Οι Αφροασιατικές γλώσσες αποτελούν μια γλωσσική οικογένεια με περίπου 375 γλώσσες και περισσότερους από 500 εκατομμύρια ομιλητές στη Βόρεια Αφρική, την Ανατολική Αφρική, τη Σαχάρα, την Ευρώπη και τη Νοτιοδυτική Ασία. Αναφέρονται επίσης με την ονομασία χαμιτοσημιτικές γλώσσες, αν και η ονομασία αυτή έχει πια χάσει την αίγλη που είχε παλαιότερα υπέρ της σημερινής ονομασίας αφροασιατικές γλώσσες (αν και χρησιμοποιείται ακόμη σε κάποιο βαθμό).^[1][2]

Οι αφροασιατικές γλώσσες είναι η τέταρτη μεγαλύτερη γλωσσική οικογένεια ως προς τον αριθμό των ομιλητών, έχοντας πάνω από 500 εκατομμύρια ομιλητές συνολικά.^[3] Οι αφροασιατικές γλώσσες υποδιαιρούνται στις ομοτικές, τις κουσιτικές, τις βερβερικές, τις σημιτικές, τις τσαντικές γλώσσες και τα αιγυπτιακά.^[4] Τα αραβικά είναι η πιο ομιλούμενη αφροασιατική γλώσσα, και θεωρείται είτε ως μια ομάδα στενά συσχετιζόμενων γλωσσών είτε ως ενιαία γλώσσα. Οι γλώσσες που προήλθαν από την πρωτοαραβική γλώσσα ομιλούνται από περίπου 313 εκατομμύρια ανθρώπους στην Αφρική και την Ασία κατά κύριο λόγο.^[5]

Οι αφροασιατικές γλώσσες περιλαμβάνουν, πέρα από τα αιγυπτιακά, και άλλες σημαντικές ιστορικά γλώσσες, όπως τα ακκαδικά, τα εβραϊκά, τα φοινικικά, τις χαναανικές γλώσσες, τα αμοριτικά, τα ουγκαριτικά και τα αραμαϊκά. Γενικά δεν υπάρχει συναίνεση ως προς το σημείο προέλευσης της οικογένειας των αφροασιατικών γλωσσών, αν και οι περισσότεροι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι το σημείο αυτό είναι κάπου στο κέρας της Αφρικής, την Αίγυπτο, την ανατολική Σαχάρα ή στο Λεβάντε.

Οι περισσότεροι ειδήμονες του κλάδου θεωρούν ότι υπάρχουν πέντε με οχτώ κλάδοι της αφροασιατικής οικογένειας, εκ των οποίων πέντε είναι ευρέως αναγνωρισμένοι. Αυτές είναι οι βερβερικές, οι τσαντικές, οι κουσιτικές και οι σημιτικές γλώσσες, αλλά και τα αρχαία αιγυπτιακά.^[6] Οι περισσότεροι ειδήμονες θεωρούν ότι οι ομοτικές γλώσσες αποτελούν τον έκτο κλάδο των αφροασιατικών γλωσσών.^[7]

Οι βερβερικές γλώσσες, γνωστές και ως λιβυοβερβερικές, ομιλούνται από 16 εκατομμύρια άτομα κατ'εκτίμηση.^[8] Αρκετοί πιστεύουν ότι τα βερβερικά είναι μια γλώσσα με πολλές διαλέκτους.^[9] Άλλοι όμως πιστεύουν ότι οι βερβερικές γλώσσες είναι μια ομάδα στην οποία ανήκουν περίπου 12 γλώσσες, ενώ το επίπεδο και η έκταση των διαφορών μεταξύ τους συγκρίνονται με αυτά στις λατινογενείς και τις γερμανικές γλώσσες.^[10] Στην αρχαιότητα οι βερβερικές γλώσσες ομιλούνταν σε όλη τη βόρεια Αφρική εκτός της Αιγύπτου,^[11] αν και μετά τον 7ο αιώνα η αραβική επέκταση με τις ισλαμικές κατακτήσεις έχει οδηγήσει σε σημαντικές επιδράσεις των αραβικών στις βερβερικές γλώσσες αλλά και μια σταδιακή αραβοποίηση μεγάλων περιοχών στο βερβερόφωνο κόσμο.^[12][13]

