Ellen Churchill Semple (Louisville, 1863ko urtarrilaren 8a – West Palm Beach, 1932ko maiatzaren 8a ) geografo estatubatuarra eta Ameriketako Estatu Batuetako Geografia Elkartea zuzendu zuen lehen emakumea (1921-1922) izan zen. Estatu Batuetan geografiaren diziplina garatzen lagundu zuen nabarmen, batez ere giza geografia. Bereziki antropogeografiari eta ekologismoari buruzko lanarekin eta ingurumen determinismoari buruzko eztabaidarekin lotua dago.[1]
Biografia
Louisvillen (Kentucky ) jaio zen. Alexander Bonner Semple eta Emerine Price-n bost seme-alabetatik gazteena izan zen. Bere hezkuntzan batez ere bere ama Emerineren laguntza izan zuen, tutore pribatuekin.[2]
Geografiaz, batez ere, arduratu zen Londresera joan eta Friedrich Ratzel geografo alemanaren lanak ezagutu zituenean.[3] Semplek Vassar Collegen eta Leipzigeko Unibertsitatean ikasi zuen. Emakume gisa, matrikulatzea debekatua zuen, baina Ratzelen hitzaldietara joateko baimena lortu zuen, eta bostehun ikasle gizonezko zeuden eskola batean emakume bakarra izan zen.[3]Churchillek Ratzelekin lanean jarraitu zuen eta hainbat artikulu akademiko sortu zituen Estatu Batuetako eta Europako aldizkarietan, baina inoiz ez zitzaion titulurik eman.
Ibilbidea
Semple izan zen Estatu Batuetako Geografia Elkarteko buru izatea lortu zuen lehen emakumea. Estatu Batuetako geografian aitzindaria izan zen, eta lagundu egin zuen diziplinaren ikuspuntua lurraren ezaugarri fisikoetatik harago zabaltzen, eta arreta jarri zuen geografiaren giza alderdiei buruz. Ikuspegi berritzaileak eta haren teoriek azpieremu esanguratsu gisa eragin zuten giza geografiaren garapenean, eta eragina izan zuten gizarte-zientzietan diziplina guztietan, historia eta antropologian barne.
Eskolak eman zituen Chicagoko Unibertsitatean 1906tik 1920ra bitartean, baina bere lehen lanpostu akademiko iraunkorra 1922an eskaini zitzaion Clarkeko Unibertsitatean.[4] Fakultateko lehen emakumezko kidea izan zen, hurrengo hamarkadan geografiako graduondoko ikasleei irakasten, baina bere soldata beti izan zen gizonezkoena baino nabarmen txikiagoa.[3] Oxfordeko Unibertsitatean ere eman zituen hitzaldiak 1912 eta 1922 artean.
Haren lehen liburua, Historia americana y sus condiciones geográficas (Amerikaren historia eta haren baldintza geografikoak) (1903), eta bigarrena, Influencias del entorno geográfico (Ingurune geografikoaren eraginak) (1911), XX. mendearen hasieran Estatu Batuetako geografia eta historia ikasleentzat asko erabili ziren.[4]
Semple Amerikako Geografoen Elkarteko (AAG) kide sortzailea izan zen. AAGko lehen emakume lehendakaria hautatu zuten 1921ean, eta erakundea sortu zenetik (1904) kargu hori betetzen duten sei emakumeetako bat besterik ez da.
West Palm Beach-en (Florida) hil zen. Louisvilleko Cave Hill hilerri nazionalean lurperatuta dago.
Ekarpen teorikoak
Ingurumen-determinismoaren teorian giltzarri izan zen, Ellsworth Huntington eta Griffith Taylorrekin batera. Charles Darwinen lanek eraginda eta Friedrich Ratzel aholkulariak inspiratuta, Semplek teorizatu zuen giza jarduera batez ere ingurune fisikoak zehazten zuela. Gaur egun, ingurumen-determinismoa oso kritikatua da, eta gizarte-teoriaren babesa galdu du; hala ere, XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran asko onartu zen akademian.[5] Sempleren eragina geografo moderno askoren lanetan ikus daiteke, Jared Diamondengan barne.
