Tiu artikolo temas pri la politika koncepto de "Orienta Turkestano". Por informoj pri la geografia regiono kovrita de ĉi tiu koncepto, vidu la artikolon Ujgura Aŭtonoma Regiono Ŝinĝango, kiu estas aŭtonoma regiono sub ĉina kontrolo.
Orienta Turkestano (ujgura araba skribo: شەرقىي تۈركىستان, ujgura latina skribo : Shərqiy Türkistan, simpligita ĉina skribo 东突厥斯坦) ankaŭ nomata Ĉina Turkistano aŭ Ujgurio (ujgure: ئۇيغۇرستان) estas areo de disputita statuso en la regiono de Ŝinĝango. La ĉefurbo estas Ürümqi. Ĉe la fino de la Ĉina Enlanda Milito en 1949, Ŝinĝango estis dividita inter la Kuomintango kaj separatistoj de la Unua Orienta Turkestana Respubliko. Laŭ Internacia Amnestio, ujguraj separatistoj estis torturitaj kaj mortkondamnitaj sen proceso[1].
La komunista gvidado konvinkis ambaŭ registarojn kapitulaci kaj akcepti la registaron de la Ĉina Popola Respubliko, kaj negocis la establon de provincaj registaroj en Yining (Gulja) kaj Urumĉio (Dihua). [2]
Orienta Turkestano estas unu el la fondintoj de la UNPO en 1991[3]. Hodiaŭ, la ujguroj estas klara malplimulto kompare kun la ĉinoj.
Ĝi estas la orienta parto de Turkestano, kiu ricevis ĉi tiun nomon en ĉi tiu regiono post la invado de la nomadajturkaj militistoj el la nordo kaj nordoriento de ĉi tiu areo (inkluzive de la nuna Mongolio ). Turkestano situas en la centra parto de Centra Azio. La geografia amplekso de la koncepto de "Orienta Turkestano" ĉiam estis malsama en malsamaj tempoj kaj en malsamaj dokumentoj; laŭ kelkaj fontoj, la Tarim Baseno-regiono - tio estas la suda kaj okcidenta partoj de la Xinjiang Aŭtonoma Regiono hodiaŭ - kovras la tutan Xinjiang laŭ kelkaj fontoj.
Etimologio
La termino "Orienta Turkestano" estas plejparte uzata rilate al la ujguroj.
La termino Orienta Turkestano estas termino kiu havas multoblajn signifojn depende de kunteksto kaj uzokutimo.
La loknomo "Orienta Turkestano" estas derivata de la loknomo "Turkestano" kaj estas vaste uzata por priskribi la orientan parton de la Turkestana regiono kaj estas uzata por priskribi la regionon en Mezazio loĝata de diversaj etnoj parolantaj tjurkajn lingvojn[4].
La sufikso -istan en la persa signifas "lando de". Tial Turkistano signifas "lando de la turkoj". Turkistano estas literumita Turkestano en Esperanto.
La ĉina nomo Ŝinĝango (新疆) signifas "nova limregiono aŭ teritorio" kaj tial povas esti konsiderata ofenda al la ujgura popolo. En la sama tempo, la nomo "Orienta Turkestano" sugestas ke la areo estas parto de la tjurka teritorio kaj povas tial esti perceptita kiel ofenda fare de la ĉinoj.
La difino de "Orienta Turkestano" ĉiam estis historie malsama kaj necerta. Tamen ĝi neniam estis ekzakte egala al la limoj de la regiono konata hodiaŭ kiel "Ŝinĝango", kaj laŭ la natura geografio kaj laŭ la homa geografio. Tial la eksterlandaj reprezentantoj de Ĉinio emfazis, ke la termino "Orienta Turkestano" estas pure politika koncepto kaj neniam konsistigis historian aŭ geografian koncepton, kaj esprimis, ke ili estas kontraŭ la uzo de ĉi tiu termino fare de eksterlandanoj kaj ke tiu ĉi koncepto malobservas la suverenecon de Ĉinio.
En 2001, la ĉina registaro ĉesigis sian malpermeson fare de la ŝtata amaskomunikilaro uzi la esprimojn "Ujguristano" aŭ "Orienta Turkestano" kiel parto de malfermiĝado al la mondo pri la politika perforto kaj batalemaj teroristoj en Ŝinĝango post la la 11-an de septembro atakoj[5].
En la kadro de la decido prenita de la ĉina ŝtato, virinoj, kiuj portas kaptukon, burkojn kaj virojn kun longaj barboj, estas malpermesitaj uzi publikan transporton en la regiono Xinjiang. Laŭ la decido, ĉiu kun duonluno kaj stelsimbolo sur siaj vestoj ne povos uzi publikan transporton en la kadro de ĉi tiu malpermeso[6].
Lingvo
Antaŭe konata kiel orienta turka lingvo, la ujgura estas tjurka lingvo parolata en Orienta Turkestano ĉefe fare de la etna ujgura grupo.
Estas proksimume 10 milionoj da parolantoj en Orienta Turkestano kaj ankaŭ estas parolata de ĉirkaŭ unu miliono da homoj en eksterlando.
↑(en) UNPO: UNPO: East Turkestan. Unrepresented Nations and Peoples Organization (UNPO), la 16-an de decembro 2015. Arkivita de la originalo la 7-an de septembro 2019.
