Τα Λεύκαρα είναι χτισμένα σε υψόμετρο 575 μέτρων,[14] στα νοτιοανατολικά της οροσειράς του Τροόδους. Απέχουν 35 χιλιόμετρα από τη Λάρνακα, 50 χιλιόμετρα από τη Λευκωσία και 55 χιλιόμετρα από τη Λεμεσό.[15]
Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας Λεύκαρα υπάρχουν τρεις εκδοχές:
η ονομασία Λεύκαρα είναι σύνθετη και σημαίνει Λευκά Όρη. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τα ασβεστολιθικά πετρώματα που υπάρχουν στην περιοχή, τα οποία δίνουν δημιουργούν λευκόχρωμο, τραχύ ασβεστολιθικό και πυριτολιθικό τοπίο.[15][16]
η ονομασία Λεύκαρα προέρχεται από συστάδες μικρών λεύκων που φύτρωναν στην περιοχή.[16]
η ονομασία Λεύκαρα προέρχεται από έναν οικιστή της περιοχής που ονομαζόταν Λεύκαλος.[16]
Ο διαχωρισμός σε Πάνω Λεύκαρα και Κάτω Λεύκαρα εμφανίζεται την εποχή της τουρκοκρατίας, όταν, το πιθανότερο, δημιουργήθηκε ο γειτονικός και ανεξάρτητος οικισμός των Κάτω Λευκάρων από εκτοπισμένους Έλληνες. Πριν την τουρκοκρατία, οι πηγές αναφέρουν το χωριό Λεύκαρα, το οποίο ήταν τα σημερινά Πάνω Λεύκαρα.[16]
Ιστορία
Τα Λεύκαρα υπήρχαν από τα βυζαντινά χρόνια.[16] Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη του χωριού με την ονομασία Λεύκαρα προέρχεται από την Τυπική Διαθήκη του Αγίου Νεοφύτου, ο οποίος αναφέρει ότι γεννήθηκε στα Λεύκαρα το 1134. Η καταγωγή του Αγίου Νεοφύτου από τα Λεύκαρα επιβεβαιώνεται και στο απολυτίκιο του αγίου όπου αναφέρεται ως Των Λευκάρων το κλέος.[16]
Την εποχή της Φραγκοκρατίας (13ος αιώνας) τα Λεύκαρα αποτέλεσαν έδρα της Επισκοπής Αμαθούντας, η οποία ήταν μια από τις τέσσερις επισκοπικές έδρες της Κύπρου.[17] Ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι τον 14ο αιώνα είχαν εξοριστεί στα Λεύκαρα τα ηγετικά στελέχη του στρατιωτικού μοναχικού τάγματος των Ναϊτών.[16]
Την εποχή της Ενετοκρατίας (15ος-18ος αιώνας), τα Λεύκαρα αποτέλεσαν τουριστικό θέρετρο για τις αρχόντισσες των Ενετών. Μια εκδοχή αναφέρει ότι οι αρχόντισσες αυτές δίδαξαν το λευκαρίτικο κέντημα στις γυναίκες του χωριού. Επιπλέον, πιστεύεται ότι την εποχή αυτή ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι επισκέφτηκε το χωριό, όπου και αγόρασε ένα μεγάλο τραπεζομάντηλο για την Αγία Τράπεζα του Καθεδρικού ναού του Μιλάνου.[17]
Το 1570 ξεκίνησε η Τουρκοκρατία στην Κύπρο. Τα Λεύκαρα δέχθηκαν τουρκικές επιδρομές και ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων σκοτώθηκε.[17] Την εποχή της τουρκοκρατίας ξεκίνησε ο διαχωρισμός σε Πάνω Λεύκαρα και Κάτω Λεύκαρα, όταν, το πιθανότερο, δημιουργήθηκε ο γειτονικός και ανεξάρτητος οικισμός των Κάτω Λευκάρων από εκτοπισμένους Έλληνες. Πριν την τουρκοκρατία, οι πηγές αναφέρουν το χωριό Λεύκαρα, το οποίο ήταν τα σημερινά Πάνω Λεύκαρα.[16]
