Ο Ιωάννης Δουνς Σκώτος (John Duns Scotus, περ. 1266-1308, στην ελληνική βιβλιογραφία απαντάται και ως Ντουνς ή Ντανς) ήταν Άγγλοςσχολαστικός θεολόγος, ένας από τους πιο γνωστούς στοχαστές του Μεσαίωνα και η διδασκαλία του άσκησε σημαντική επίδραση στη θεολογική και φιλοσοφική σκέψη. Λόγω της ακρίβειας και του λεπτού και ευφυούς τρόπου σκέψης του αποδόθηκε ο τίτλος του Doctor Subtiles.
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Ιωάννης Δουνς Σκώτος γεννήθηκε γύρω στο 1266 στο Duns της Σκωτίας, στα σημερινά όρια με την Αγγλία και σε αυτό οφείλει την επωνυμία με την οποία έμεινε στην Ιστορία. Σε μικρή ηλικία έγινε δεκτός στο Τάγμα των Φραγκισκανών, το 1281, σε ηλικία 15 ετών περίπου έγινε μοναχός και δέκα χρόνια αργότερα χειροτονήθηκε ιερέας στο Νορθάμπτον. Σπούδασε στο Καίμπριτζ και στη συνέχεια στην Οξφόρδη.[12][13]
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του ανέλαβε γύρω στο 1300 διδακτικά καθήκοντα στην Οξφόρδη. Το 1302 πήγε να διδάξει στο Παρίσι, αλλά το επόμενο έτος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γαλλία και να επιστρέψει στην Αγγλία, καθώς στη διαμάχη μεταξύ του Γάλλου βασιλιά Φιλίππου Δ΄ και του πάπα Βονιφάτιου Η΄, πήρε το μέρος του πάπα και απελάθηκε. Το 1304 γύρισε στο Παρίσι και το ίδιο έτος έλαβε τον τίτλο του Magister και κατέλαβε την έδρα θεολογίας στη Θεολογική Σχολή των Φραγκισκανών. Εκεί παρέμεινε διδάσκοντας μέχρι το 1307, όταν το τάγμα του τον έστειλε να διδάξει στην Κολωνία. Εκεί πέθανε το επόμενο έτος, στις 8 Νοεμβρίου του 1308.[12][13]
Το 1991 ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ ανακήρυξε τον Ιωάννη Δουνς Σκώτο σε «Μακάριο».[14]
Έργα
Ο Ιωάννης Δουνς Σκώτος έγραψε συγγράμματα κυρίως για πανεπιστημιακή χρήση και για αυτό έχουν τα περισσότερα έχουν τη μορφή σημειώσεων ή διαλέξεων. Το γνωστότερο έργο του είναι το Υπόμνημα στο έργο του Πέτρου Λομβαρδού Libri IV Sentetiarum, το οποίο αποτελούσε βασικό θεολογικό εγχειρίδιο της εποχής. Αυτό το Υπόμνημα σώζεται σε τρεις εκδοχές, μία πρώιμη (Lectura), μία από τη διδασκαλία του στην Οξφόρδη (Opus Oxoniensis ή Ordinatio) και μία από τη διδασκαλία στο Παρίσι (Repotata Parisiensis) Έγραψε επίσης υπομνήματα στον Αριστοτέλη και τον Πορφύριο και ορισμένες αυτοτελείς πραγματείες, με πιο γνωστή την De primo principio (Περί της πρώτης αρχής).[12][15] Η κριτική έκδοση των έργων του άρχισε το 1950 από τις εκδόσεις του Βατικανού και δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη[16].
Διδασκαλία
Ο Ιωάννης Δουνς Σκώτος ακολουθούσε τη βασική γραμμή του τάγματός του, των Φραγκισκανών, οι οποίοι υποστήριζαν την προτεραιότητα της βούλησης έναντι της νόησης[13][17] την οποία υποστήριζαν οι Δομινικανοί και ο Θωμάς Ακινάτης και για αυτό συγκαταλέγεται στους οπαδούς της βουλησιαρχίας (Voluntarismus). Σε αντιδιαστολή όμως με την επικρατούσα πλατωνική αντίληψη ότι η βούληση ταυτίζεται με το αγαθό, ο Ιωάννης Δουνς Σκώτος, υποστήριξε ότι η βούληση δεν μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερη, αν είναι αναγκασμένη να επιδιώκει μόνο το αγαθό και δεν έχει την ελευθερία της επιλογής ανάμεσα στο κακό και το καλό[15].
Για τη σχέση φιλοσοφίας και θεολογίας υποστήριζε ότι πρόκειται για διακριτές μεταξύ τους επιστήμες και ενώ η φιλοσοφία είναι εντελώς ανεξάρτητη, η θεολογία χρειάζεται τα μεθοδολογικά εργαλεία της φιλοσοφίας.[12]
Στο επίκεντρο της σκέψης του βρίσκεται περισσότερο η μεταφυσική της οντολογίας και ο Σκώτος ενδιαφέρεται περισσότερο για το γενικό ον και όχι για τον θεό ως το πρώτο ή ανώτατο ον. Απορρίπτει μάλιστα την παραδεδομένη αναλογία του όντος (analogia entis), η οποία υποστήριζε ότι στον θεό και στα όντα που είναι μεν διαφορετικά μπορούν όμως να αποδοθούν κατ’ αναλογία κοινές έννοιες και χαρακτηριστικά. Αντίθετα υποστήριζε ότι το ον, κάθε ον, έχει μία μόνο σημασία (univocatio) καθόσον διαθέτει τη δική του ιδιοσυστασία.[15]
Σύμφωνα με την κυρίαρχη αριστοτελική ερμηνεία της εποχής του αυτό που διαφοροποιεί δύο όντα που ανήκουν στην ίδια κατηγορία π.χ. δύο άνθρωποι, είναι μόνο η ύλη, ενώ έχουν κοινή τη μορφή ή φύση (forma, natura). Ο Δουνς Σκώτος όμως υπέδειξε ότι εκτός από την ύλη κάθε ον διαφοροποιείται από τα άλλα της ίδιας κατηγορίας του με βάση τα ιδιαίτερα ατομικά χαρακτηριστικά του (haecceitas, από το λατινικό haec: αυτό) και αυτά καθιστούν κάθε άνθρωπο, εκτός της ύλης, διαφορετικό από τους άλλους.[15][13] Ως προς τη διαμάχη για τις καθολικές έννοιες (universalia) o Δουνς Σκώτος ανήκει στο στρατόπεδο των πραγματοκρατών ή ρεαλιστών και ισχυρίστηκε ότι οι καθολικές έννοιες υπάρχουν με τρεις μορφές. Υπάρχουν ως έννοιες στο νου του θεού πριν από τη δημιουργία των πραγμάτων, υπάρχουν στα ίδια τα πράγματα ως η ουσία τους και τέλος έπονται των πραγμάτων ως έννοιες που προκύπτουν από τη νόηση ως αφαίρεση.[18][19]
_-_Studiolo_di_Federico_da_Montefeltro.jpg)
