Η Αττική διάλεκτος (αναφερόμενη και ως Κλασική Ελληνική, η Αττική Κοινή η Αττική Ελληνική), μιλήθηκε στην Αττική και είναι σήμερα η πιο γνωστή από τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους. Εξελίχθηκε στην πρώτη κοινή γλώσσα των Ελλήνων και με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου έγινε η Lingua Franca της εποχής. Απο τη συγκεκριμένη διάλεκτο κατάγεται και η Νεοελληνική γλώσσα όπως και όλες οι διάλεκτοι (πλην των Τσακωνικών). Είναι η τυποποιημένη μορφή της γλώσσας που μελετάται στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Η Αττική και η Ιωνική διάλεκτος εμφανίζουν μεγάλη μορφολογική συγγένεια, και ως εκ τούτου, συχνά, θεωρούνται μία ενιαία διάλεκτος και κατατάσσονται μαζί.^[1][2]

Η πιο πρόωρη καταγραμμένη ελληνική λογοτεχνία, που αποδόθηκε στον Όμηρο και χρονολογείται στον 7ο ή 8ο αιώνα π.Χ., δεν γράφτηκε στην αττική διάλεκτο, αλλά σε "παλαιά ιωνική". Η Αθήνα και η διάλεκτός της παρέμειναν σχετικά σκοτεινές έως ότου οδήγησαν οι αλλαγές του πολιτεύματός της στη δημοκρατία το 594 π.Χ., την έναρξη της κλασσικής περιόδου και την άνοδο της αθηναϊκής επιρροής.

Τα πρώτα εκτενή έργα της λογοτεχνίας σε αττικό επίπεδο είναι τα έργα των δραματουργών Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αριστοφάνη και Μενάνδρου τον 5ο αιώνα π.Χ. Τα κείμενα του Αθηναίου φιλοσόφου Πλάτωνα χρονολογούνται επίσης από εκείνον τον αξιοπρόσεκτο αιώνα της λογοτεχνίας. Οι στρατιωτικοί άθλοι των Αθηναίων οδήγησαν μερικούς που τους μελέτησαν παγκοσμίως να θαυμάσουν την ιστορία της γλώσσας αυτής, στην οποία είναι γραμμένα τα έργα του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα. Ελαφρώς λιγότερο γνωστοί επειδή είναι πιο τεχνικοί και νομικοί είναι οι λόγοι των ρητόρων όπως του Αντιφώντα, του Δημοσθένους, του Λυσία, του Ισοκράτη και πολλών άλλων.

Ο αττικιστής Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης (384-322 π.χ.), ο οποίος ήταν μαθητής του Πλάτωνα, χρονολογείται από την περίοδο στην οποία η κλασσική αττική εξελίσσεται στην κοινή Ελληνιστική.

Λόγω τού γοήτρου που είχε αποκτήσει η Αθήνα χάρη στην απόκρουση τών Περσών και τής απαράμιλλης ανάπτυξής της στα γράμματα και στις τέχνες, η Αθήνα ήλθε στο πολιτικό και πολιτιστικό προσκήνιο τών πόλεων τής Ελλάδος τού 5ου π.Χ. αιώνα. Έτσι η αττική διάλεκτος ήδη από τον 5ο π.Χ. αιώνα αρχίζει να επιβάλλεται στην συνείδηση τών Ελλήνων ως η διάλεκτος που προσφέρεται να παίξει τον ρόλο ενός πανελληνίου γλωσσικού οργάνου. Εξ αιτίας μάλιστα τής έλλειψης σοβαρών αντιπάλων πλέον, η αττική γίνεται βαθμιαία αποδεκτή ως η μόνη κοινή γλώσσα^[3]. Οι επιχώριες διάλεκτοι, δηλαδή οι επίσημες γλώσσες τών διαφόρων πόλεων-κρατών αρχίζουν από τα μέσα τού 4ου π.Χ. αιώνα να δέχονται την επίδραση τής Αττικής κοινής: οι επιγραφές τών χρόνων αυτών δείχνουν φανερά την πορεία αυτής τής επιδράσεως: σκόρπια στοιχεία τής Αττικής κοινής, που πυκνώνουν με την πάροδο τού χρόνου όλο και περισσότερο, σε σημείο να εμφανίζεται στις επιγραφές μια μορφή μεικτής γλώσσας από στοιχεία τής επιχώριας και τής αττικής διαλέκτου, για να φθάσει μετέπειτα στην πλήρη επικράτηση τής Αττικής κοινής -διαφορετικά κατά περιοχή και διάλεκτο- μεταξύ 2ου και 1ου π.Χ. αιώνα ώς τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.