Υπάρχει μια πιθανότητα να υπάρχουν άλλες δύο εξαφανισμένες γλώσσες εντός του βερβερικού κλάδου των αφροασιατικών γλωσσών.^[14] Η μια είναι η νουμιδική γλώσσα, η οποία μαρτυράται σε επιγραφές στο λιβυοβερβερικό αλφάβητο από τον 2ο αιώνα π.Χ. και εντεύθεν.^[13] Η άλλη είναι η γλώσσα Γουάντσε, η οποία ομιλούταν στα Κανάρια Νησιά ως τον 17ο αιώνα.^[14] Από τον 16ο με 17ο αιώνα άρχισαν να μαρτυρώνται γραπτά οι σύγχρονες βερβερικές γλώσσες.^[15]

Υπάρχουν 150 με 190 τσαντικές γλώσσες.^[16] Οι τσαντικές γλώσσες υποδιαιρούνται σε τρεις κλάδους, τον δυτικό, τον κεντρικό και τον ανατολικό.^[17] Οι περισσότερες τσαντικές γλώσσες ομιλούνται στις περιοχές γύρω από τη λεκάνη του Τσαντ, με εξαίρεση τα χάουσα.^[18] Τα χάουσα είναι μια γλώσσα με πολύ μεγάλο αριθμό ομιλητών, και αποτελεί τη γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών εθνοτήτων στη βόρεια Νιγηρία, ενώ είναι και η πιο ομιλούμενη γλώσσα στο Νίγηρα και έχει μεγάλες κοινότητες ομιλητών σε όλα τα γύρω κράτη.^[19] Οι γνώστες της γλώσσας, είτε σαν πρώτη, είτε σαν δεύτερη, μπορεί να φτάνουν τα 80 με 100 εκατομμύρια άτομα.^[16] Άλλες οχτώ τσαντικές γλώσσες έχουν πάνω από 100.000 ομιλητές, ενώ άλλες έχουν μικρό αριθμό ομιλητών και επομένως κινδυνεύουν με εξαφάνιση στο μέλλον.^[20] Μόνο περίπου 40 τσαντικές γλώσσες έχουν τεκμηριωθεί και καταγραφεί επαρκώς από γλωσσολόγους.^[16]

Υπάρχουν περίπου 30 κουσιτικές γλώσσες,^[21] ο αριθμός των οποίων αυξάνεται αν προσθέσουμε και τον κλάδο των ομοτικών γλωσσών,^[22] οι οποίες ομιλούνται στην Τανζανία, το Σουδάν και το Κέρας της Αφρικής.^[21] Οι κουσιτικές γλώσσες υποδιαιρούνται σε τέσσερις κλάδους: τη γλώσσα μπέτζα με περίπου 3 εκατομμύρια ομιλητές, τις γλώσσες αγκάου, τις ανατολικές και νότιες κουσιτικές γλώσσες.^[23][21] Μόνο τα ορόμο έχουν πάνω από 25 εκατομμύρια ομιλητές, σχετικά παραπλήσιο αριθμό έχουν και τα σομαλικά. Τα σάχο-αφάρ, τα χαντίγια και τα σιντάμα.^[21] Πολλές κουσιτικές γλώσσες έχουν σχετικά λίγους ομιλητές.^[22] Τα μεροϊτικά ή τα παλαιά νουβικά, οι πρώτες γραπτές γλώσσες στον χώρο που σήμερα ομιλούνται οι κουσιτικές γλώσσες, δεν φαίνεται πως ανήκουν στις κουσιτικές γλώσσες.^[24] Το παλαιότερο γραπτό κείμενο σε κουσιτική γλώσσα χρονολογείται περίπου στο 1770,^[21] ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα άρχισαν να αναπτύσσονται οι πρώτες ορθογραφίες για κουσιτικές γλώσσες.^[22]

