American improvisational and stand-up comedian, actor, and producer from the New York City borough of Staten Island. He is a member of The Tenderloins, a com...

公教報

此條目需要补充更多来源。 (2024年5月7日)请协助補充多方面可靠来源以改善这篇条目，无法查证的内容可能會因為异议提出而被移除。致使用者：请搜索一下条目的标题（来源搜索：公教報 — 网页、新闻、书籍、学术、图像），以检查网络上是否存在该主题的更多可靠来源（判定指引）。 於1928年8月1日出版的第一期《公教報》 《公教報》頭版，2006年7月9日 《公教報》�...

 

Bronski Beat

British synthpop band Bronski BeatSteve Bronski, Jimmy Somerville, and Larry Steinbachek, 1985Background informationOriginBrixton, EnglandGenresSynth-pop[1]hi-NRG[2]disco[3]dance-pop[4][5]Years active1983–1995, 2016–2018LabelsLondon RecordsPast members Steve Bronski Jimmy Somerville Larry Steinbachek Stephen Granville John Foster Jonathan Hellyer Manoush Bronski Beat were a British synth-pop band formed in 1983 in London, England. The initial lineup...

 

Ship Arriving Too Late to Save a Drowning Witch

Sampul Ship Arriving Too Late to Save a Drowning Witch adalah album Frank Zappa, diterbitkan pada bulan Mei 1982. Daftar lagu No, Not Now - 5:50 Valley Girl - 4:49 I Come from Nowhere- 6:13 Drowning Witch - 12:03 Envelopes - 2:46 Teen-Age Prostitute - 2:43 Anggota Frank Zappa – Lead Guitar, Vocals Steve Vai – Guitar (credited as Impossible guitar parts) Ray White – Rhythm Guitar, Vocals Tommy Mars – Keyboards Bobby Martin – Keyboards, Sax, Vocals Ed Mann – Percussion Scott Thunes ...

2011 European Track Championships – Women's team sprint

UEC European Champion jersey 2011 UEC European Track ChampionshipsSprintmenwomenTeam sprintmenwomenKeirinmenwomenOmniummenwomenTeam pursuitmenwomenPoints racemenwomenMadisonmenvte The Women's team sprint was held on 21 October 2011 with 11 teams participating.[1] Medalists Gold  Great BritainVictoria PendletonJessica Varnish Silver  UkraineLyubov ShulikaOlena Tsyos Bronze  GermanyKristina VogelMiriam Welte Results Qualifying Fastest 2 teams race for gold and 3rd and 4t...

 

صباح (ماليزيا)

  لمعانٍ أخرى، طالع صباح (توضيح).   صباح (بالملايوية: Sabah)‏    صباح (ماليزيا) صباح (ماليزيا)  خريطة الموقع الشعار (بالملايوية: Sabah Maju Jaya)‏  تاريخ التأسيس 16 سبتمبر 1963  تقسيم إداري البلد ماليزيا  [1][2] العاصمة كوتا كينابالو  التقسيم الأعلى ماليزيا...

 

Achille

Disambiguazione – Se stai cercando altri significati, vedi Achille (disambigua). AchilleLa furia di Achille (1847), di Leon Benouville (Montpellier, Museo Fabre) SagaCiclo Troiano Nome orig.Ἀχιλλεύς (Achilleus) Lingua orig.Greco antico AutoreOmero Interpretato daArturo Dominici (La guerra di Troia) Brad Pitt (Troy) David Gyasi (Troy - La caduta di Troia) Caratteristiche immaginarieEpitetopiè veloce o piè rapido o “divino” SpecieEroe SessoMaschile Luogo di nascitaFt...

United States v. Apple (2012)

US antitrust case concerning price fixing of e-books This article is about the 2012 e-book price-fixing case. For other uses, see United States v. Apple (disambiguation). United States v. Apple Inc.CourtUnited States District Court for the Southern District of New YorkFull case nameUnited States v. Apple Inc., et al.; The State of Texas, et al., v. Penguin Group Inc., et al. DecidedJuly 10, 2013Docket nos.1:12-cv-02826Citation952 F. Supp. 2d 638Case historySubsequent actionsAffirmed, 791 F.3d...

 

GSK-189254

Chemical compound GSK-189254Identifiers IUPAC name 6-[(3-cyclobutyl-1,2,4,5-tetrahydro-3-benzazepin-7-yl)oxy]-N-methylpyridine-3-carboxamide CAS Number720690-73-3 NPubChem CID9798547ChemSpider7974313 NUNII5T4TX6CO53ChEMBLChEMBL517140 NCompTox Dashboard (EPA)DTXSID801005982 Chemical and physical dataFormulaC21H25N3O2Molar mass351.450 g·mol−13D model (JSmol)Interactive image SMILES c4cc1CCN(C3CCC3)CCc1cc4Oc(cc2)ncc2C(=O)NC InChI InChI=1S/C21H25N3O2/c1-22-21(25)17-6-8-20(2...