Quinto Sertorio

Nome orixinal	(la) Quintus Sertorius
Biografía
Nacemento	c. 123 a. C. Nórcia, Italia (pt)
Morte	Antes de 71 a. C. Osca (en)
Causa da morte	homicidio
Gobernador romano
Pretor
Cuestor
Actividade
Ocupación	político da Roma antiga, militar da Roma antiga
Período de tempo	República Romana
Partido político	populares
Carreira militar
Lealdade	República Romana
Conflito	Batalha de Arausio (pt) guerra sertoriana
Familia
Pais	valor descoñecido   e valor descoñecido
Cronoloxía
82 a. C.	proscrición
Premios
Grass Crown (en)
Descrito pola fonte	Enciclopedia soviética armenia Vidas paralelas Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron

Quinto Sertorio, orixinalmente Quintus Sertorius, nado preto do 126 a. C. e falecido no outono de 73 a. C.,^[1] foi un xeneral e estadista romano que liderou unha grande rebelión contra o Senado romano na Península Ibérica. Fora un membro destacado da facción populista de Lucio Cornelio Cinna e Caio Mario. Durante os últimos anos da guerra civil do 83 a.C. ao 81 a.C., foi enviado para recuperar a Península Ibérica. Cando a súa facción perdeu a guerra, Sertorio foi proscrito polo ditador Lucio Cornelio Sila. Apoiado pola maioría das tribos nativas ibéricas, Sertorio usou hábilmente a guerra irregular para derrotar repetidamente a varios comandantes enviados por Roma para sometelo. Nunca foi derrotado de forma decisiva no campo de batalla e permaneceu como unha espiña no costado do Senado ata o seu asasinato no 73 a.C..

O famoso biógrafo grego Plutarco dedicoulle a Sertorio unha das súas Vidas paralelas; nela emparella a Sertorio con Eumenes. Como Eumenes, Sertorio foi traizoado polos seus propios homes.^[2][3]

Sertorio naceu en Nursia (Perugia, Italia) ao redor do 126 a.C.^[1][4] A familia Sertorio eran aristócratas menores, case con toda seguridade Equites Romani (cabalaría romana), a clase directamente por debaixo da clase senatorial. O seu pai morreu antes de que el fose maior de idade e a súa nai, Rhae, centrouse en criar ao seu único fillo. Ela asegurouse de que recibise a mellor educación posible para un mozo da súa condición. A cambio, segundo Plutarco, afeccionouse en exceso á súa nai. Do mesmo xeito que moitos outros mozos domi nobiles, Sertorio mudouse a Roma na súa adolescencia, intentando facerse grande como orador e xurista.^[2]

Causou unha "impresión" suficiente no mozo Cicerón para merecer unha mención especial nun tratado de oratoria:

De todos os oradores totalmente analfabetos e bastos, ben, en realidade declamadores, eu sempre souben -e tamén podería engadir "completamente basto e rústico"- o máis rudo e listo era Q. Sertorius...^[5]

Despois da súa mediocre carreira en Roma como xurista e orador, entrou no exército. A súa primeira campaña rexistrada foi baixo Quinto Servilio Cepión e rematou na batalla de Arausio no 105 a. C., onde demostrou ter moita coraxe. Servindo ao mando de Caio Mario, Sertorio conseguiu espiar as tribos xermánicas errantes que derrotaran a Cepión.^[6] Despois deste éxito, case con toda seguridade loitou na batalla de Aquae Sextiae (hoxe Aix-en-Provence, Francia) no 102 a. C. na que os teutóns e os ambrones foron derrotados decisivamente. Probablemente tamén loitou na batalla de Vercellae no 101 a. C., onde os cimbros foron tamén derrotados, poñendo fin á invasión xermánica.^[2] Poucos anos despois da Guerra cimbria, o mecenas de Sertorio, Caio Mario, caeu en desgraza polo seu apoio ao demagogo Lucio Apuleio Saturnino e el e Sertorio tiveron que saír de Roma por un tempo. Sertorio viaxou a Hispania Ulterior e serviu ao seu gobernador, Tito Didio, como tribuno militar. Distinguiuse por sufocar unha insurrección en Cástulo e foi galardoado coa Coroa gramínea.^[7]