Ο κλάδος των αιγυπτιακών γλωσσών αποτελείται από τα αρχαία αιγυπτιακά που ομιλούνταν στην κάτω κοιλάδα του Νείλου.^[26] Η αιγυπτιακή γλώσσα ομιλούταν σε μια περίοδο γύρω από το 3000 π.Χ. ως το 1300 μ.Χ. περίπου, όταν και εξαφανίστηκε.^[13] Τα αιγυπτιακά υποδιαιρούνται σε δύο υποπεριόδους, τα πρώιμα αιγυπτιακά (που καλύπτουν την περίοδο 3000 με 1300 π.Χ. κατά προσέγγιση), τα οποία υποδιαιρούνται σε Αρχαία και Μέσα Αιγυπτιακά, και τα ώριμα αιγυπτιακά (που καλύπτουν την περίοδο 1300 π.Χ. με 1300 μ.Χ. κατά προσέγγιση), τα οποία υποδιαιρούνται σε ώριμα αιγυπτιακά, την αιγυπτιακή δημοτική γλώσσα και τα κοπτικά.^[26] Ενώ όλες οι φάσεις της αιγυπτιακής γλώσσας γράφονταν σε ιερογλυφικά, τα κοπτικά γράφονταν με το ελληνοπρεπές κοπτικό αλφάβητο.^[27] Τα κοπτικά φαίνεται ότι είχαν έξι διαλέκτους, τα οποία μόνο στην κοπτική περίοδο της αιγυπτιακής γλώσσας μαρτυρήθηκαν σε γραπτή μορφή. Τα μέσα αιγυπτιακά, σε επίπεδο διαλέκτων, φαίνεται πως παρουσιάζουν ομοιότητες με τα ώριμα αιγυπτιακά.^[28] Στον μεσαίωνα, τα κοπτικά και τα ελληνικά, κύριες γλώσσες της Αιγύπτου, αντικαταστάθηκαν εξολοκλήρου από τα αραβικά,^[29] αν και η Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία συνεχίζει να διεξάγει τις λειτουργίες της στην κοπτική γλώσσα.^[30]

Υπάρχουν περίπου 30 ομοτικές γλώσσες, εκ των οποίων οι περισσότερες δεν έχουν μελετηθεί από τους γλωσσολόγους.^[18] Εκτός από τη γλώσσα Γκάνζα, η οποία ομιλείται στο Σουδάν, όλες ομιλούνται στη νοτιοδυτική Αιθιοπία.^[31] Οι ομοτικές γλώσσες υποδιαιρούνται σε βόρειες και νότιες ομοτικές, με τις δεύτερες να έχουν περισσότερες επιρροές από τις νειλοτικές γλώσσες.^[18] Οι κύριες γλώσσες του ομοτικού κλάδου είναι η ουολάιτα και η γκάμο-γκόφα-ντάουρο, με περίπου 1.2 εκατομμύριο ομιλητές έκαστος.^[22]

Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι οι ομοτικές γλώσσες αποτελούν τον έκτο κλάδο της αφροασιατικής γλωσσικής οικογένειας.^[7] Παλιά οι ομοτικές γλώσσες συμπεριλαμβάνονταν στις κουσιτικές γλώσσες,^[32] ενώ κάποιοι συνεχίζουν να θεωρούν ότι οι ομοτικές γλώσσες αποτελούν παρακλάδι των κουσιτικών γλωσσών και όχι ξεχωριστό κλάδο των αφροασιατικών γλωσσών.^[33] Άλλοι μάλιστα θεωρούν ότι οι ομοτικές γλώσσες ίσως δεν ανήκουν στις αφροασιατικές γλώσσες καθώς στις ομοτικές γλώσσες απουσιάζουν αρκετά τυπολογικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν όλες τις αφροασιατικές γλώσσες.^[7]

Υπάρχουν 40 με 80 σημιτικές γλώσσες.^[34] Σήμερα, οι σημιτικές γλώσσες ομιλούνται στη βόρεια και δυτική Αφρική, τη δυτική Ασία, τη Μάλτα και από εκατομμύρια αραβόφωνους μετανάστες στην Ευρώπη.^[35][34] Τα αραβικά ομιλούνται στη βόρεια και δυτική Αφρική, αλλά και τη δυτική Ασία, με πάνω από 300 εκατομμύρια ομιλητές, ενώ τα αμχαρικά έχουν πάνω από 25 εκατομμύρια ομιλητές. Τα αραβικά είναι επίσημη γλώσσα του ΟΗΕ και λόγω της θέσης της στο Ισλάμ εκατομμύρια μη Άραβες τη γνωρίζουν.^[36]

Οι περισσότεροι μελετητές διαιρούν τις σημιτικές γλώσσες σε δυτικές (οι οποίες περιλαμβάνουν τα αραβικά, τα αραμαϊκά, τα εβραϊκά και τις χαναανικές γλώσσες, αλλά και τις αιθιοπικές γλώσσες όπως τα τιγκρίνια, τα αμχαρικά και τα γκέεζ) και ανατολικές (περιλαμβάνουν τα ακκαδικά).^[37] Η ταξινόμηση των γλωσσών εντός του δυτικού σημιτικού κλάδου είναι αμφιλεγόμενη. Μόνο στις αιθιοπικές σημιτικές γλώσσες, έχει διαπιστωθεί προέλευση από την αφρικανική ήπειρο.^[34] Γύρω στο 3000 π.Χ. μαρτυρώνται οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες των σημιτικών γλωσσών, στη βόρεια Συρία, τη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο.^[35]