Μερικά παραδείγματα από την διαλεκτική διείσδυση τής αττικής κοινής στις άλλες διαλέκτους:

• Ήδη τον 5ο π.Χ. αιώνα παρατηρείται συχνά η χρήση τού αττικού α αντί τού ιωνικού η : οἰκίαν (αντί οἰκίην), Κέως (τέλη 5ου π.Χ. αιώνα).
• Χρήση τής αττικής δοτικής σε -οις αντί τής ιωνικής σε -οισι : ἐκγόνοις (αντί ἐκγόνοισι), Ερυθραί Μ. Ασίας (αρχές 4ου αιώνα π.Χ.)
• Τύπος με -ρα αντί τού Αιολικού -ρο : στραταγίοντος (ὁ στραταγίων = ο Μέγας Αλέξανδρος), αντί στροταγίοντος ,Ορχομενός (329 π.Χ.).

Τύποι τής αττικής διαλέκτου εντοπίζονται και στην Δωρική διάλεκτο:

• Χρήση τού αριθμιτικού εἴκοσι (αντί τού Fίκατι), Δελφοί (343 π.Χ.)
• Χρήση τού ἱερὸς αντί τού ἱαρὸς, Δελφοί (380 π.Χ.)

Η επίσημη όμως και πραγματικά αποφασιστική αναγνώριση τού γοήτρου τής Αττικής κοινής υπήρξε η αναγνώρισή της από τον Φίλιππο Β' και η καθιέρωσή της σε επίσημη γλώσσα τού κράτους τής Μακεδονίας^[4][5][6]. Εφεξής η αττική κοινή ακολούθησε την τύχη τού μεγάλου αυτού ελληνικού κράτους. Εξαπλώθηκε με τις κατακτήσεις τού Μ. Αλεξάνδρου σε μεγάλες εκτάσεις τού ασιατικού χώρου, έγινε κύρια γλώσσα τών εμπορικών συναλλαγών (lingua franca), η επίσημη γλώσσα τής αυτοκρατορίας^[7], αλλά και κύρια γλώσσα τών πολιτιστικών και πνευματικών εκδηλώσεων (Kultursprache) πολλών ανατολικών λαών και η γλώσσα τής νέας θρησκείας, τής Χριστιανικής^[8], γεγονός που είχε ευρύτερη σημασία για την περαιτέρω εξέλιξή της στον ελληνικό και διεθνή χώρο^[9].

Η αττική κοινή, καθώς έγινε η κοινή γλώσσα όλων τών Ελλήνων, απορρόφησε και στοιχεία από άλλες διαλέκτους, κυρίως Ιωνικά^[10] και απέβαλε και κάποια δικά της όπως:

• Χρήση τού -σσ αντί του -ττ: γλῶσσα, θάλασσα αντί γλῶττα, θάλαττα.
• Χρήση τού -ρσ αντί του -ρρ: χερσόνησος, ἄρσεν αντί χερρόνησος, ἄρρεν. ^[11]

Γενικότερα χαρακτηριστικά πού διακρίνουν την αττική διάλεκτο από τις λοιπές διαλέκτους είναι:

• Η τροπή τού κληρονομηθέντος *ᾱ σε η : δᾶμος < δῆμος, τιμά < τιμή, νίκᾱ < νίκη, ωστόσο μετά τα ρ,ι,ε επανεμφανίζεται το μακρό ᾱ, π.χ. χώρᾱ, οἰκίᾱ, χαρά, ἀνίᾱ.
• Η τροπή τής προφοράς τού Υ (=u) σε ü.
• Η πρώιμη σίγηση τού δίγαμμα (F). Το F στην Ιωνική Αττική σιγήθηκε αρκετά νωρίς (περί το 800 π.Χ.) όπως μαρτυρούν τύποι πού υφίστανται έκθλιψη: κλῦθ' ἄναξ (αντί "κλῦθι Fάναξ", Αρχίλοχος), δοῦλι' ἔργα (αντί δούλια Fέργα, Σημωνίδης). Στις άλλες διαλέκτους το F διετηρήθη -και μαρτυρείται επιγραφικώς- ώς τον 4ο π.Χ. αιώνα. Το F (=/w/) αποτελούσε ιδιαίτερο φώνημα τού συστήματος τής ελληνικής, δηλούμενο κανονικά στην Μυκηναϊκή ελληνική (wa-na-ka = Fάναξ) και χρησιμοποιούμενο κατά τους χρόνους συνθέσεως τών επών -τουλάχιστον τών αρχαιοτέρων επών. Πλήθος χωρίων (περί τα 3.350!) τών ομηρικών επών αποκαθίστανται με την παρουσία τού F : ἐσθλὸν δ' | οὔτε τι | πω (F)εἶ|πες (F)ἔπος | οὔτ' ἐτέ | λεσσας (Α 108). .
• Η μετάθεση τής ποσότητας (αντιμεταχώρηση) τών φωνηεντικών συμπλεγμάτων: λᾱFός > λᾱός > ληός > λεώς, βασιλῆα > βασιλέα.
• Η χρήση ιδιαιτέρων μορφολογικών τύπων, όπως οι τύποι τού πληθυντικού τών προσωπικών αντωνυμιών: ἡμεῖς, ἡμῶν, ἡμᾶς αντί τών δωρικών ἁμές, ἁμέων, ἁμέ και αιολικών ἄμμες, ἀμμέων, ἄμμε.
• Απαρέμφατα σε -ναι. Το ληκτικό μόρφημα -ναι τού απαρεμφάτου τών αθεμάτων (-μι) τής Ιωνικής-Αττικής (ἱ-στά-ναι, τιθέ-ναι, διδό-ναι) προήλθε από αρχική κατάληξη απαρεμφάτου -εναι (ἰ-έναι), που εξελίχθηκε φωνητικώς (συναίρεση) σε -ναι : *εσ-εναι > *ε-εναι> εἶναι, *βη-εναι > βῆναι.
• Χρησιμοποίηση τού τύπου ἦν ως γ' εν. παρατατικού, αντί τού δωρικού και αρκαδοκυπριακού ἦς.
• Η απλοποίηση τού σσ, όταν αυτό προήλθε από αρχαίο σ + σ (ἔπεσσι > ἔπεσι , ἐτέλεσσα > έτέλεσα) ή οδοντικού συμφώνου + σ (ποδσι > ποσσί > ποσί), ή οδοντικού συμφώνου + j (ὁποτ - jος > ὁπόσσος > ὁπόσος, μεθjος > μέσσος > μέσος), ωστόσο η απλοποίηση δεν επιτελείται όταν το διπλό σσ προήλθε από κ,χ + j: φυλάκjω > φυλάσσω (και όχι φυλάσω) , πικ- jα > πίσσα.
• Το διπλό ρρ αντί ρσ : χερρόνησος, θάρρος, ἄρρεν αντί τών χερσόνησος, θάρσος, ἄρσεν.
• Το διπλό ττ αντί σσ : θάλαττα, φυλάττω αντί θάλασσα, φυλάσσω.
• Κρείττων και μείζων (προσθήκη τού ι στην παραλήγουσα) αντί τών κρέσσων, μέζων.
• Η απώλεια τού F μετά το ρ, ν, λ , σ άνευ αντεκτάσεως: ξένFος > ξένος, κόρFη > κόρη αντί τών ξεῖνος, κούρη.^[12]

• Ξενοφώντος ελληνικά, Βιβλίο 2, Κεφ. 1, παράγραφοι 1-7.