No 91 a. C., foi elixido cuestor e serviu na Galia Cisalpina, onde se encargou de recrutar e formar lexionarios para a Guerra Social. Durante a guerra sufriu unha ferida que lle custou un dos seus ollos.^[2] Sertorio utilizou as súas feridas como propaganda persoal. Estar marcado na cara tiña as súas vantaxes.

Outros homes, adoitaba dicir, non sempre podían levar con eles a evidencia dos seus logros heroicos. Os seus amuletos, coroas de flores e lanzas de honra deben deixarse de lado nalgúns momentos. A súa proba de valor permaneceu con el en todo momento.^[8]

Ao seu regreso a Roma presentouse como tribuno da plebe, pero Lucio Cornelio Sila frustrou os seus esforzos (por razóns descoñecidas, pero probablemente porque estaba na clientela de Mario, e Sila e Mario estaban en conflito), o que provocou que Sertorio se opuxese a Sila.^[6] Sertorio, con todo, logrou converterse en senador grazas á súa anterior cuestura.

No 88 a. C., tras ser apartado polos seus opoñentes políticos, Sila marchou coas súas lexións a Roma e tomou a capital. Vingouse dos seus inimigos e obrigou a Mario ao exilio, despois Sila abandonou Italia para loitar na Primeira Guerra Mitridática contra Mitrídates VI do Ponto. Despois da marcha de Sila, estalou a violencia entre os optimates, dirixidos polo cónsul Cneo Octavio, e os populares, dirixidos polo cónsul Lucio Cornelio Cinna. Sertorio, sendo un antigo subordinado de Mario, declarouse por Cinna e os populares.^[2] Cando Cinna foi expulsado de Roma, el e Sertorio comezaron a recrutar ex-lexionarios e reunir o suficiente apoio para permitirlles, á súa vez, marchar sobre Roma. Aínda que para entón tiña unha moi mala opinión de Mario, consentiu o seu regreso ao entender que Mario atendía á petición de Cinna e non por vontade propia.

De veras? Aquí estaba a pensar que Mario decidira por si mesmo vir a Italia, e por iso estaba tentando decidir que ben podería facer. Pero resulta que non hai nada que discutir. Xa que despois de todo o convidaches, entón tes que recibilo e empregalo. Non hai dúbida sobre iso.^[8]

En outubro do 87 a. C., Cinna marchou sobre Roma, Sertorio comandaba unha das divisións de Cinna e loitou unha batalla coas tropas comandadas por Pompeio Estrabón.^[9] Despois de que Octavio rendise Roma ás forzas de Mario, Cinna e Sertorio, Sertorio abstívose de cumprir a proscrición a que se comprometeron os seus compañeiros comandantes. Sertorio chegou a reprender a Mario e mover a Cinna á moderación.^[6] Despois da morte de Mario, aniquilou o exército de escravos de Mario que aínda estaba aterrorizando Roma.^[2]

Os anos 87 e 84 a. C. descríbense a miúdo como gastados "esperando a Sila".^[10] Mario morreu en xaneiro do 86 a. C. Cinna foi asasinado no 84 a. C., linchado polas súas propias tropas. É probable que Sertorio se convertese en pretor no ano da morte de Cinna.^[2]

