Ημέρα φορολογικής ελευθερίας (Tax Freedom Day) είναι εκείνη η ημέρα του χρόνου κατά την οποία, ο μέσος κάτοικος μιας χώρας έχει ήδη, θεωρητικά, δουλέψει αρκετές μέρες μέσα στο ημερολογιακό έτος ώστε να είναι σε θέση να αποπληρώσει το σύνολο των ετήσιων φόρων και εισφορών που οφείλει στο κράτος. Με άλλα λόγια, είναι η πρώτη μέρα κατά την οποία το 100% του εισοδήματός του από κάθε πιθανή πηγή τού ανήκει εξ ολοκλήρου. Στον υπολογισμό συμπεριλαμβάνονται όλα τα επίσημα εισοδήματα καθώς και όλα τα ποσά που εισπράττει το κράτος και τα οποία θεωρούνται φόροι — προς την κεντρική ή την τοπική διοίκηση.

Σύμφωνα με τον Neil Veldhuis, Διευθυντή Δημοσιονομικών Μελετών του Ινστιτούτου Fraser, ο προσδιορισμός της Ημέρας φορολογικής ελευθερίας γίνεται με στόχο να δώσει στον πολίτη μιας χώρας τη δυνατότητα να υπολογίσει τη συνολική δαπάνη του για φόρους και, συγκρίνοντάς την με τα οφέλη τα οποία αποκομίζει, να είναι σε θέση να εκτιμήσει την πραγματική αξία των φόρων.

Την ιδέα για την Ημέρα φορολογικής ελευθερίας είχε, το 1948, ο αμερικανός επιχειρηματίας Dallas Hostetler, στον οποίον ανήκουν και τα πνευματικά δικαιώματα του όρου «Tax Freedom Day». Ο Hostetler συνέχισε να υπολογίζει την Ημέρα φορολογικής ελευθερίας κάθε χρόνο για τις επόμενες δύο δεκαετίες^[1], και το 1971, όταν ο ίδιος αποσύρθηκε, μεταβίβασε το σήμα κατατεθέν στο Tax Foundation (Φορολογικό Παρατηρητήριο)^[2] με έδρα στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ, το οποίο και είναι έκτοτε υπεύθυνο για τον προσδιορισμό της Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας. Γνωρίζοντας τη σχετική ημερομηνία, το Tax Foundation την χρησιμοποιεί ως εργαλείο για την απεικόνιση του ποσοστού του εθνικού εισοδήματος το οποίο διοχετεύεται στην ετήσια χρηματοδότηση των κυβερνητικών προγραμμάτων. Από το 1990, το Tax Foundation υπολογίζει την Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας ξεχωριστά για κάθε αμερικανική πολιτεία.

Η Ημέρα φορολογικής ελευθερίας εξετάζει μόνο τα κρατικά έσοδα από τη φορολόγηση και δεν συνυπολογίζει το χρέος ή τον πληθωρισμό ως πιθανά μέσα κρατικής χρηματοδότησης.

1. Το χρέος δημιουργείται με την εγγύηση μελλοντικής εξόφλησης. Οι κυβερνήσεις που δημιουργούν ελλείμματα, προσφέρουν στους δανειστές τους εξασφαλίσεις για το χρέος που αναλαμβάνουν υπό τη μορφή της υπόσχεσης ότι οι δανειακές υποχρεώσεις θα εξυπηρετηθούν από το προϊόν της φορολόγησης μελλοντικής εργασίας ή και από άλλες πηγές, όπως πώληση ή εκμετάλλευση κρατικής περιουσίας.
2. Ο πληθωρισμός (ή υποτίμηση) αυξάνουν την συνολική προσφορά νομίσματος: Το καινούργιο (πληθωριστικό) νόμισμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να χρηματοδοτήσει την κυβέρνηση, έχει, όμως, ως αποτέλεσμα την απαξίωση του εθνικού νομίσματος και, κατά συνέπεια, την αύξηση των τιμών των αγαθών.

Τα δίσεκτα έτη έχουν μια παραπάνω μέρα, την 29η Φεβρουαρίου. Αυτό δημιουργεί μια μικρή στρέβλωση στους ετήσιους συγκριτικούς πίνακες, η οποία όμως ισούται μόνο με 1/366, δηλαδή με 0,27%.

