PROFILPELAJAR.COM

Partoj
	• Malnova testamento ; • Nova testamento ; • Hebrea Biblio vd

La Biblio
sankta libro • collection of literary works
Aŭtoroj
Aŭtoro	diversaj;
Lingvoj
Lingvo	Biblia Hebrea lingvo
Eldonado
Ĝenro	religia teksto • sankta libro
Loko de rakonto	Mezoriento
Partoj
	• Malnova testamento ; • Nova testamento ; • Hebrea Biblio vd
	v • d • r

La kompleta eldono de Biblio en Esperanto aperinta en 2006.

Laŭ la judismo kaj la kristanismo la Biblio estas la Sankta Libro, la Vorto de Dio. Laŭ la nuna scienca scio, raciismo aŭ liberpensuloj, Biblio estas aro de homaj tekstoj, frukto de tradicioj, de subjektivaj interpretoj fare de ties diversaj aŭtoroj, kun granda influo en la homara historio kaj literaturo.

Ĝi estis verkita inter la dekkvina jarcento a.K. ĝis la dua jarcento p.K. en la hebrea, la aramea kaj la greka, en la orienta Mediteraneo, precipe en Judujo (en la hodiaŭa Palestino). Al la juda biblio la kristanoj aldonis la Novan Testamenton, kiu priskribas la vivon kaj instruon de Jesuo, nomata Kristo de kristanoj kaj islamanoj, kaj de la kristanoj de la unua jarcento. Kristanoj ankaŭ kredas al la juda biblio kaj nomas ĝin la Malnova Testamento (kiun la judoj nomas la Tanaĥo). Al la kristana biblio la mormonoj aldonis la Libron de Mormon inter aliaj libroj. La islamanoj anstataŭigis por la Biblio, laŭ islamo la difekta Vorto de Dio, la Koranon, laŭ islamo la sendifekta Vorto de Dio, donita de la anĝelo Gabrielo al Mohameto, la Fina Profeto.

Ĉefaj partoj de la Biblio

La Hebrea Biblio

La juda biblio (Tanaĥo, aŭ Malnova Testamento) La termino "Tanaĥ'" (hebree תנ״ך ) estas siglo formita el la komencliteroj de la Leĝo ["tora'", תורה] + la Profetoj ["neviim'", נביאים] + la Skriboj ["ketuvim'", כתובים] . La kristana "Malnova Testamento" enhavas la samajn librojn, sed en iom malsama ordo.

La Leĝo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Leĝo de Moseo.

La kvin libroj de Moseo: la leĝo de Dio donita al la judoj per Moseo, kies kapo estas la Dekalogo. Priskribas la historion de la mondo de la kreo de la mondo de Dio al la epoko de Moseo. Adamo kaj Eva, Noa, Babelo, Abraham, Jakob, Jozef, moralo, koŝero, ritoj, ktp. La ceteraj libroj de la juda biblio estas helpo por interpreti la leĝon. La Grekoj nomis la kvin librojn la "Pentateŭĥos" (Pentateŭko), kaj modernaj Judoj nomis ilin la Torao (la instruo). (Notu, ke iafoje "Torao" signifas la entutan malkaŝon de Dio—la Tanaĥo kaj la Talmudo).

La Profetoj

La pli fruaj profetoj
- Josuo
- Juĝistoj
- 1 Samuel
- 2 Samuel
- 1 Reĝoj
- 2 Reĝoj
La pli malfruaj profetoj
- La grandaj profetoj
  - Jesaja
  - Jeremia
  - Jeĥezkel
  - Daniel
- La 12 malgrandaj profetoj
  - Hoŝea
  - Joel
  - Amos
  - Obadja
  - Jona
  - Miĥa
  - Naĥum
  - Ĥabakuk
  - Cefanja
  - Ĥagaj
  - Zeĥarja
  - Malaĥi

La skriboj de la profetoj, sanktaj homoj kiuj parolis kun Dio. Ĉi tiuj libroj enskribis tion, kion Dio diris al ili. La profetoj admonis kontraŭ la diboĉado de la judoj sub la reĝoj, profetinte la pereon de Izraelo per Asirio, la elvenon al Babilono, la revenon al Izraelo, kaj la alvenon de la Mesio, kiu regos la mondon en paco kaj justeco. La fruaj ses libroj (de Josuo al 2 Reĝoj) priskribas la historion de la judoj de -1100 al -600.

