José Rizal
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	José Protasio Rizal-Mercado y Alonso-Realonda
Jaiotza	Calamba, 1861eko ekainaren 19a
Herrialdea	Filipinetako kapitaintza nagusia
Talde etnikoa	Tagalog people (en)
Heriotza	Manila, 1896ko abenduaren 30a (35 urte)
Heriotza modua	heriotza zigorra: bala zauria
Familia
Aita	Francisco Mercado
Ama	Teodora Alonso
Ezkontidea(k)	Josephine Bracken (en)
Haurrideak	ikusi Paciano Rizal (en) Trinidad Rizal (en) Saturnina Hidalgo (en)
Familia	ikusi Delfina Herbosa de Natividad (en) (iloba)
Hezkuntza
Heziketa	Ateneo de Manila University (en) Heidelbergeko Unibertsitatea Madrilgo Complutense Unibertsitatea University of Santo Tomas (en) University of Santo Tomas Faculty of Medicine and Surgery (en)
Hizkuntzak	gaztelania tagaloa alemana frantsesa ingelesa
Irakaslea(k)	Otto Heinrich Enoch Becker (en)
Ikaslea(k)	ikusi José Dalmán (en)
Jarduerak
Jarduerak	oftalmologoa, idazlea, hizkuntzalaria, margolaria, militante politikoa, poeta, zirujaua, medikua, politikaria eta iraultzailea
Lan nabarmenak	ikusi Noli Me Tángere (en) El filibusterismo (en) Mi último adiós (en)
Kidetza	Q5884395 Framazoneria
Mugimendua	Propaganda Movement (en)
Izengoitia(k)	Dimas-Alang, Laón Laán eta Laón Laang
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Eliza latinoa
Fitxategi:Jose rizal signature.svg, Jose Rizal autograph.svg

José Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda (Calamba, Filipinak, 1861eko ekainaren 19a - Manila, Filipinak, 1896ko abenduaren 30a) filipinetako heroi nazionala izan zen.

Aita filipinar jatorriko lurjabe handia zuen, eta ama, Teodora Alonso, Filipinetako emakume jakintsuenetako bat zen. Manilako Unibertsitatean egon ondoren, Madrilen egin zituen medikuntza eta arteko ikasketak. Espainian zeuden filipinarren buru bihurtu zen berehala, eta Madrilen itxuratu zituen Filipina uharteen independentziarako lehen asmoak: harentzat, benetako etsaia ez zen guztiz ahulduta zegoen Espainiako estatua, Filipinetako koloniak lotuta zeuzkaten frantziskotar, agustindar eta domingotar fraideen ordena kristauak baizik.

Parisen eta Heidelbergen bukatu zituen medikuntzako ikasketak. 1886an argitaratu zuen lehen eleberria, tagaloz idatzia, Noli me tangere, fraideen aurkako liburua. 1891n idatzi zuen El filibusterismo liburua, eta Filipinetako uharteen autonomiaren aldeko propagandaren ardura hartu zuen ondoren, Bartzelonan. Rizalen programaren arabera, Filipinetako uharteak Espainiako estatuko herrialde bihurtuko ziren, ordezkaritza bat izango zuten Gorteetan, espainiar fraideen ordez, filipinar apaizek jardungo zuten aurrerantzean, biltzeko eta mintzatzeko askatasuna errespetatuko zen, eta filipinarrek eta espainiarrek eskubide berberak edukiko zituzten legeen aurrean.

1892an Filipina uharteetara jo eta Liga Filipina bake mugimendua osatu zuen Manilako hirian. Atxilotu eta Mindanaoko uhartera eraman zuten. Lau urtez eduki zuten espainiarrek han, eritegi batean lanean. 1896an hasi zen Katipunan isilpean ziharduen erakunde abertzalearen matxinada, eta erakunde horrekin harremanik ez zuen arren, militar espainiarrek atxilotu eta, matxinatzea leporatuz, hiltzera kondenatu eta hil egin zuten Manilan; Canovas del Castillok sinatu zuen haren exekuzio-agindua.^[1] Ultimo adiós (Azken agurra) poema gogoangarria idatzi zuen hil bezperan.

Rizal espainiar eliteen mamu beltza izan zen luzaro. Miguel Unamunok begiko zuen eta, 1936ko urriaren 12ko Arrazaren Egunean, Salamancako Unibertsitatean paraninfoko bere hil aurreko hitzaldi ezagunean aipatu egin zuen.

• Euskarari Ekarriak: Jose Rizal, ekarriak.armiarma.eus
• Unamuno, Miguel Unamuno Rizal-i begira, itzulpena: Patxi Apalategi. armiarma.eus