Ao regreso de Sila de Oriente no 83 a. C., estalou a Segunda Guerra Civil de Sila. Sertorio, agora pretor, foi chamado a servir nos exércitos do goberno. Cando o cónsul Lucio Cornelio Escipión Asiático marchou contra Sila, Sertorio formaba parte do seu persoal. Sila chegou a Campania e atopou ao outro cónsul, Caio Norbano, bloqueando o camiño a Capua, Caserta. Na batalla do monte Tifata, Sila inflixiu unha esmagadora derrota a Norbano, e Norbano perdeu seis mil dos seus homes ante os setenta de Sila.^[6] O vencido Norbano retirouse cos restos do seu exército a Capua. Sila foi detido na súa persecución polo avance de Escipión. Porén, Escipión non estaba disposto a arriscarse a unha batalla e comezou as negociacións. Sertorio non confiaba en Sila e aconselloulle a Escipión que forzase unha acción decisiva. En cambio, foi enviado a Norbano para explicar que un armisticio estaba en vigor e as negociacións estaban en curso. Sertorio fixo un rodeo polo seu camiño e capturou a cidade de Suessa que pasara a Sila. Cando Sila se queixou a Escipión por esta falta de confianza, devolvéronlle os seus reféns como mostra de boa fe, este comportamento fixo que as tropas de Escipión perderan a fe nel, non querendo loitar na guerra de Sila e os veteranos desertaron. Escipión e o seu fillo foron atopados nas súas tendas e leváronos a Sila, quen os soltou despois de facerlles prometer que nunca volverían loitar contra el nin volverían a reunirse con Carbo.^[2] No 82 a. C., o fillo de Mario, Caio Mario o Mozo, converteuse en cónsul sen ter ocupado os cargos que debería ter ocupado un candidato ao consulado, e á idade inconstitucional de 27 anos, pero isto foi ignorado. Plutarco resume os acontecementos:

Cinna foi asasinado contra os desexos de Sertorio, e contra a lei, o máis novo Mario tomou o consulado mentres homes [ineficaces] como Carbo, Norbano e Escipión non tiveron éxito en deter o avance de Sila sobre Roma, polo que a causa mariana estaba a ser arruinada e perdida; a covardía e a debilidade dos xenerais desempeñaron o seu papel, e a traizón fixo o resto, e non había razón para que Sertorio se quedara a ver as cousas ir de mal en peor grazas ao xuízo inferior dos homes con poder superior.^[8]

Despois de ter peleado co novo liderado popular, Sertorio foi enviado a Hispania como propretor, representando á facción Cinna-Mariana e a súa causa en Hispania. Cando Sertorio marchou pola cordilleira dos Pireneos topou con mal tempo e unha tribo da montaña esixiulle un tributo por permitir o seu paso. Os seus compañeiros aínda que consideraban vergonzoso ceder á extorsión, Sertorio simplemente pagou á tribo e comentou que se gañaba tempo, e que se un home tiña moito que facer, nada é máis precioso que o tempo. O gobernador das dúas provincias, Hispania Ulterior e Hispania Citerior, Caio Valerio Flaco non recoñeceu a súa autoridade, pero Sertorio utilizou o seu exército para asumir o control. Despois convenceu aos xefes locais de que o aceptasen como novo gobernador e compadeceuse coa poboación reducindo os impostos. Despois de facerse co control de ambas as provincias, Sertorio buscou controlalas enviando un exército, ao mando de Xulio Salinator, para fortificar o paso polos Pireneos; con todo, as forzas de Sila, baixo o mando de Caio Anio Lusco, romperon despois de que Salinator fose asasinado por Calpurnio Lanario, quen desertou e marchou con Sila.^[2]