La Skriboj

Ĉi tiuj libroj estis skribitaj de profetoj per la gvido de Dio, sed ne estas rektaj profetaĵoj. Ili enhavas sanktajn proverbojn, kantojn, preĝojn, rakontojn, ktp; la psalmojn de Davido, la sentencojn de Salomono, la rakonton de Ijob, Daniel en la leonejo, ktp.

La dua-kanonaj libroj kaj apokrifoj

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Dua-kanono kaj Apokrifoj.

kaj multaj aliaj ... La dikliteraj estas en la Biblio de la Roma Katolika Eklezio, kaj en la nova eldono (2003) de la Sankta Biblio en Esperanto. La steletitaj libroj troviĝas en anglalingvaj protestantaj "apokrifoj", kaj oficiale presiĝas ankaŭ en apendico de la Romkatolika Biblio, kvankam ne rigardate de la Roma Eklezio kiel kanonaj. La ceterajn en la listo rekonas iuj orientaj ortodoksaj eklezioj (jen greka, jen slavaj, jen etiopia...) sed ne aliaj nek la okcidentaj eklezioj.

Libroj de la antikva biblio, kiuj, elĵetite de rabenoj en la jaroj 90-92, jam ne estas en la juda biblio. La rabenoj elĵetis ilin, ĉar ili estis skribitaj ne en la hebrea, sed en la greka. Inter la kristanoj, la protestantoj rigardas la apokrifon edifa, sed ne sankta, dum la ortodoksuloj kaj katolikoj, aliflanke, ankoraŭ retenas la apokrifaĵojn en siaj biblioj.

Aldonaj Kristanaj libroj (Nova Testamento)

La 4 Evangelioj
- Mateo
- Marko
- Luko
- Johano
:: Priskribas la instruon, vivon, krucumadon kaj releviĝon de Jesuo, kiu laŭ kristanoj, estas la atendita mesio de la profetoj de la juda biblio.
La Agoj de la Apostoloj
- Agoj
:: Historio de la fruaj jaroj de la eklezio, kiam Kristanismo estis disvastigata al la orienta Mediteraneo.
La 14 Epistoloj de Paŭlo
- Romanoj
- 1 Korintanoj
- 2 Korintanoj
- Galatoj
- Efesanoj
- Filipianoj
- Koloseanoj
- 1 Tesalonikanoj
- 2 Tesalonikanoj
- 1 Timoteo
- 2 Timoteo
- Tito
- Filemon
- Hebreoj
La 7 Epistoloj Ĝeneralaj
- Jakobo
- 1 Petro
- 2 Petro
- 1 Johano
- 2 Johano
- 3 Johano
- Judas
:: Leteroj aŭ leterformaj traktatoj de la apostolo Paŭlo kaj de aliaj aŭtoroj al la fruaj kristanaj eklezioj.
La Apokalipso de Johano
- Apokalipso
:: Priskribas la finon de ĉi tiu mondo, la Tagon de Juĝo kaj la fondon de la nova mondo.

Pri la Biblia Enhavo

mondbildon kaj doktrinon de Judismo kaj Kristanismo.

Aliaj aldonoj kaj sintenoj pri Biblio

Talmudo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Talmudo.

Laŭ Judismo parto de la leĝo de Moseo estis enskribita kiel liaj kvin libroj, sed alia parto estis transdonita per la buŝo, la Parola Torao, de instruisto al lernanto tra la epokoj. Ĉi tiu alia parto de la leĝo, la miŝno, kaj ĝia komentario (la Gemarao), finfine estis metita en skribo en la 6-a jarcento en Mezopotamio (La Babilona Talmudo) kaj en Palestino (La Jerusalema Talmudo). Por Judismo kaj observantoj de la Halaĥo, ĝi estas praktike pli aŭtoritata ol la Tanaĥo (la leĝo + la profetoj + la skriboj). Kristanoj ne rekonas (aŭ eĉ malmulte konas) la Talmudon.

Aldonaj mormonaj libroj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Mormonismo.

La Libro de Mormono
Doktrino kaj Interligoj
Multevalora Perlo aŭ, eble preferinde, "La Multevalora Perlo" (kp Mateo 13.46)

Tradukoj kaj versioj

Tiuj tradukoj de la Biblio, kiuj jam aperis en la antikvo, kutime estas nomataj versioj, dum la vorto tradukoj estas uzata nur por la mezepokaj kaj modernaj tradukoj.

Nuntempe la kompleta Biblio ekzistas en 422 lingvoj (inkluzive de Esperanto), dum partoj de ĝi ekzistas en 2377 lingvoj^[1]. En kelkaj lingvoj ekzistas pluraj malsamaj tradukoj.