Οἱ δ' ἐν τῇ Χίῳ μετὰ τοῦ Ἐτεονίκου στρατιῶται ὄντες, ἕως μὲν θέρος ἦν, ἀπό τε τῆς ὥρας ἐτρέφοντο καὶ ἐργαζόμενοι μισθοῦ κατὰ τὴν χώραν: ἐπεὶ δὲ χειμὼν ἐγένετο καὶ τροφὴν οὐκ εἶχον γυμνοί τε ἦσαν καὶ ἀνυπόδητοι, συνίσταντο ἀλλήλοις καὶ συνετίθεντο ὡς τῇ Χίῳ ἐπιθησόμενοι: οἷς δὲ ταῦτα ἀρέσκοι κάλαμον φέρειν ἐδόκει, ἵνα ἀλλήλους μάθοιεν ὁπόσοι εἴησαν. 2 πυθόμενος δὲ τὸ σύνθημα ὁ Ἐτεόνικος, ἀπόρως μὲν εἶχε τί χρῷτο τῷ πράγματι διὰ τὸ πλῆθος τῶν καλαμηφόρων: τό τε γὰρ ἐκ τοῦ ἐμφανοῦς ἐπιχειρῆσαι σφαλερὸν ἐδόκει εἶναι, μὴ εἰς τὰ ὅπλα ὁρμήσωσι καὶ τὴν πόλιν κατασχόντες καὶ πολέμιοι γενόμενοι ἀπολέσωσι πάντα τὰ πράγματα, ἂν κρατήσωσι, τό τ' αὖ ἀπολλύναι ἀνθρώπους συμμάχους πολλοὺς δεινὸν ἐφαίνετο εἶναι, μή τινα καὶ εἰς τοὺς ἄλλους Ἕλληνας διαβολὴν σχοῖεν καὶ οἱ στρατιῶται δύσνοι πρὸς τὰ πράγματα ὦσιν: 3 ἀναλαβὼν δὲ μεθ' ἑαυτοῦ ἄνδρας πεντεκαίδεκα ἐγχειρίδια ἔχοντας ἐπορεύετο κατὰ τὴν πόλιν, καὶ ἐντυχών τινι ὀφθαλμιῶντι ἀνθρώπῳ ἀπιόντι ἐξ ἰατρείου, κάλαμον ἔχοντι, ἀπέκτεινε. 4 θορύβου δὲ γενομένου καὶ ἐρωτώντων τινῶν διὰ τί ἀπέθανεν ὁ ἄνθρωπος, παραγγέλλειν ἐκέλευεν ὁ Ἐτεόνικος, ὅτι τὸν κάλαμον εἶχε. κατὰ δὲ τὴν παραγγελίαν ἐρρίπτουν πάντες ὅσοι εἶχον τοὺς καλάμους, ἀεὶ ὁ ἀκούων δεδιὼς μὴ ὀφθείη ἔχων. 5 μετὰ δὲ ταῦτα ὁ Ἐτεόνικος συγκαλέσας τοὺς Χίους χρήματα ἐκέλευσε συνενεγκεῖν, ὅπως οἱ ναῦται λάβωσι μισθὸν καὶ μὴ νεωτερίσωσί τι: οἱ δὲ εἰσήνεγκαν: ἅμα δὲ εἰς τὰς ναῦς ἐσήμηνεν εἰσβαίνειν: προσιὼν δὲ ἐν μέρει παρ' ἑκάστην ναῦν παρεθάρρυνέ τε καὶ παρῄνει πολλά, ὡς τοῦ γεγενημένου οὐδὲν εἰδώς, καὶ μισθὸν ἑκάστῳ μηνὸς διέδωκε. 6 μετὰ δὲ ταῦτα οἱ Χῖοι καὶ οἱ ἄλλοι σύμμαχοι συλλεγέντες εἰς Ἔφεσον ἐβουλεύσαντο περὶ τῶν ἐνεστηκότων πραγμάτων πέμπειν εἰς Λακεδαίμονα πρέσβεις ταῦτά τε ἐροῦντας καὶ Λύσανδρον αἰτήσοντας ἐπὶ τὰς ναῦς, εὖ φερόμενον παρὰ τοῖς συμμάχοις κατὰ τὴν προτέραν ναυαρχίαν, ὅτε καὶ τὴν ἐν Νοτίῳ ἐνίκησε ναυμαχίαν. 7 καὶ ἀπεπέμφθησαν πρέσβεις, σὺν αὐτοῖς δὲ καὶ παρὰ Κύρου ταὐτὰ λέγοντες ἄγγελοι. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἔδοσαν τὸν Λύσανδρον ὡς ἐπιστολέα, ναύαρχον δὲ Ἄρακον: οὐ γὰρ νόμος αὐτοῖς δὶς τὸν αὐτὸν ναυαρχεῖν: τὰς μέντοι ναῦς παρέδοσαν Λυσάνδρῳ [ἐτῶν ἤδη τῷ πολέμῳ πέντε καὶ εἴκοσι παρεληλυθότων].