Πολλές άλλες οργανώσεις σε χώρες σε όλο τον κόσμο εκπονούν πλέον τη δική τους ανάλυση της «Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας». Σύμφωνα με το Φορολογικό Παρατηρητήριο, οι εκθέσεις της «Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας» δημοσιεύονται αυτή τη στιγμή σε οκτώ χώρες. Ωστόσο, λόγω των διαφορετικών μεθόδων με τις οποίες τα κράτη συλλέγουν και κατηγοριοποιούν τα δημοσιονομικά στοιχεία, οι «Ημέρες Φορολογικής Ελευθερίας» δεν είναι συγκρίσιμες μεταξύ των χωρών.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπολογίζεται ετησίως από το Φορολογικό Παρατηρητήριο (Tax Foundation), έναν οργανισμό φορολογικής έρευνας με έδρα στην Ουάσιγκτον. Στις ΗΠΑ, η 24η Απριλίου αποτελεί την Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας για το 2015, για συνολικό μέσο πραγματικό φορολογικό συντελεστή της τάξεως του 31 τοις εκατό του εθνικού εισοδήματος. Η αργότερη ημερομηνία κατά την οποία έλαβε χώρα η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας ήταν η 1η Μαΐου του 2000. Το 1900, η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας έλαβε χώρα στις 22 Ιανουαρίου, για συνολικό μέσο πραγματικό φορολογικό συντελεστή της τάξεως του 5,9 τοις εκατό του εθνικού εισοδήματος. Σύμφωνα με το Φορολογικό Παρατηρητήριο, ο πιο σημαντικός παράγοντας που επιφέρει μεταβολές στην Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας ανά έτος είναι η αύξηση των εισοδημάτων, καθώς η προοδευτική δομή του ομοσπονδιακού φορολογικού συστήματος των Ηνωμένων Πολιτειών προκαλεί την αύξηση, μαζί με τον πληθωρισμό, των φόρων ως ποσοστό του εισοδήματος.

Η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας διαφέρει μεταξύ των 50 Πολιτειών των ΗΠΑ, καθώς τα εισοδήματα και οι τοπικοί φόροι διαφέρουν από πολιτεία σε Πολιτεία. Το 2015, η Λουιζιάνα είχε τη χαμηλότερη συνολική φορολογική επιβάρυνση, εξοικονομώντας αρκετά για να αποπληρώσει όλες τις φορολογικές της υποχρεώσεις μέχρι τις 2 Απριλίου. Το Κονέκτικατ είχε τη βαρύτερη φορολογική επιβάρυνση – η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας εκεί έλαβε χώρα στις 13 Μαΐου.

Σύμφωνα με το Φορολογικό Παρατηρητήριο, το κατωτέρω αποτελεί μια λίστα με τις Ημέρες Φορολογικής Ελευθερίας στις ΗΠΑ από το 1900^[3].

Μια μελέτη του 2010 που δημοσιεύθηκε στο L'Anglophone^[7], μια εφημερίδα των Βρυξελλών, συνέκρινε τις φορολογικές επιβαρύνσεις των «Μέσων Πολιτών» σε καθένα από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ και θέσπισε την «Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας» για τους εργαζομένους που λαμβάνουν έναν τυπικό μισθό. Οι φόροι εισοδήματος, οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης (από τον εργαζόμενο και τον εργοδότη) και οι προβλεπόμενες εισφορές ΦΠΑ συμπεριελήφθησαν στους υπολογισμούς.

Όσον αφορά την ασυμφωνία ανάμεσα στον υπολογισμό τους για την ημέρα της 3ης Αυγούστου ως την τυπική «Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας» για τον μέσο Βέλγο εργαζόμενο και εκείνου της PriceWaterhouseCoopers (PWC), οι συντάκτες της L'Anglophone δήλωσαν^[8]: «Στα στοιχεία [της PWC] υπολογίζονται τα έσοδα από όλους τους φόρους (συμπεριλαμβανομένων και εκείνων για τα εταιρικά κέρδη, τη βενζίνη, τα τσιγάρα κλπ., και ως εκ τούτου παρουσιάζουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης της χώρας», προσθέτοντας ότι είναι «ένας μέσος όρος που ισχύει για όλους τους Βέλγους – και όχι μόνο όλους τους Βέλγους εργαζόμενους. Το 2008, λιγότερο από το μισό του πληθυσμού του Βελγίου (4.990.000 εργαζόμενοι από το σύνολο 10.670.000 πολιτών) εργάζονταν νόμιμα. Κατά συνέπεια, ένα τεράστιο μερίδιο της φορολογικής επιβάρυνσης του Βελγίου βαρύνει τον ενεργό πληθυσμό.»

Ο φιλόσοφος Τζόζεφ Χήθ, στο βιβλίο του «Βρώμικο Κέρδος: Οικονομικά για όσους απεχθάνονται τον καπιταλισμό» (Filthy Lucre: Economics for People Who Hate Capitalism), επικρίνει την ιδέα ότι η πληρωμή των φόρων διαφέρει εγγενώς από την κατανάλωση:

Θα ήταν τόσο λογικό όσο το να κηρυχθεί μία ετήσια «ημέρα ελευθερίας στεγαστικών δανείων» ώστε οι δανειολήπτες να γνωρίζουν ποια μέρα «σταματούν να εργάζονται για την τράπεζα και αρχίζουν να εργάζονται για τον εαυτό τους»… Αλλά ποιος νοιάζεται; Οι ιδιοκτήτες κατοικιών στην ουσία «δεν εργάζονται για την τράπεζα», απλώς χρηματοδοτούν τη δική τους κατανάλωση. Εν τέλει αυτοί χρησιμοποιούν την κατοικία και όχι ο διευθυντής της τράπεζας^[9].