Jen listo de kelkaj el la plej gravaj versioj kaj tradukoj de la Biblio:

Septuaginto (greka)
Samaria Biblio
Masora Biblio (hebrea)
Heksapla (greka)
Vulgato (latina)
Versio Rajtigita de la Reĝo Jakobo (angla)
Einheitsübersetzung, katolika versio en germana lingvo
Herder-biblio, katolika versio en germana lingvo

Biblio de Lutero

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Biblio de Lutero.

La Biblio de Lutero (mallongigite BL) estas traduko de la Malnova Testamento el la antikvaj lingvoj hebrea kaj aramea kaj de la Nova Testamento el la kojnea greka lingvo al la moderna platgermana lingvo. Tiu traduko de la Biblio estis farita de Marteno Lutero kunlabore kun aliaj teologoj. En septembro 1522, oni finkompletigis unuan eldonon de la Nova Testamento; el 1534, oni disponis de kompleta Biblio en la germana, kiun Lutero plue plibonigis laŭlonge de sia vivo. En 1545 oni faris la lastajn korektojn de la Biblio fare de la propra mano de Lutero.

Esperanto-Tradukoj

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Biblio en Esperanto kaj Esperantaj tradukoj de Biblio.

Komitato estis formita por traduki la Novan Testamenton, kiu eldoniĝis en 1912. La traduko de la Nova Testamento estas influita de la angla Versio Rajtigita de la Reĝo Jakobo. Zamenhof mem tradukis la Malnovan Testamenton. Reeldono en la jaro 2006 en Ĉeĥio (vidu la supran foton).

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Finnaj tradukoj de la Biblio.

Biblio - el EdE

EdE-B

Biblio. Ne nur de la religia vidpunkto, sed ankaŭ pro ĝia elstara literatura valoro, la Biblio estas rigardata de granda parto de la homaro ĉefa literaturaĵo de la mondo. L.L. Zamenhof mem konstatis tiun gravecon, kaj jam en La Revuo, en ĝia unua volumo de 1906/1907, kontribuis tradukaĵojn de La Predikanto. En la 3-a Universala Kongreso en Kembriĝo (Cambridge) en 1907 komitato formiĝis por akceli la tradukadon de la Biblio. Komitato elektita dum la brita Esperanto-kongreso en Leeds en 1909, entreprenis la tradukadon de la Nova Testamento el la greka teksto. La ĉefan laboron plenumis pastro John Cyprian Rust, pastro John Beveridge kaj Alfred Edward Wackrill kaj la traduko aperis en 1912 ĉe la Brita kaj Alilanda Biblia Societo kaj Nacia Biblia Societo de Skotlando. La tasko pri la Malnova Testamento kuŝis en la plej kompetentaj manoj de Zamenhof mem, kiu kun admirinda persisto plenumis la laboron, tradukante el la hebrea originalo, kaj fine liveris la lastajn paĝojn nur kelkajn semajnojn antaŭ sia morto en 1917. Zamenhof konfidis la finpretigon al brita komitato, kies ĉefa laboranto estis John Mabon Warden. Dum la 18-a Universala Kongreso en Edinburgh, 1-an de aŭg. 1926, en Diservo en la katedralo de S-ta Giles, la tuta Esperanta Biblio estis solene kaj publike dediĉita. La eldonon kaj la kliŝigon de la kompostaĵo ebligis malavara financa subteno de f-inoj Peckover (vd. ,Esperanto', Ĝenevo, 1926, p. 137). - Nombro de bibliopartoj, venditaj en Esperanto ĝis 15 dec. 1931, estas: Biblioj kompletaj: 5444, Novaj Testamentoj kompletaj: 22.727, Evangelioj kal Psalmaro (aparte eldonitaj): 14.231. Montagu Christie Butler.

Bibliografio

IKUE kaj KELI, Biblio, KAVA-PECH, Dobřichovice, 2006, ISBN 80-85853-90-6
Gerrit Berveling, Biblio, Fonto, 1992

Vidu ankaŭ

Trovu « Biblio » inter la
Vizaĝoj de homoj
rilataj al la ideo
«Internacia Lingvo»

Biblio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Biblio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Biblio en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)
Biblio en Vikifontaro (Universala biblioteko)

Notoj

↑ Hurtado, Larry W. (2006). The Earliest Christian Artifacts. Manuscripts and Christian Origins. Gran Rapids, Miĉigano, Usono: Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 228. ISBN 978-0-8028-2895-8.