Incapaz de convencer ás tribos ibéricas de que loitasen por el, Sertorio viuse seriamente superado en número e decidiu abandonar as súas provincias. Con 3.000 dos seus seguidores máis leais fuxiu a Mauritania, pero foi expulsado polos veciños que non querían participar na súa rebelión. Logo entrou cunha banda de piratas cilicios que saqueaban a costa ibérica. Xuntos atacaron e tomaron as Pitiusas, a máis meridional das illas Baleares, que comezaron a utilizar como base. Cando isto foi informado a Anio Lusco, enviou unha frota de buques de guerra e case unha lexión completa que expulsou a Sertorio e aos seus aliados piratas das Baleares. Os piratas desertaron e foron a África para axudar a instalar ao tirano Ascalis, un cliente local de Sila, no trono de Tingis (Tánxer). Sertorio seguiunos ata África, reuniu aos veciños nas proximidades de Tingis, que estaban descontentos con Ascalis porque o vían como un monicreque de Sila, e derrotou aos homes de Ascalis e aos piratas na batalla.^[2]

Despois de conseguir o control de Tingis, Sertorio derrotou a Paciano, un dos xenerais de Sila, que fora enviado para poñer a Ascalis no trono.^[2]

Conta a lenda local que Anteo, o fillo de Poseidón e Xea, e o marido de Tinge que deu nome a Tingis, foi enterrado en Mauritania. Sertorio mandou escavar a tumba porque quería ver o corpo de Anteo, que tiña sesenta cóbados de tamaño (noventa pés). Segundo Plutarco, Sertorio quedou abraiado polo que viu e, despois de realizar un sacrificio, encheu de novo a tumba, e despois estivo entre os que promovían as súas tradicións e honras.^[8]

O éxito do norte de África gañoulle a fama e admiración do pobo de Hispania, en particular a dos belicosos lusitanos do occidente, a quen os xenerais romanos e os procónsules do partido de Sila saquearan e oprimiran. Os lusitanos, sendo ameazados de novo por un gobernador de Sila, pediron a Sertorio que fose o seu xefe de guerra. Sertorio decidiu aceptar a oferta lusitana e preparou o seu exército e a súa frota para regresar á península.^[2]

Nunha noite sen lúa do ano 80 a. C., Sertorio embarcou as súas forzas desde Tingis a través do estreito de Xibraltar ata Hispania. Unha pequena frota ao mando de Caio Aurelio Cota da cidade costeira de Mellaria (preto de Tarifa) intentou detelo, pero el apartounos e desembarcou o seu exército na pequena cidade pesqueira de Baelo Claudia, preto das Columnas de Hércules. Despois de ser reforzado polos lusitanos marchou cara a Lucio Fufidio, o gobernador romano local, coa intención de derrotalo para reforzar o seu apoio e prestixio. Na batalla do río Betis, actual río Guadalquivir, derrotou a Fufidio e comezou a consolidar o seu poder en Hispania.^[2]

Valente, nobre e dotado de elocuencia, Sertorio era o home para impresionar aos guerreiros nativos, aos que organizou nun exército. Falaban del como do "novo Haníbal" ao que se parecía fisicamente (cun só ollo) e en habilidade militar; era un xeneral extraordinario que derrotou repetidamente forzas moito maiores cas súas propias. Moitos refuxiados e desertores romanos e italianos uníronse a el, e con estes e os seus voluntarios e mercenarios ibéricos e africanos derrotou por completo a varios dos xenerais de Sila (Fufidio, Domicio Calvino e, en menor medida, Torio e Manlio). No 77 a. C. expulsou da súa propia provincia a Quinto Cecilio Metelo Pío, o procónsul de Hispania Ulterior, que recibira un mando proconsular especificamente para derrotalo.

No 76 a. C., despois de que Sertorio fora reforzado polas cincuenta e tres cohortes romanas de Marco Perperna Veiento, o Senado romano recorreu a dar un mando extraordinario (pro consulibus) a Cneo Pompeio Magno para axudar a Metelo, quen estaba fallando na súa misión contra Sertorio.^[11] Pompeio recrutou un gran exército entre os veteranos de seu pai e Sila e marchou á península. Confiado no éxito, enfrontouse a Sertorio na batalla de Laurón no leste de Hispania só para sufrir unha grande derrota.^{[8][11][2][9]}

