Beowulf

Beowulf
Jatorria
Sorrera-urteaezezaguna
IzenburuaBeowulf eta Bēowulf
Honen izena daramaBeowulf (en) Itzuli
Ezaugarriak
Genero artistikoaheroic poetry (en) Itzuli eta epopeia
Hizkuntzaanglosaxoiera
Zatiak3.182 bertso
Egile-eskubideakjabetza publiko
Deskribapena
Honen parte daNowell Codex (en) Itzuli
Fikzioa
Kontakizunaren tokiaEskandinavia

Beowulf (anglosaxoieraz /ˈbeːo̯wʊlf/ edo /ˈbeːəwʊlf/, euskaraz hitzez hitz "erle-otso" esan nahi duena) poema epiko anglosaxoi anonimo bati ematen zaion izena da, antzinako ingelesez eta bertsokera aliteratiboan idatzia. Orotara 3.182 bertsolerro izanik, hizkuntza horretan idatzitako testurik luzeena da eta poesia anglosaxoiaren corpus osoaren ehuneko 10 osatzen du.

Epopeia gisa duen munta saxoierazko Nibelungenlied (Nibelungoen eraztuna), gaztelaniazko Mio Ciden eresia, frantsesezko Errolanen kantua eta irlanderazko Lebor Gabála Érenn (Irlandako konkisten liburua) lanen parekoa da.

Testuinguru historikoa

Olerkiaren gertakariak VI. mendean zehar garatzen dira. Istorioak mitologia, historia, fikzio zein kondairazko elementuak barneratzen ditu. Ez da pertsonaia ingelesik aipatzen: Beowulf bera ez da eskuizkribu anglosaxoi garaikideetan ageri; hain zuzen ere, pertsonaia gehienak (Healfdene, Hroðgar, Halga, Hroðulf, Eadgils eta Ohthere) jatorri eskandinaviarrekoak dira, klanak (Scylding, Scylfing eta Wulfing), eta gertakizun batzuk (Vänern lakuko izotzeko gudua) bezala.[1][2]

Autorea eta datazioa

Egilearen izena ez da ezagutzen, eta idatzi zeneko garaiaren inguruan adituen artean eztabaidak egon dira:[3] K. o. VIII. mendetik XII. mendera arteko datak ematen dituzte.[4][5]

Eskuizkribua

Lanak Nowell kodexean, Cotton Vitellius A. XV izeneko eskuizkribuaren bigarren bolumen iraun du.[6] Olerkigintza anglosaxoiaren lau eskuizkribu nagusietako bat da; San Kristoferren Bizitzako (The Life of Saint Christopher) lehen zatia, Ekialdeko Mirariak (The Wonders of the East),[7] Alexandro Handiaren Gutuna Aristotelentzat (Epistola Alexandri ad Aristotelem),[8] Beowulf, eta Judith lanak barneratzen ditu. Baina Beowulfen olerkiaren fama dela eta, Beowulf eskuizkribua izenaz ere ezagutzen da.

Britainiar Liburutegian gordeta dago, Cotton bildumarekin batera.[9][10][11] 1731an izandako sute batean, eskuizkribuko orri batzuk hondatu ziren.[12][13]

Laburpena

Istorioa bi zati nagusitan bereizita dago: lehenengoan, Beowulf heroi gauta Danimarkako Heorot herrira doa, Hroðgar daniarren (edo juto izenekoen) erregeak deituta, bertakoak Grendel izeneko munstro izugarri baten erasoetatik babestera. Grendel hil ondoren, haren ama ere hil du, ezpata miragarri baten laguntzaz. Hirugarren zatia Beowulfen zahartzaroan gertatzen da, gauten errege delarik. Beowulfek herensuge handi bat garaitu du, baina bera ere harekin batera hil da. Bere gorpuari su eman eta errautsak itsasertzean jarri dituzte, herensugeak bere leizean gordetzen zituen altxorren ondoan.