Το 1878 ξεκίνησε η Αγγλοκρατία στην Κύπρο.[17] Το 1882 θεσπίστηκε νόμος σύμφωνα με τον οποίο ο αρμοστής είχε την εξουσία να ιδρύει ή να καταργεί δήμους μετά από αίτηση των κατοίκων μιας περιοχής. Οι κάτοικοι των Πάνω Λευκάρων έκαναν αίτηση το 1883 και η κοινότητα τους ανακηρύχθηκε σε δήμο την ίδια χρονιά.[18][17]
Πληθυσμός
Σύμφωνα με τις απογραφές πληθυσμού που πραγματοποιήθηκαν στην Κύπρο, ο πληθυσμός των Πάνω Λευκάρων παρουσιάζει μείωση τις τελευταίες δεκαετίες. Αποτελεί τον μικρότερο σε πληθυσμό δήμο της Κύπρου (εξ αυτών που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία).[19]
Πριν την τουρκική εισβολή του 1974 στα Λεύκαρα κατοικούσαν Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, με τους Ελληνοκύπριους να πλειοψηφούν. Ο πληθυσμός των Λευκάρων έφθασε στο υψηλότερο σημείο του τις δεκαετίες του 1930 και 1940. Τη δεκαετία του 1950 ο πληθυσμός μειώθηκε λόγω μετανάστευσης του πληθυσμού στο εξωτερικό.[20]
Κατά τη διάρκεια των δικοινοτικών διαταραχών του 1963, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι των Λευκάρων (περίπου 360) μετακινήθηκαν στην Κοφίνου. Μόνο τριάντα από αυτούς επέστρεψαν στα Λεύκαρα. Οι υπόλοιπο παρέμειναν στην Κοφίνου. Το φθινόπωρο του 1974 οι Τουρκοκύπριοι που επέστρεψαν στα Λεύκαρα και αυτοί που παρέμειναν στην Κοφίνου, μεταφέρθηκαν στο βόρειο τμήμα της Κύπρου. Οι περισσότεροι από αυτούς εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Θεόδωρο Αμμοχώστου.[20]
Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τον πληθυσμό των Πάνω Λευκάρων όπως καταγράφηκε στις απογραφές πληθυσμού που έγιναν στην Κύπρο.
Πληροφορίες για τον πληθυσμό και το διάγραμμα από τα δεδομένα.
Λευκαρίτικο κέντημα
Τα Λεύκαρα είναι γνωστά για τα λευκαρίτικα κεντήματα.[37] Οι γυναίκες των Λευκάρων κεντούσαν τα λευκαρίτικα κεντήματα για να στολίζουν τα σπίτια τους.[38] Η παράδοση αναφέρει ότι το λευκαρίτικο κέντημα ξεκίνησε την περίοδο 1191-1517, όταν οι αρχόντισσες των Ενετών δίδαξαν στις γυναίκες του χωριού το κέντημα. Οι γυναίκες του χωριού εξέλιξαν τα κεντήματα ώστε να αποκτήσουν τοπικό χαρακτήρα.[37][17] Τα σχέδια του λευκαρίτικου κεντήματος είναι εμπνευσμένα από τη φύση και το περιβάλλον.[38] Επιπλέον, η παράδοση αναφέρει ότι το 1481 ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι επισκέφθηκε τα Λεύκαρα, αγόρασε ένα από τα κεντήματα και το πήρε στον Καθεδρικού ναού του Μιλάνου.