Στον Καναδά το Ινστιτούτο Φρέιζερ διαθέτει ένα «Προσωπικό Υπολογιστή Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας» με τον οποίο υπολογίζεται μια εξατομικευμένη Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας, βασισμένη σε πρόσθετες μεταβλητές όπως η ηλικία του αρχηγού της οικογένειας, το φύλο του, το αν είναι έγγαμος ή όχι και ο αριθμός των παιδιών. Όμως τα αποτελέσματα του Ινστιτούτου Φρέιζερ έχουν αμφισβητηθεί. Για παράδειγμα, μια μελέτη του 2005 από τον Νηλ Μπρουκς, καθηγητή Νομικής στο Όσγκουντ Χωλ^[10] υποστηρίζει ότι η ανάλυση της Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας του Ινστιτούτου Φρέιζερ έχει προβλήματα στη λογιστική της, μεταξύ των οποίων και η εξαίρεση διαφόρων σημαντικών κατηγοριών εισοδήματος και διογκωμένους υπολογισμούς φόρων, με αποτέλεσμα η ημερομηνία να μετατοπίζεται σχεδόν δύο μήνες αργότερα^[11].

Στην Αμερική, ενώ η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας εκφράζει τη φορολογική επιβάρυνση του «μέσου Αμερικανού», δεν αποτελεί την τυπική φορολογική επιβάρυνση ενός Αμερικανού. Δηλαδή η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας υπερεκτιμά τη φορολογική επιβάρυνση της πλειοψηφίας των φορολογουμένων. Οι υψηλότεροι φόροι που αφορούν υψηλότερα εισοδήματα έχουν ως αποτέλεσμα να αυξάνεται η μέση φορολογική επιβάρυνση πάνω από το ποσό αυτό για τους περισσότερους Αμερικανούς.

Το Φορολογικό Παρατηρητήριο υπερασπίζεται τη μεθοδολογία του επισημαίνοντας ότι η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας αντιστοιχεί στη μέση συνολική φορολογική επιβάρυνση της οικονομίας των ΗΠΑ και όχι στη φορολογική επιβάρυνση του μέσου Αμερικανού, όπως εσφαλμένως ερμηνεύεται από τα μέσα ενημέρωσης[29]. Στις δημοσιεύσεις του Φορολογικού Παρατηρητηρίου δεν χρησιμοποιείται η φράση «φορολογική επιβάρυνση του μέσου Αμερικανού», αν και διάφοροι δημοσιογράφοι συχνά κάνουν αυτό το λάθος^[12].

Μια άλλη κριτική είναι το γεγονός ότι ο υπολογισμός αυτός συμπεριλαμβάνει φόρους υπεραξίας αλλά όχι το εισόδημα, με αποτέλεσμα την μεγαλοποίηση της φορολογικής επιβάρυνσης. Παραδείγματος χάρη, στα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας μετατοπίστηκε σε ύστερη ημερομηνία, με το 2000 να σημειώνει την αργότερη ημερομηνία στα χρονικά, παρά το ότι αυτό οφειλόταν στους φόρους υπεραξίας στην ανατιμητική αγορά εκείνης της περιόδου και όχι στην αύξηση φορολογικών συντελεστών. Με αλλά λόγια, μεταβολές στην ποσότητα φόρων προκαλούνται από παραλλαγές σε κεφαλαιακά κέρδη εισοδήματος και τους σχετικούς φόρους χωρίς να επηρεάζεται το εισόδημα που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας.

Το Φορολογικό Παρατηρητήριο υποστηρίζει ότι ο υπολογισμός της Ημέρας Φορολογικής Ελευθερίας δεν περιλαμβάνει κεφαλαιακά κέρδη και εισόδημα επειδή χρησιμοποιεί τον φόρο εισοδήματος και δεδομένα απευθείας από το Γραφείο Οικονομικής Ανάλυσης. Ποτέ δεν έχουν μετρήσει οι υπεραξίες ως εισόδημα από το Γραφείο Οικονομικής Ανάλυσης δεδομένου ότι δεν λογίζονται ως τρέχουσα παραγωγή που διατίθεται να πληρώσει φόρους, και επομένως το Φορολογικό Παρατηρητήριο τις αποκλείει επίσης. Επιπλέον, το Φορολογικό Παρατηρητήριο υποστηρίζει ότι ο αποκλεισμός των κεφαλαιουχικών κερδών εισοδήματος είναι συνήθως άνευ σημασίας καθώς συμπεριλαμβάνοντας την υπεραξία θα είχε ως αποτέλεσμα την μεταβολή στην Ημέρα Φορολογικής Ελευθερίας μόνο από 1 τοις εκατό προς οποιαδήποτε κατεύθυνση τα περισσότερα χρόνια[30]. Από το 1968 ως και το 2009, η ημερομηνία βρισκόταν σταθερά στο χρονικό περιθώριο τριών εβδομάδων μεταξύ 23ης Απριλίου και 3ης Μαΐου.