Liburu eta dokumentu batzuetan, Friedrich Ratzel geografo alemanaren lanaren zenbait alderdi jakinarazi zizkion komunitate anglofonoari. Sarritan, Sempleri interes nagusia egozten zaio ingurumen-determinismoan; teoria horren arabera, giro fisikoak, gizarte-baldintzek baino gehiago, baldintzatzen du kultura. Hala ere, ondorengo lanean, ingurumenak kulturan duen eragin deterministaren aurkako ingurumen-eraginak nabarmendu zituen, eta Lehen Mundu Gerraren ondoren ingurumen-determinismoarekin desadostasun akademiko zabalagoa agertu zuen.
Influences of Geographic Environment on the Basis of Ratzel's System of Anthropo-Geography (1911) lanean, pertsonak eta haiei lotutako paisaiak deskribatzen ditu, mundua ingurumen-mota garrantzitsuetan banatuz. Semplek funtsezko lau forma identifikatzen ditu: ingurune fisikoa: 1) zuzeneko ondorio fisikoak (klima, altitudea); 2) ondorio psikikoak (kultura, artea, erlijioa); 3) garapen ekonomiko eta soziala (baliabideak eta bizibideak); 4) pertsonen mugimendua (oztopo eta ibilbide naturalak, mendiak eta ibaiak).
Sempleren lanak determinismoari eta arrazari buruzko geografiaren eta teoria sozialaren arteko eztabaida eta gatazkak ere islatzen ditu. Izan ere, lan batzuetan, bere garaiko ideia herrikoiak desafiatzen ditu gizarte- eta kultura-desberdintasunak zehazten dituen arrazari buruz, eta horrek iradokitzen du ingurumena faktore garrantzitsuagoa zela kultura-garapenean. Sempleren ingurumen-determinismoari buruzko teoriak sinpleegiak izateagatik kritikatu dira, eta, askotan, arraza-determinazioko gai berak "naturaren" bidez erreplikatzen dituzte. Hala ere, Sempleren lana berriki berrikusi da, ekologia politikorako funtsezkoak diren gaien lehen urratsetan aztertzeko.
Semplek uste zuen gizateria tropikoetan sortu zela, baina erabateko heldutasuna munduko eskualde epeletan lortu zuela, Tropikoetan egon den gizakiak, salbuespen gutxi batzuekin, garapen mugatua izan du. Haurtzaindegiak haur bat bezala mantendu du".
Landa-lana
Semplek ikertzeko landa-lana egin zuen Kentuckyn eta Mediterraneoan. Praktika berritzaile hori ez zen oso ohikoa une hartan geografian.[3][4] 1911tik 1912ra bitartean, hemezortzi hilabeteko bidaia hasi zuen, eta Japonia, Korea, Txina, Filipinak, Java, Ceilán, India, Egipto, Palestina, Libano eta Turkia bisitatu zituen, baita Europako eta Estatu Batuetako lekuak ere.[6] Bidaiaren helburu nagusia Japoniara hiruhilabeterako joatea zen, Vassar-eko bere ikaskideak, Tafyama Sutematsuk, emandako laguntzarekin. Japoniaren ezohiko irudikapen positiboak eragin zituen Estatu Batuetan, sentimendu antijaponiar handiko aldi batean.[6] Landa-lanean, giza eta ingurumen-harremanei, paisaiaren ezaugarri kulturalei buruzko oharrak hartu zituen, eta etxebizitzaren, egituren, bizi-baliabideen eta eguneroko bizitzaren behaketa zehatzak egin zituen.
Aitortzak
- 1914an, Semplek American Geographical Society-ren Cullum Geografi Domina jaso zuen, "antropogeografiaren zientziari egindako ekarpen goraipagarrien esker".
- Association of American Geographers elkarteko lehendakaria izan zen 1921etik 1922ra
- Helen Culver Urrezko Domina jaso zuen Chicagoko Elkarte Geografikoagatik, Ameriketako Geografian duen lidergoagatik.
- Louisvilleko Ellen C. Semple Elementary School-ek Semple izena du haren ohorez.
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