Pertsonaiak

Beowulfen aipaturiko tribuen mapa (VI. mendea), Beowulfek Heorotera eginiko bidaia irudikatuz.[14][15][16]

Tribu eta klanak

  • Brondingak - tribu germanikoa, seguruenik Brännö irlan kokatua, eta Beowolfen lagunmin Breca-ren jatorria.[17]
  • Daniarrak - beren zentroa Sjælland irlan zuen tribuu germanikoa.
  • Gautak - Suedia hegoaldean bizi zen germaniar jatorriko herria, egungo Götalanden.
  • Finiarrak - Baltikoko ekialdeko kostaldean, Karelian eta Finlandian finkaturiko herria zen.
  • Frankoak - Mendebaldeko germaniar tribuen konfederazio aldakorra izan zen.[18]
  • Frisiarrak - Rhin-Mosa-Eskaldaren delta eta Ems ibaiaren artean bizi zen herri germaniarra, egungo herbeheretarren aitzindariak.[18] Finn erregeak Ipar Itsasoko kostaldera bizitzera bidali zituen.
  • Gepidiarrak - Vistula ibaiaren ahoan agertu eta Transilvanian finkaturiko herri germaniarra zen.[19] Sueziar eta daniarrekin batera aipatzen dira Beowulfen, Östergötlandeko herri gisa.
  • Headobardoak (antzinako eskandinavieraz: Heaðobardr), Saxonia beherean aurkitu zitezkeen germaniar herria, seguruenik Lombardiarren adar batetik sortua. Olerkian, daniarrekin gudan daudela kontatzen da.[20][21]
  • Helmingak - Wealhþeow erreginaren herria.[22]
  • Hetwareak (chattuarii edo attoarii) - tribu germaniarra, frankoen zati dena eta haiekin harremanetan dena.
  • Hugak - tribu germaniarra, frankoen zati dena edo haiekin harremanetan dena.
  • Heaðoræmak - Norvegiako hego-ekialdeko tribua.
  • Ingwins - "Ing-en lagunak" esan nahi du eta daniarrentzat erabilitako izena.
  • Jutoak - Jutlandia penintsulako aintzinako leinu germaniarra ziren, erromatarrak joan ostean, Ingalaterrako migrazio eta kokamenduan parte hartu zutenak.[23]
  • Merewioingak - frankoen dinastia agintaria; frankoen nazioari erreferentzia egiteko metonimia gisa ere erabiltzen da.
  • Sceadugengak - "Itzaleko ibiltariak" edo "gaueko joanak" izendapenez deskribatzen ziren; pertsonaia ezagun bakarra Grendel zen.[24][25]
  • Scyldingak - daniarren klan agintaria, erregeek osatua; daniar nazioari erreferentzia egiteko metonimia gisa ere erabiltzen da.[26]
  • Scylfingak - suediarren klan agintaria; suediar nazioari erreferentzia egiteko metonimia gisa ere erabiltzen da
  • Suediarrak - zentroa egungo Upplanden zuen tribua.
  • Wægmundingak - suediar klan ezaguna: haien partaideetako batzuk Wægmund (klanaren aitzindaria, izena ematen diona), Beowulf, Ecgþeow eta Wiglaf ziren.
  • Wendlas - Vendsysseleko herria, Jutlandeko iparraldean.
  • Wulfingak - Beowulfen eta beste kontaizun garaikideetan aipaturiko klan boteretsua da: istorioetan geografikoki definitu ez den arren, antzinako beste iturri eskandinaviarrek Östergötlanden kokatzen dute. Heaðolaf-en jatorrizko herria da eta seguruenik Wealhþeow-ena ee bai.[27]