• Ισοκράτους α' επιστολή στον Φίλιππο, παράγραφοι 1-3.

[1] Οἶδα μὲν ὅτι πάντες εἰώθασι πλείω χάριν ἔχειν τοῖς ἐπαινοῦσιν ἢ τοῖς συμβουλεύουσιν, ἄλλως τε κἂν μὴ κελευσθεὶς ἐπιχειρῇ τις τοῦτο ποιεῖν. ἐγὼ δ᾽ εἰ μὲν μὴ καὶ πρότερον ἐτύγχανόν σοι παρῃνεκὼς μετὰ πολλῆς εὐνοίας, ἐξ ὧν ἐδόκεις μοι τὰ πρέποντα μάλιστ᾽ ἂν σαυτῷ πράττειν, ἴσως οὐδ᾽ ἂν νῦν ἐπεχείρουν ἀποφαίνεσθαι περὶ τῶν σοὶ συμβεβηκότων· [2] ἐπειδὴ δὲ προειλόμην φροντίζειν τῶν σῶν πραγμάτων καὶ τῆς πόλεως ἕνεκα τῆς ἐμαυτοῦ καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, αἰσχυνθείην ἄν, εἰ περὶ μὲν τῶν ἧττον ἀναγκαίων φαινοίμην σοι συμβεβουλευκώς, ὑπὲρ δὲ τῶν μᾶλλον κατεπειγόντων μηδένα λόγον ποιόμην, καὶ ταῦτ᾽ εἰδὼς ἐκεῖνα μὲν ὑπὲρ δόξης ὄντα, ταῦτα δ᾽ ὑπὲρ τῆς σῆς σωτηρίας, ἧς ὀλιγωρεῖν ἅπασιν ἔδοξας τοῖς ἀκούσασι τὰς περὶ σοῦ ῥηθείσας βλασφημίας. [3] οὐδεὶς γὰρ ἔστιν, ὅστις οὐ κατέγνω προπετέστερόν σε κινδυνεύειν ἢ βασιλικώτερον, καὶ μᾶλλόν σοι μέλειν τῶν περὶ τὴν ἀνδρίαν ἐπαίνων ἢ τῶν ὅλων πραγμάτων. ἔστι δ᾽ ὁμοίως αἰσχρὸν περιστάντων τε τῶν πολεμίων μὴ διαφέροντα γενέσθαι τῶν ἄλλων, μηδεμιᾶς τε συμπεσούσης ἀνάγκης αὑτὸν ἐμβαλεῖν εἰς τοιούτους ἀγῶνας, ἐν οἷς κατορθώσας μὲν οὐδὲν ἂν ἦσθα μέγα διαπεπραγμένος, τελευτήσας δὲ τὸν βίον ἅπασαν ἂν τὴν ὑπάρχουσαν εὐδαιμονίαν συνανεῖλες.

• Ελληνικό Αλφάβητο
• Ελληνική Γλώσσα
• Αρχαία Ελληνικά
• Κανόνες τονισμού στην αρχαία ελληνική
• Ελληνικές Διάλεκτοι
• Αρχαία Ελληνική Φωνολογία
• Αρχαία Ελληνική Γραμματική

• Γ.Μπαμπινιώτης, Συνοπτική Ιστορία τής Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2002.
• Γ.Ν. Χατζιδάκις, Σύντομος Ιστορία τής Ελληνικής Γλώσσης, Αθήνα 1915.

• Greek Grammar on the Web^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Ancient Greek Tutorials - provides attic Greek audio pronunciations of letters and words
• Textkit - Greek and Latin Learning Tools
• Smyth's Greek Grammar
• Classical (Attic) Greek Online
• http://www.greek-language.gr
• https://el.wikisource.org