O punto de inflexión chegou no 75 a. C. cando Pompeio e Metelo comezaron a conseguir vitorias contra os subordinados de Sertorio. Pompeio derrotou aos legados de Sertorio Perperna e Caio Herenio na batalla de Valentia e Metelo derrotou a Lucio Hirtuleio na batalla de Itálica. Sertorio respondeu marchando contra Pompeio e case capturandoo na batalla de Sucro, cun alto custo, para ser derrotado despois na batalla de Saguntum, obrigándoo á defensiva e a volta a guerra de guerrillas. Aínda que Pompeio e Metelo gañaran a iniciativa, a guerra estaba lonxe de rematar, Sertorio aínda gozaba do apoio das tribos do interior.^[11][9][2]

Sertorio debe parte do seu éxito á súa habilidade como estadista. O seu obxectivo era construír un goberno estable en Hispania co consentimento e a cooperación do pobo, que desexaba civilizar na liña do modelo romano. Estableceu un senado de 300 membros, procedentes de emigrantes romanos (probablemente tamén algúns dos máis altos aristócratas de Hispania) e tivo un escolta hispano. Para os fillos das principais familias nativas proporcionou unha escola en Osca (Huesca), onde recibiron unha educación romana e mesmo adoptaron a vestimenta e a educación dos mozos romanos. Isto seguiu a práctica romana de tomar reféns. Ao final das súas campañas, xurdiu unha revolta dos nativos e Sertorio matou a varios dos nenos que enviara á escola en Osca, vendendo a moitos outros como escravos.^[8]

Aínda que era estrito e severo cos seus soldados, era particularmente considerado coa xente en xeral, e facía as súas cargas o máis leves posible. Parece evidente que tiña un don peculiar para suscitar o entusiasmo das tribos nativas, e podemos entender como foi quen de utilizar o seu famoso cervato branco, un agasallo dun dos indíxenas que debía comunicarlle os consellos da deusa Diana, ao seu favor.

Spano, un dos comuneiros que vivían no país atopouse cunha corza que intentaba escapar dos cazadores. A corza fuxiu máis rápido do que el podía perseguila, pero o animal acababa de parir un cervato de cor branca pura. Perseguiuno e colleuno. Sertorio estaba na zona, e sabíase que premiaba sobradamente a quen lle traía caza e produtos. Así que Spano deulle o cervato a Sertorio, que naquel momento só agradeceu habitualmente coma quen recibe tal agasallo. Despois dun tempo o animal fíxose tan manso e ben adestrado que chegaba cando se lle chamaba, e seguia a Sertorio nos seus paseos sen importarlle a multitude e o bullicio da vida no campamento.

Finalmente, a Sertorio ocorréuselle que os nativos caían facilmente na superstición, polo que comezou a darlle un significado relixioso ao cervato. Anunciou que a corza fora enviada pola deusa Diana, e afirmou solemnemente que a través da corza foiselle revelada información oculta. Axudou á idea con varios trucos; se oía falar dunha incursión inimiga no seu territorio, ou dun intento de subverter a lealdade dunha cidade, decía que o cervato llo contara en soños e mandaría aos seus homes que se preparasen. Ou cando os seus mandos lle enviaban mensaxes de vitoria, el ocultaba o mensaxeiro e saía co cervato branco con guirlandas de celebración. Cando realizaba os sacrificios aos deuses dicía que a xente celebrase porque pronto escoitarían boas novas. Con tales estrataxemas convenceu ao pobo de que o seu poder non viña da sabedoría dun estranxeiro, senón do poder divino. Entón, a xente fíxose afín, máis manexable e disposta a axudarlle cos seus plans e, en consecuencia, o extraordinario crecemento do poder de Sertorio.^[8]