Pertsonaiak

  • Ælfhere - Wiglafen eta Beowulfen ahaide bat.
  • Æschere - Hroðgarren aholkularirik hurbilena eta kidea; Grendelen amak hil zuen.
  • Angel-go Offa - angloen errege bat, eskandinaviar tradizioan ere ageri dena.
  • Banstan - Brecaren aita.
  • Beow edo Beowulf - aspaldiko daniar errege bat eta Scylden semea; hala ere, ez da poemako heroiaren pertsonaia bera.
  • Beowulf - Ecgtheowen semea, eta anglo-saxoi poemako izen bereko heroia.
  • Breca - Beowulfen haurtzaroko adiskidea, igeriketa proba batean haren aurka leihatu zena.
  • Cain - Bibliako pertsonaia, Grendelen arbaso gisa deskribatua, eta anaia Abel hil izanagatik —lehendabiziko erahilketa— ezaguna. Anglo-saxoi kulturan, ahaideak hiltzea bekatu larriena zen.
  • Dæghrefn - Beowulfek hildako gerlari franko bat.
  • Eadgils - suediar errege bat, eskandinaviar sagetan luze aipatua.
  • Eanmund - suediar printze bat, Eadgilsen anaia.
  • Ecglaf - Unferðen aita.
  • Ecgþeow - Beowulfen aita, Wægmunding suediar klanekoa. Gautarrekin bat egin zuen, Wulfing Heaðolaf hil izanagatik erbesteratua izan ondoren, eta printzesa gauta batekin ezkondu zen.
  • Ecgwela - aspaldiko daniar erregea.
  • Elan - agian Hroðgaren ahizparen izen osatu gabea: ikus Yrsa beherago.
  • Eofor - "basurdea", gerlari gauta bat, suediarren eta gauten arteko gerretan Hæþcyn-en hilketaren mendekua hartu zuena Ongenþeow hil zuenean. Saritzat, Hygelac erregearen alaba jaso zuen.
  • Eomær - Angel-go errege Offa-ren semea.
  • Eormenric - erromatar historialariek aipatutako III. eta IV. mendeetako erdi-kondairazko errege godoa.
  • Finn - frisiar jaun bat: haren narrazioa Finnsburg Zatia bukatzen den tokian hasten da.
  • Fitela - germaniar heroi bat.
  • Folcwalda - Finnen aita.
  • Freawaru - Hroðgar erregearen eta Wealhþeow erreginaren alaba, eta heaðobardtarren errege Ingelden emaztea.
  • Froda - Heaðobarden errege eta Ingelden aita. Eskandinaviar tradizioan ere ageri da.
  • Garmund - Angel-go Offa-ren aita
  • Grendel - hiru aurkarietako bat, haren amarekin eta herensugearekin batera.
  • Grendelen ama - hiru aurkarietako bat, Grendelekin eta herensugearekin batera. Batzuetan, Hag esaten zaio.
  • Guðlaf - Hnæf-en jarraigoko gerlaria.
  • Healfdene - Hroðgarren aita eta aurretikoa; eskandinaviar tradizioan, munta handikoa da.
  • Hama - germaniar heroia.
  • Halga - Hroðgarren anaia. Beowulfen nekez aipatua da, baina eskandinaviar tradizioan munta handia du.
  • Hæþcyn - gauten errege Hreðelen semea.
  • Hæreð - gauten erregina Hygdenen aita.
  • Heaðolaf - Beowulfen aita Ecgþeowek hildako wulfinga.
  • Heardred - gauten errege Hygelacen eta haren erregina Hygden semea.
  • Heming - Garmunden ahaide bat
  • Hengest - Hnæf-en mendekua egiteko, frisiarrei eraso egin zien daniar jaun bat.
  • Heorogar - Hroðgarren anaia eta aurretikoa.
  • Heoroweard - Heorogarren semea; Hroðgarren iloba. Eskandinaviar tradizioaren arabera, errege bilakatzeko haren saioak Scylding klanaren bukaera ekarri zuen.
