Atentatua egin zutela edo horretan lagundu zutela aitortu zuten hainbat pertsona atxilotu zituzten arren, egia esan, beti egon dira zalantza handiak egiletzaren inguruan. Atentatuaren ondorengo epaiketetan ere, «Montjuïceko prozesuak» izenekoetan, irregulartasun ugari izan ziren.
Aurrekariak
Industria Iraultzaren hasieratik bertatik langile mugimenduak sortu ziren, sozialismoa edo anarkismoa kasu, langile klasearen lan baldintza kaskarren aurka borrokatzen zirenak. Lortzen zituzten lorpen apurren aurrean edo errepresioaren ondorioz, sektore askok iruzur egin zietela sentitu zuten, eta ekintza zuzeneko beste modu batzuk aukeratu zituzten, ekintzagatiko propaganda esaten zitzaiona. Hau estrategia anarkista bat zen, ekintza baten inpaktuak ondorio gehiago sortzen dituela, garrantzi handiagoa lortzen duela eta, beraz, hitz hutsa baino askoz eraginkorragoa dela uste izatean oinarritua, herri-kontzientziak mugiarazteko.[1]Parisen, Londresen, Errusiar Inperioan eta Italian izan ziren asaldura anarkistaren adibideei jarraituz, fenomeno hori Bartzelonan ere errepikatuko zen.
Bartzelonako patronalaren hainbat sektoreren aurka hainbat atentatu egin ondoren, hala nola Foment del Treball Nacional patronalaren egoitzaren aurkakoa, 1893an, Paulí Pallàs anarkistak Arsenio Martínez Campos Kataluniako kapitain nagusiaren aurka bonba bat jaurti zuen, eta bonba horrek, Martínez Campos jenerala harrapatu ez arren (arin zauritu zuen), Jaime Tous guardia zibila hil zuen. Pallàs berehala atxilotu zuten, eta epaitu ondoren, handik hilabete batzuetara fusilatu egin zuten. Exekuzio horren ondorioz, beste anarkista batek, Santiago Salvadorrek, mendekua hartzea erabaki zuen: 1893ko azaroaren 7an, bonba bat jaurti zuten Lizeoko Antzoki Handian, eta 22 pertsona hil eta beste 35 zauritu zituen. Lizeoko atentatuak errepresio handia eragin zuen langile mugimenduaren aurka oro har, eta anarkisten aurka bereziki.
Atentatua
1896ko ekainaren 7an, gaueko 9ak aldera, lehergailu bat jaurti zuten Santa Maria del Mar elizaren Corpuseko prozesioak Canvis Nous kalea eta Arenas kalekantoiaren elkargunea zeharkatzen zuen unean.[2] Eztandak hiru hildako eta zauritu ugari eragin zituen berehala, nahiz eta hurrengo egunetan horietako asko hil ziren zaurien ondorioz. Azkenean, hamabi pertsona hil ziren, eta beste hirurogeita hamar pertsona artatu behar izan zituzten hainbat zaurirengatik.[2] Biktimak herritar arruntak ziren, pertsona ospetsu eta agintari publiko nagusiak ekisainduaren ondoren baitzihoazen, eta ez zuten eraginik izan.[2]
Ondorioak
Atentatu anarkistek haserre-giro sakona sortu zuten herritarren artean, eta gizarteko sektore guztietatik, ateneo eta zentro politikoetatik hasi eta langileen sindikatuetaraino erabateko gaitzespena adierazi zuten. 1894an, ekintza horien ondorioz, lehergailuz egindako atentatuei buruzko lege bat atera zuten, heriotza-zigorra ere ezartzen zuena.[3]
Corpuseko atentatuaren ondorioz, sarekada ugari egin zituzten Bartzelonako zirkulu anarkisten aurka, eta, azken batean, prozedura judizial handi baten hasieran, geroago «Montjuïceko prozesuak» deitutakoak.[4] Hainbat sektoretatik bultzaturik, agintariek errepresio gogorra egin zuten mugimendu anarkistarekin zerikusia zuten susmagarri guztien aurka.[5] Atxilotuetako bat Josep Llunas i Pujals izan zen, La Tramontana astekari anarkistaren sortzaile eta zuzendaria, nahiz eta beti indarkeriaren eta terrorismoaren aurka agertu zen. Izan ere, atxilotu baino ordu batzuk lehenago, La Tramontanak manifestu-artikulu bat argitaratu zuen atentatua gaitzesteko, eta honela hasi zen:[6]
«
Bihotzaren barrenean begietatik irteten diren sumin-malko sentituagoekin, aste honetako zenbakia idazten hasi gara joan den igandeko atentatu higuingarriaren inpresio mingarri eta izugarriaren azpian. Zoro baten burmuinari baino obeditzerik ez duen esku kriminal batek heriotza eta nahigabea erein zituen manifestazio katoliko bat ikustera joan zen Bartzelonako publikoaren artean, bere basakerien biktima emakume babesgabeak, izaki errugabeak eta adineko gizajoak bihurtuz. Halako egitate higuingarrien egileak edo egileek beren eromena edo zitalkeria estali nahi badute, ulertzen, praktikatzen, ezagutzen, aztertzen, jakiten eta ulertzen ez dituzten ideien azpian, haien aldeko zintzoek aurpegian txistua botatzen dietela ...