[17][37] Παρόμοιο κέντημα προσφέρθηκε στον ίδιο ναό στις 19 Οκτωβρίου 1986 όταν ο ναός γιόρτασε τα 600 χρόνια ύπαρξης του.[37] Στα τέλη του 19ου αιώνα οι κάτοικοι του χωριού ξεκίνησαν να πωλούν τα κεντήματα τους και σε άλλες περιοχές εντός και εκτός Κύπρου, ξεκινώντας το εμπόριο των λευκαρίτικων κεντημάτων, το οποίο επέφερε έσοδα σε κάθε οικογένεια στα Λεύκαρα.[17][37] Τον Οκτώβριο του 2010 το λευκαρίτικο κέντημα εντάχθηκε στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.[37]
Αργυροχοΐα
Στις αρχές του 18ου αιώνα ξεκίνησε η αργυροχοΐα στα Λεύκαρα.[39] Οι κάτοικοι του χωριού κατασκεύαζαν σκαλέτες για τον λαιμό, αλυσίδες, σκουλαρίκια, βραχιόλια, ασημένια κουταλάκια, βέρες, σταυρούς, καδενών αλλά και εκκλησιαστικών ειδών όπως καντήλες, εικόνες, εξαπτέρυγα, σταυρούς, ευαγγέλια και καπνιστομέρρεχα.[39][17]
Αρχιτεκτονική
Τα σπίτια στα Λεύκαρα αποτελούν δείγμα της λαϊκής αρχιτεκτονικής της Κύπρου.[17][40] Στα Πάνω Λεύκαρα υπάρχει Μουσείο Λαϊκής Τέχνης. Στο μουσείο, αρχοντικό του 19ου αιώνα, υπάρχουν έπιπλα, ενδυμασίες και κεντήματα του 19ου αιώνα.[17]
Ιεροί ναοί
Στα Πάνω Λεύκαρα βρίσκεται η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, η οποία κατασκευάστηκε τον 14ο αιώνα.[17][41]
Δήμαρχοι
Δήμαρχοι Δήμου Λευκάρων διετέλεσαν κατά σειρά οι:[42]
τον Δήμο Φιλαδέλφειας - Χαλκηδόνος (Ελλάδα) από το 1993. Η αδελφοποίηση αρχικά έγινε με τον Δήμο Νέας Χαλκηδόνας. Μετά την ενοποίηση του Δήμου Νέας Χαλκηδόνας με τον Δήμο Νέας Φιλαδέλφειας και τη δημιουργία του Δήμου Φιλαδέλφειας - Χαλκηδόνος το 2011, η αδελφοποίηση ισχύει με αυτό τον δήμο.
τον Δήμο Κοζάνης (Ελλάδα) από το 1996. Η αδελφοποίηση αρχικά έγινε με τον Δήμο Κοζάνης (πρόγραμμα Καποδίστριας). Μετά την ενοποίηση του Δήμου Κοζάνης με άλλους δήμους και τη δημιουργία του νέου Δήμου Κοζάνης το 2011, η αδελφοποίηση ισχύει με αυτό τον δήμο.
τον Δήμο Ραφήνας-Πικερμίου (Ελλάδα) από το 1997. Η αδελφοποίηση αρχικά έγινε με τον Δήμο Ραφήνας (πρόγραμμα Καποδίστριας). Μετά την ενοποίηση του Δήμου Ραφήνας με την κοινότητα Πικερμίου και τη δημιουργία του Δήμου Ραφήνας-Πικερμίου το 2011, η αδελφοποίηση ισχύει με αυτό τον δήμο.
τον Δήμο Αρταίων (Ελλάδα) από το 1999. Η αδελφοποίηση αρχικά έγινε με τον Δήμο Αρταίων (πρόγραμμα Καποδίστριας). Μετά την ενοποίηση του Δήμου Αρταίων με άλλους δήμους και τη δημιουργία του νέου Δήμο Αρταίων το 2011, η αδελφοποίηση ισχύει με αυτό τον δήμο. Τον Μάιο του 2017 επικαιροποιήθηκε η αδελφοποίηση των δύο δήμων.[44]