  • Herebeald - gauten errege Hreðel-en semea. Haren iloba Beowulf zen. Hæþcyn anaiak ehiza istripu batean gezi batekin hil zuen: hori zela eta, beren aita Hreðel saminez hil zen. Haren istoriak eskandinaviar mitologiako Baldr-en heriotzarekin lotura izan lezake.
  • Heremod - aspaldiko daniar errege bat.
  • Herensugea - Beowulfen erresuman triskantza handiak egin zituen piztia (ingeles zaharrean, wyrm); poemaren bukaeran, Beowulfek hil behar izan zuen. Beowulfen heriotzaren zioa da.
  • Hereric - Heardreden ahaide bat.
  • Hildeburh - Hoc daniar jaunaren alaba eta frisiarren errege Finn-en emaztea.
  • Hnæf - Hoc daniar jaunaren semea eta Hildeburhen anaia. Finn-ek hil zuen.
  • Hoc - daniar jaun bat eta Hildeburhen eta Hnæfen aita.
  • Hondscio - gerlari gauta bat. Grendelek hil eta jan egin zuen, Beowulf munstroaren aurka borrokatu eta garaitu baino lehentxeago.
  • Hreðel - errege gauta.
  • Hreðric eta Hroðmund, Hroðgarren bi semeak.
  • Hroðgar - daniarren erregea; Wealhþeowekin ezkonduta dago. Eskandinaviar tradizioan munta handia du.
  • Hroðulf (halaber, Hrólfr Kraki izenaz ezaguna), Hroðgarren iloba; hala ere, eskandinaviar tradizioan munta handiagoa du.
  • Hun - frisiar gerlari bat, Hengesti Lafing ezpata ematen diona.
  • Hygd - gauten erregina; Hygelac erregearen emaztea.
  • Hygelac - gauten erregea, Hygden senarra. Beste iturri batzuek bizi izan zela frogatzen dute. Gutxi gorabehera, 516an hil zen, poemak dioenez.
  • Ingeld - heaðobard jaun bat, Hroðgar-ren alaba Freawaru-rekin ezkonduta. Eskandinaviar tradizioan ere ageri da.
  • Merewing - errege franko bat.
  • Modþryð - printzesa bat, aurrerago erregina, begietara begiratzen zioten azpikoak zigortzen zituena. Geroago, Angel-go Offa-rekin ezkondu eta hark aldatu zuen.
  • Ohthere - Scylfing suediar etxeko erregea, eskandinaviar tradizioan ere aipatua. Eadgils-en eta Eanmund-en aita da eta Onela-ren anaia.
  • Onela - Scylfing suediar etxeko erregea, eskandinaviar tradizioan ere aipatua. Ohthere-ren anaia da.
  • Ongenþeow - Suediako erregea. Hæþcyn errege gauta hil zuen, baina Eoforrek hil zuen gero, suediar-gauta gerretan.
  • Oslaf - Hnæf-en jarraigoko gerlaria.
  • Scyld - (Scyld Scēfing) errege gerlaria, Danimarkako errege leinuaren sortzailea.
  • Sigemund - kondairazko heroi germaniarra; Beowulf harekin parekatzen da.
  • Swerting - Hygelac-en aitona.
  • Unferð - Hroðgar jaun daniarraren mirabe bat.
  • Wæls - Sigemunden aita.
  • Wayland errementaria - germaniar kondaira bateko errementaria, Beowulfen bularreko babesa egin zuena.
  • Wealhþeow - daniarren erregina, Hroðgarrekin ezkondua.
  • Weohstan - Onela-ren alde borrokatu zen suediar gerlaria, Wiglafen aita. EddakoProsako ahapaldi batean ere aipatua da.
  • Wiglaf - Beowulfen ahaidea. Waegmunding klaneko gerlari suediarra, Beowulfi laguntza eman ziona herensugea hiltzeko.
  • Wondred - Eofor eta Wulfen aita.
  • Wulf - Eoforren anaia.
  • Wulfgar - ("otso-lantza") Hroðgarren mezularia, bere zuhurtziarengatik estimatua.
  • Yrmenlaf - Æschereren anaia gaztea.
  • Yrs(e).