»
Montjuïceko gazteluan iraultzailetzat edo subertsibotzat jotako laurehun pertsona inguru espetxeratu zituzten. Thomas Ascheri langile anarkista atentatuaren egile materialtzat hartu zuten, eta berehala atxilotu zuten.[7] Auzitegi militar batek prozesu judiziala burutu eta irregulartasun larriak izan baziren ere, Espainiako Gobernuak ez zituen onartu tortura-salaketak, presoek eta haien senideek salatutakoak, eta zenbait sektoreren asaldura eta propaganda. Akusatuek atentatuaren egileak aitortu zituztela salatu zuten, tortura jasan zutelako. Salaketa horiek oihartzun handia izan zuten gizartean, eta Europa osora zabaldu ziren, ezkerraren eta intelligentsiaren eremuko aldizkariek bultzatuta, hala nola La Revue Blanche frantsesak. Iritzi korronte horrek kondenatuen erruduntasuna ukatu egiten zuen, eta Espainiako Gobernuari ustezko torturengatik oldartzen zitzaion. Urte batzuk geroago, Charles Malato eta Luis Bonafoux anarkista ezagunek atentatuaren egilea beste pertsona bat izan zela ziurtatu zuten, aitorpenak torturen bidez lortu zirela adieraziz.[8] Anarkista frantses bat, Girault, sarraskiaren benetako egilea izan zitekeela ere adierazi zen.[9]
Poliziaren aurrean egindako deklarazioaren arabera, Ascherik prozesioaren aurka bota zuen bonba, «agintariak igarotzean» eztanda egin zezan, eta bere ekintzak «ekintzagatiko propagandaren apologiaren» planteamenduei jarraitzen ziela. Bestalde, poliziak bonbaz egindako atentatuak antolatzeko bi talde antolatu zeudela ondorioztatu zuen: bata "Gràciako taldea" izango zen, José Molas, Antonio Nogués eta Francisco Llombart buru zituena, eta bestea "Santseko taldea", per Jaime Vilella, José Vila eta José Pons buru zituena.[10]
José Molas, Jaime Vilella eta José Vilas.
Atxilotutako 400 pertsonetatik gehienak aske utzi zituzten, eta 87 baino ez zituzten epaitu, 12 pertsona hil eta 35 zauritu izana egotzita. Hainbat hilabetez gazteluan konfinatuta eta torturatuta egon ondoren, fiskalak 28 heriotza-zigor eta 59 biziarteko kartzela zigor eskatu zituen, baina azkenean bost akusatu baino ez zituzten exekutatu eta 9 eta 20 arteko biziarteko kartzela-zigorrak ezarri zizkieten.[11] Beste inputatu batzuk, nahiz eta auzitegiak absolbitu, Río de Oroko koloniara deportatu zituzten, Antonio Cánovas del Castilloren gobernu kontserbadorearen aginduz. 1897ko apirilaren 28an Gerra eta Itsas Armadako Kontseilu Gorenak bost heriotza-zigorrak berretsi zituen, eta maiatzaren 5ean Thomas Ascheri, Antonio Nogués, José Molas, Luis Mas eta Juan Alsina exekutatu zituzten.[12]
Gainera, 1896ko irailaren 2an, Cánovasen gobernuak terrorismoaren aurkako lege berri bat aldarrikatu zuen, 1894an onartutako aurreko arauaren ondorioak larriagotzen zituena eta anarkismoaren aurkako jazarpena handitzen zuena.[13] Gobernuak neurri horien bidez, eta anarkisten bilguneak itxita, atentatu berrien arriskua baretzea lortuko zuela oker pentsatu zuen.[3] Aitzitik, ez zuen ahalegin errealistarik egin terrorismoaren mehatxu berriari aurre egiteko gai zen indar poliziala sortzeko. Hilabete batzuk geroago, Michele Angiolillo anarkista italiarrak Cánovas presidentea hil zuen Montjuïceko exekuzioen mendeku gisa,[14] nahiz eta beste iturri batzuek beti esan duten hilketa horren atzean sare askoz zabalagoa eta interes ezberdinekoa zegoela.[15]
1901eko urtarrilaren hasieran, Sagastaren gobernuak indultua eman zien espetxean zeudenei edo Río de Oron erbesteratuta jarraitzen zutenei.
Erreferentziak
↑Juan Avilés Farré (2006); Francisco Ferrer y Guardia: pedagogo, anarquista y mártir, pág. 21