Pompeio escribiu a Roma para pedir reforzos, sen os cales, dixo, el e Metelo serían expulsados de Hispania. Con estes reforzos Pompeio e Metelo nos anos 74 e 73 a. C. foron gañando a vantaxe, esmagando ao seu inimigo por guerra de desgaste, tomando fortaleza tras fortaleza. Aínda que Sertorio aínda puido gañar algunhas vitorias, estaba perdendo a guerra e a súa autoridade sobre os seus homes estaba a diminuír. Perdeu gran parte da súa perspicacia e autoridade, descendendo ao alcoholismo e ao libertinaxe.^[2]

Metelo, ao ver que a clave da vitoria era eliminar a Sertorio, aclamou aos romanos aínda fieles a Sertorio:

Se algún romano matase a Sertorio, daríanselle cen talentos de prata e vinte mil acres de terreo. Se fose un exiliado sería libre para volver a Roma.

Isto volveu paranoico a Sertorio, comezou a desconfiar do seu propio séquito romano. Tampouco confiaba máis no seu escolta romano, trocándoo por un hispano.^[9]

A guerra non ía ben, polo que os aristócratas e senadores romanos que formaban as clases máis altas do seu dominio quedaron descontentos con Sertorio. Eles tiñan celos do poder de Sertorio, e Perperna, aspirando a ocupar o lugar de Sertorio, alentou eses celos para os seus propios fins. Os conspiradores comezaron a danar a Sertorio oprimindo no seu nome ás tribos ibéricas locais. Isto provocou o descontento e a revolta nas tribos, o que resultou nun ciclo de opresión e revolta, descoñecendo Sertorio quen estaba a crear tal travesura.

Perperna e o seu compañeiro conspirador convidaron a Sertorio a unha festa para celebrar unha suposta vitoria. Aínda que na maioría das circunstancias, todas as festas ás que Sertorio era convidado eran levadas a cabo con gran decoro, esta festa en particular era vulgar, destinada a ofender ao hábil xeneral e levantalo do sofá e levalo entre a multitude onde se lle podía asasinar sen dificultade. Anoxado, Sertorio cambiou de postura no sofá, intentando ignoralos a todos. Isto supuxo un problema xa que Sertorio, aínda que de idade media tardía, tiña unha merecida reputación como un hábil loitador. Cambiaron a súa táctica, Perperna deu o sinal aos seus compañeiros conspiradores, e eles correron e apuñalaron ao desprevido Sertorio ata que morreu.^[2]

Ao coñecer a morte de Sertorio, algúns dos seus aliados ibéricos enviaron embaixadores a Pompeio ou Metelo e fixeron a paz. Para empeorar as cousas para Perperna, o testamento de Sertorio nomeou a Perperna o seu principal beneficiario. Xa deshonrado como o home que matara ao seu comandante, o home que lle dera santuario, agora tamén se revelou que Perperna matou o seu principal benefactor e amigo. E agora que estaba morto, recordáronse as virtudes de Sertorio e esquecéronse as súas recentes atrocidades.^[2] A ira contra el converteuse de súpeto en afecto e os soldados levantáronse clamorosamente en protesta contra Perperna.

Moitos comentaristas^[12] describiron a vida de Sertorio como unha traxedia. Spann concluíu:

Os talentos de Sertorius foron desperdiciados, a súa vida perdida, nunha loita sen gloria que non quería, non puido gañar e non puido escapar.^[4]

• A obra francesa Sertorius de Pierre Corneille de 1662 e a obra inglesa Sertorius de John Bancroft de 1679 retratan os acontecementos da rebelión.
• Nas novelas de Colleen McCullough The First Man in Rome e Fortune's Favourites, Quintus Sertorius aparece como un dos personaxes secundarios.
• No conto de Steven Saylor The White Fawn, Quintus Sertorius aparece como un dos personaxes secundarios.
• Na novela de Vincent B. Davis II, The Man With Two Names: A Novel of Ancient Rome (The Sertorius Scrolls Book 1) Quintus Sertorius é o personaxe principal.