Herri-kulturan

Telebista

  • Beowulf: Return to the Shieldlands (2016).

Zinema

Erreferentziak

  1. ↑ Grigsby, John. (2005). Beowulf & Grendel : the truth behind England's oldest myth. Watkins ISBN 1-84293-153-9. PMC 61177107. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  2. ↑ Carruthers, Leo M.. (1998). Beowulf. Didier Érudition ISBN 2-86460-347-0. PMC 40563580. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  3. ↑ (Ingelesez) Frank, Roberta. (2007-10). «A Scandal in Toronto: "The Dating of "Beowulf" " a Quarter Century On» Speculum 82 (4): 843–864.  doi:10.1017/S0038713400011313. ISSN 0038-7134. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  4. ↑ Kiernan, Kevin S.. (1996). Beowulf and the Beowulf manuscript. (Rev. ed. argitaraldia) University of Michigan Press ISBN 0-472-08412-7. PMC 35243440. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  5. ↑ Tolkien, J. R. R.. (1997). The monsters and the critics, and other essays. HarperCollins ISBN 0-261-10263-X. PMC 60380802. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  6. ↑ «Digitised Manuscripts» www.bl.uk (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  7. ↑ Orchard, Andy. (2003). Pride and prodigies : studies in the monsters of the Beowulf-manuscript. ISBN 978-1-4426-5709-0. PMC 903968113. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  8. ↑ Doufikar-Aerts, Faustina. A Letter in Bits And Pieces: the ePistoLA ALexAndri Ad AristoteLem ArABicA. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  9. ↑ A Beowulf handbook. University of Nebraska Press 1997 ISBN 0-8032-1237-2. PMC 35262500. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  10. ↑ Beowulf : a new verse translation. Broadview Press 2000 ISBN 0-585-28178-5. PMC 45728489. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  11. ↑ «Manuscripts and archives» The British Library (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  12. ↑ Kirk, Dobbie, Elliott Van. (1953). Beowulf, and Judith. Columbia University Press (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  13. ↑ Kiernan, Kevin S.. (1996). Beowulf and the Beowulf manuscript. (Rev. ed. argitaraldia) University of Michigan Press ISBN 0-472-08412-7. PMC 35243440. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  14. ↑ Chickering, Howell D. (1977). Beowulf (dual-language ed.). New York: Doubleday.
  15. ↑ Newton, Sam. (1993). The origins of Beowulf and the pre-Viking kingdom of East Anglia. D.S. Brewer ISBN 0-585-16288-3. PMC 44958438. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  16. ↑ «Old English Translator» www.oldenglishtranslator.co.uk (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  17. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2005-04-11 (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  18. ↑ a b The Oxford classical dictionary.. (Fourth edition. argitaraldia) 2012 ISBN 978-0-19-954556-8. PMC 779530090. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  19. ↑ (Ingelesez) «3. THE KINGDOM OF THE GEPIDS» mek.oszk.hu (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  20. ↑ (Ingelesez) Olson, Oscar Ludvig. (2005(e)ko ots. 2(a)). [https://www.gutenberg.org/ebooks/14878 The Relation of the Hrólfs Saga Kraka and the Bjarkarímur to Beowulf A Contribution To The History Of Saga Development In England And The Scandinavian Countries. ] (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  21. ↑ (Suedieraz) «973-974 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 10. Gossler - Harris)» runeberg.org 1909 (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  22. ↑ Gardner, Jennifer. The Peace Weaver: Wealhþēow in Beowulf. Diss. Western Carolina University. March 2006.
  23. ↑ Campbell, James. (1982). The Anglo-Saxons. Cornell University Press ISBN 0-8014-1482-2. PMC 8675568. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  24. ↑ Thorpe, Anglo-Saxon Poems, p. 48
  25. ↑ Heyne, Beowulf, pp. 129, 228, s.v. "genga"; p. 298, s.v. "scadu-genga"
  26. ↑ Joan Hugo van Bolhuis, De Noormannen in Nederland, Volume 2, p. 25
  27. ↑ Nerman, Birger (1925). Det svenska rikets uppkomst. Stockholm: Generalstabens litografiska anstalt.

Kanpo estekak

Wikitekan badira testuak, gai hau dutenak:
[[:s:{{{1}}}|Beowulf]]